Cambios epidérmicos para ser docente

Anuncian novos protocolos para ser profesor universitario e, tamén, para os candidatos a profesores ou mestres nos niveis escolares.

A xudicialización da vida política prosegue tan alegre. Sempre hai algún motivo a man para intentar parar o tempo e os problemas e, de paso, non mergullarse nos que incumben de contino á vida cidadá. Distraer ao persoal con andanzas ante a Xudicatura pode dar a impresión de gran preocupación cando só é unha estafa ao tratamento serio dos asuntos. Se é cuestión de incompetencia ou de seguir unha vella tradición é opinable, pero moitas veces, no transcurso deste último mes, deu a impresión de que sexa unha conxunción de ambos ingredientes.

Xudializacións rendibles

Debe ser produtivo para que todo siga máis ou menos co mesmo ton amorfo e desaxustado. E máis cando cando un paralelo enfado esaxerado propicia a épica patriótica ante as cámaras. O Executivo, namentres, mentres trata de responder atrasa o que urxe decidir e, ao facelo, adopta medidas que procuren non enfadar moito. Xoga pola banda e non centra nunca o balón. Todo se vai dilatando, entrelazan xogadas que parecen de gran calado, pero que tan só son retoques de aparencia.

A falta de xogo en profundidade é moi probable que siga sendo a tónica da Lexislatura. “España non pode ser duns contra outros. Debe ser de todos e para todos”, dicía o Rei o día tres de febreiro, ao comezo e, teoricamente, estaría ben que fose así. A secuencia táctica do xogo parlamentario dirao. Non pasaron nin os 100 días ritualmente preceptivos para que a confianza poida acreditarse, pero tamén é verdade o que fai algún tempo confesaba Ángel Gabilondo, que o que non se fai nos primeiros compases, nos últimos -a el pilloulle en abril de 2009- xa se fai máis dificilmente ou queda sen facer. Aquel “pacto educativo” que case ía se é posible, e que Mario Bedera (PSOE) e Sandra Moneo (PP) tiveron a punto, veuse abaixo mostrando que, en política, ser de palabra é moi complicado se se aveciñan unhas eleccións con pouca expectativa.

Os asociados

Das varias decisións que en políticas educativas se poden tomar entre tantas que reclaman atención, en Universidades parecen deitárense por poñer orde na contratación de “asociados”. E no que incumbe aos niveis escolares, parece que queren empezar atendendo a algo concernente á selección do profesorado. Consistiría en titorar durante un ano aos candidatos preseleccionados para ser profesores ou mestres. As dúas medidas son interesantes por tratar problemas concretos. Pero pódense quedar en nada se non van acompañados dunha revisión a fondo do contexto, aínda que poidan dar moito xogo para parrafear en faladoiros e en medios coma se fose algo trascendental por si mesmo.

Hai un punto en que as dúas medidas se complementan aínda que pertenzan a dous ministerios actualmente independentes. Entre a mala aplicación en 2009 do EEES -habitualmente coñecido como Plan Bolonia-, e a depresión que a Universidade pública experimentou cos recortes que o pretexto da crise económica aumentou desde 2011, a proporción de profesorado universitario mal pago ha ir en aumento, os asociados e as súas tipoloxías variopintas han ir suplindo carencias e, en moitos departamentos, non se cumpren os mínimos de rigor. Evitar que prosiga a degradación é camiñar na dirección acertada de consolidar un sistema educativo atractivo para elevar o nivel cultural medio da sociedade e, en particular, o dos que vaian ser docentes nos niveis escolares.

Pensar que estes serán mellores porque sexan capaces de superar unhas determinadas oposicións con currículos herdados de fai dous séculos e que, a continuación, vaian traballar como deba facerse en aulas do século XXI é pouco serio. Se viron na Universidade profesores obsoletos e desganados, rutineiros ou pagos do seu autoritarismo como signo de saber, salvo excepcións iso repetirán cando lles toque exercer. Porque non hai docencia que non sexa aprendda, e crerán que o que Paulo Freire xa criticaba como “educación bancaria” é o mellor xeito de ensinar, aínda que en realidade sexa unha deformación do bo sentido do ensino. Atallar, pois, este apaño de asociados que en realidade son como servos da gleba, pode ser un paso na boa dirección. Pero só un paso, que só terá sentido se se está en disposición de dar os que fan falta para que sexa coherente esta decisión.

Titores de prácticas

A outra medida anunciada, aínda que se mira, pouco engade ao que xa era preceptivo desde finais dos anos sesenta e que en 2006 estimouse transitorio e non o foi. O ano de prácticas estivo aí durante todos estes anos, máis que o CAP, envellecido antes de nacer e preceptivo para dar o primeiro paso para ser profesor. Ese ano de prácticas era obrigatorio para consolidar a oposición. Agora, ao parecer, vaise a coidar de que a titoría dese ano sexa efectiva e que a súa avaliación sexa decisiva para dar praza definitiva a un candidato ou candidata. Se así logra ser algo avanzariamos, pero a ver que pasa en cada autonomía. Na de Madrid, por exemplo, cando se suscitou o practicum dos mestrados que empezaron a ser preceptivos en 2009, podía apuntarse calquera e de modo moi ramplón: dáballes igual. Como lles dá igual fartar aos candidatos con longos anos de interinaxe ou nin sequera. Se de eficacia se trata, haberá que ver de onde saen titores que merezan a pena, con que centros educativos se conta, os criterios con que se escolle a uns e outros e como se lles estimula. De ningún xeito será indiferente o tipo de centro a donde vaia a parar o candidato a profesor ou mestre, porque quen educa non é un individuo, senón o ambiente perceptible no centro educativo elixido. Todo candidato a docente ha de percibir como un deber e non como unha voluntariedade aleatoria que é convocado a ser bo educador e bo docente.

E do demais?

Tamén nesta asunto a medida anunciada só é un pequeno aspecto da indispensable formación dos docentes. Antes dela, están o paso pola Universidade e polo máster correspondente e está o proceso de selección mediante oposición ou algún outro sistema, dous pasos que actualmente son ampliamente mellorables. Como está o saber se na rede privada e concertada os procesos e criterios a seguir van ser iguais que os que se propugnan para a rede pública. E está, no itinerario profesional de todo docente, a esixencia e garantía de continuidade formativa e investigadora ao longo do ciclo laboral. Igual que está o sempre demandado Estatuto da Función Docente, tantas veces reclamado e ningunha atendido. En fin, están moitas cuestións colaterais que deberían dicirse canto antes, porque, se non, o risco de ramplonería irá en aumento. Non haberá bos substitutos para os máis de 800.000 docentes existentes no sistema educativo español, sen contar os de niveis universitarios. Os posibles candidatos que merezan a pena non optarán por algo que non estea recoñecido socialmente e que só teña como función reproducir o que xa hai. Ata a data, pouco ou nada oímos senón palabras respecto diso. Como outros moitos asuntos que se aventuran máis custosos, que poida que vaian quedando ad kalendas graecas. Veremos.

TEMAS: Profesión docente. Bo e mal educador. Selección do profesorado. Profesores asociados. MIR educativo.