O coronavirus e a LOMLOE

Múltiples aprendizaxes deixa a tormenta sanitaria que sobrevoa o mundo. Nin a ansiedade do público, nin unha posible mala praxe dos servizos médicos valerán de nada.

Do impacto crecente deste andazo merecen destacarse algúns trazos. A nivel interno, a sorprendente rapidez dalgúns políticos para sentirse expertos cando nin os epidemiólogos teñen claro o panorama. E en comparecencias dalgúns da oposición -na Autonomía correspondente ou onde sexa- o non menor desenvoltura dalgúns para case culpar a quen estea gobernando ou intentándoo. Na quenda de interpelacións ao Goberno, do pasado 25.02, puido verse algún amago neste sentido, moi tentador, pero pouco “exemplar” cívicamente falando.

Menos baladí resulta a consideración deste coronavirus Covid-19 dentro do panorama global. O campo dos intercambios comerciais, as reaccións da Bolsa, as acusacións e represalias con posibles pechaduras de fronteiras, están no ambiente. Como o están tamén dúas perspectivas das grandes liñas xeopolíticas de futuro: as novas formas de guerra, e as tácticas de control das grandes poboacións. Nun panorama en que o manexo da aldea global ante posibles riscos, como o do moi certo cambio climático que xa frecuenta a nosa meteoroloxía cotiá, é importante este ensaio de reaccións de masas, sobre todo para ver os comportamentos que suscitan as ordes coordinadas de xuíces, médicos e policía. Desde esta óptica, o mapa que en tempo real pódese ter da difusión progresiva deste aínda pouco coñecido virus é de gran interese.
No noso campo educativo, non é que se estea esperando o contaxio dunha epidemia polas decisións que, como en Xapón por exemplo, houbese que tomar. Se non cunde o alarmismo que, nalgunhas reaccións actuais como o acaparamento subrepticio de máscaras resulta bochornoso, alguén debería recordar que, no caso de que fose preciso, non sería a primeira vez. Os nados na postguerra pasaron senllas tempadas, nos anos cincuenta e sesenta, na suposta tranquilidade dos seus domicilios sen ir á escola: “febre amarela”, chamábase aquilo. En todo caso, o fenómeno que estamos vivindo deixa un conxunto de leccións importantes a ter en conta cando o texto da LOMLOE, coñecido desde  hai máis dun ano, volve a primeiro plano político.

A primeira, que -como o coronavirus na secuencia doutros problemas sanitarios- a LOMLOE é unha lei máis, a oitava xa desde a CE78. É unha tradición na historia educativa española. Xa se contou aquí algunha outra vez como o primeiro ministro de Educación que houbo en España a comezos do século XX, el soíño e en menos dun ano que durou o seu mandato, fixo 308 decretos para un sistema que xa nacera eivado e condicionado en 1857. Nestas oito leis orgánicas, ningunha tocou a fondo as cuestións limitadoras da auténtica liberdade e universalidade educativas que a CE78 mandou tivésense en conta. E nesta tampouco se fai.

A segunda é que é consolador que lle quiten a un unha lousa de enriba. Pero co mesmo consolo, e non máis, que o que dan as autoridades dicindo acotío nos noticiarios que hai que ter calma con esta epidemia de orixe chinesa. A da LOMCE era unha carga pesada, recoñecida nalgúns aspectos pola propia xente conservadora pero razoable. Non hai que ser moi radical para borrar, emendar ou corrixir eses excesos do equipo de Wert en 2013, tan encomiado pola parte máis ultraconservadora e máis neoliberal da paisaxe educativa española. Algunhas das emendas que agora se propoñen serán moi ben acollidas máis aló do circuíto de votantes habituais dos partidos coaligados neste Goberno.

A terceira é que, respecto ao coronavirus, non é nada consolador se non inquietante que, pese a unha suposta colaboración de científicos de todo o mundo, non se saiba apenas nada da mutabilidade que poida ter en humanos este virus. Traducida ao campo educativo, a equivalencia podería estar en que, malia os 42 anos de democracia, teñamos certa indiferenza instituida respecto de se o sistema educativo quedará ben con estes acomodos que vai facer a LOMLOE: un anaquiño de redución do papel da Relixión, outro pouquiño de disimulo nos itinerarios educativos, algunha atención máis ás repeticións de curso, e algunhas cousiñas complementarias para que as particularidades autonómicas non se inquieten moito en canto ao currículum. Parece que se redescubrira agora LÓEA e que, desde o 03.05.2006, non houbese ningún cambio nas demandas educativas. A cuestión é se estes cambios non son unha mutación que, no canto de mirar cara adiante, só miran cara atrás, pero moi en curto, coma se dunha mera réplica alternante se tratase, como tantas outras veces.

A cuarta preferiría remitir unha parte substantiva de todo este trafego aos especialistas. Téñase en conta que os inmunólogos expertos no Covid-19 chaman a atención nas súas recomendacións e protocolos sobre unha cuestión básica: de onde procede a contaminación de alguén, se é local ou é sobrevenida por viaxar ou contactado cos focos orixinarios. Determinar esa relación é clave para as recomendacións máis convenientes a seguir. En educación, con todo, o método científico non parece valer se non é para confirmar algunha opinión de alguén, que non unha hipótese. Case sempre é indiferente o labor investigador de multitude de persoas que nos departamentos de Historia da Educación, Políticas educativas ou Socioloxía da Educación, especialmente, non pescudasen nunca nada sobre os males profundos do sistema. Se non serve toda esta bagaxe do escrito e publicado, reivindicado ata por organizacións solventes e preocupadas polo ben público durante longos anos, non é inútil? É excesivamente elástico, por outra banda, que sexa na práctica ser autoridade nestes asuntos e en nome de que se arrogue alguén ese título. Do cansino desfile de xentes e asociacións que pasaron polo Congreso de Deputados con motivo daquel “pacto educativo” de Méndez de Vigo, tanto valían unhas voces como as contrarias.

A quinta -e poderían ser máis- é que, entre natureza e cultura hai unha íntima relación complementaria a condición de que non se pretendan confundir ambos planos deixando a impresión de que enganar é barato. Unha educación de mala calidade é algo tan cultural como unha de boa calidade. Ás alturas deste século, é cuestión de elección política, claro, pois falamos de algo que nos incumbe a todos. Non dar máis pasos na boa dirección e manter o statu quo de moitos problemas, non é senón deixación, comodidade ou pura rutina burocrática, un tipo de comportamento cultural consentido e interesado. Concretando: o propio dunha cultura desenvolvida, universalizadora dos dereitos educativos en plenitude, non pode quedar encomendado nunha lei orgánica a un prólogo introdutorio, máis ou menos guapo pero que non alcanza a concretar a súa dimensión democratizadora en case nada. Case todas as leis educativas -non todas porque algunhas da época do primeiro franquismo eran puro decreto- teñen uns prólogos moi laudables, pero meramente retóricos, indicativos do quero e non podo ou non teño ganas que, como máximo, queda logo articulado nun tempo de desideratas máis ou menos desganadas, hipotéticas, e que nunca se fará nada para cumprilas: o tempo verbal do potencial simple.

En fin, que, se o coronavirus Cavid-19 serve para metaforizar o que lle sucede ao noso sistema educativo, algunha lección deberiamos sacar en limpo. A calidade con que facemos fronte a ambos campos de problemas non se medirá pola palabrería que se xere, senón pola eficacia en profundidade que se teña disponibilidad para activar. Ata que punto o actual Ministerio de Educación siga tendo as mans atadas e de que xeito as persoas e grupos tratamos de solucionar unha epidemia segundo a nosa libre fantasía, son perspectivas que poden conducir ao caos. Podería non ter importancia se os problemas non seguisen aí e os máis débiles non tivesen que pagar o pato. Pero como sufridores, son os primeiros en recordar a hipocresía das políticas que non nos atrevemos a levar a cabo. Se o panorama que teñen diante un de cada tres nenos e nenas en idade escolar é moi duro, desde ese mundo da exclusión e pobreza que non cesan de recordar as institucións do traballo social os cambios que inspira esta LOMLOE na dirección dunha maior igualdade adivíñanse curtos.

TEMAS: LOMLOE. LOMCE. Políticas educativas. Igualdade educativa. Privado/público.

Manuel Menor Currás

Madrid, 03.03.2020