Detrás de todo acto político está o dereito á vida

 

Recórdanolo todos os días canto ten importancia: a electricidade, a pandemia, a educación dos fillos, todo.

Foi en 1789, cando na Revolución Francesa, cando o “dereito á vida”, pasou a estar explícitamente nas grandes declaracións da convivencia entre humanos como asunto político nuclear.

A humanidade de todos

Non é que antes fose un páramo absoluto, pois desde o Código de Hammurabi en Babilonia, 1800 anos a. C., hai constancia da preocupación por comportamentos sociais que empezaron a estar fixados por escrito en igualdade para todos. En torno a catro séculos máis tarde, o Decálogo de Moisés (Éxodo, 20 e Deuteronomio, 5) sinalounos para a organización sociopolítica dos israelitas, e o cristianismo concretounos -entre os anos 80-90 d.C.- en torno ao “amor a Deus sobre todas as cousas e ao próximo como a si mesmo” (Mateo, 22, 36-40). A posterior cristianización do Imperio romano entre o século cuarto e quinto fixo que esa bagaxe fose principal da cultura europea e occidental nos séculos seguintes, ata como referente do humano fronte a outras culturas. Cos descubrimentos xeográficos a partir do século XV, a amplitude do humano houbo de de ser reconfigurada, pois reduciuse de xeito estreitamente etnocéntrica e patriarcal co ensimismamento feudal; como estudouFernando Álvarez-Uría, os primeiros gromos desa apertura en O recoñecemento da humanidade tiveron lugar nos albores do Humanismo renacentista; acabarían eclosionando na revolución dos colonos americanos contra os ingleses e, moi pronto, en París.

Aquela floración foi amarga; mentres os privilexiados do Antigo Réxime se apuraron a conservar os seus privilexios no posible, cantos desde os estratos sociais ata entón inferiores -en particular os burgueses- puideron rubir no ascenso social e económico axudaron a manter a salvo aqueles intereses, mentres os pobres e asalariados do traballo asociáronse máis vivamente para defender o seu dereito á vida. Desde entón, o xenéricamente denominado “movemento obreiro” -nutrido de influencias ata relixiosas- foi sobre todo desde 1848 o seu brazo na pelexa social e política, mentres o poderoso grupo dos percentiles económicos máis altos reforzouse na conservación do pasado.

A igualdade do dereito a vivir

Esta é a raíz da gran dificultade, logo desa data, para ampliar un pouco máis o dereito en igualdade á vida. No momento actual, aí seguimos os humanos nesa pelexa que, nos países democráticos, tradúcese na configuración dun conxunto de dereitos sociais, nunca do todo satisfeitos pola pugna subxacente: uns desexando amplialos e outros tratando de recortalos. No caso de España, nestes días móstrase en bastantes frontes; a pandemia da que non logramos saír móstrao claramente e o salario mínimo, a sanidade, a educación dos fillos, a enerxía eléctrica ou o gas, súmanse de xeito moi destacado ás urxencias de canto define a maior pobreza de moitos ou a crecente riqueza duns poucos a conta dos “medios de producción”, imprescindibles para atender as necesidades humanas -empezando polas máis básicas-, e que sempre foron e serán escasos. De como sexamos capaces de conciliar unha moderada satisfacción de todos, depende o entendemento colectivo e o orgullo de sentirse a gusto nesta sociedade, na que o pasado pesa moito.

Detrás deste permanente conflito, sempre houbo unha soterrada loita pola “propiedade” dos bens capaces de solucionar os problemas e necesidades, e ata moi entrado o século XIX, estivo acompañada por unha forte tendencia a soster como inviolable, e ata sagrado, o dereito de propiedade privada; pero tamén creceron os partidarios de coartarla, sobre todo desde que no último terzo dese século, para evitar males maiores, empezaron a limitarse os omnímodos dereitos que conlevaba ser propietario. Sobre esa base creáronse as primeiras leis sociais que, logo da segunda Guerra Mundial, configuraron o “Estado de Benestar”, é dicir, un abanico de coberturas para todos soportadas por leis e institucións do Estado. Ata entón -e en diverso grado segundo países- estas formas limitadoras da propiedade, que foran variadas -e ás veces con fondo relixioso- nunca estiveran xeneralizadas como obrigación; non eran exixibles, xa que logo, ante un Tribunal ata moi entrado o século pasado.

O “Ben xeral”

Hoxe, a pelexa de fondo aí segue. As declaracións por parte do chamado Foro Nuclear , xunto con algunhas de preguntas no control parlamentario na mañá do día 15 deste mes, documentan fidedignamente que esa loita básica polo dereito á vida, cuns mínimos de igualdade, segue latente e non se soluciona con alivios. Só consensos democráticos fan viable atoparlle unha solución; a Sanidade e a Escola pública, e canto presupostamos atender con dignidade cada ano, son un exemplo de que é posible, a propósito de inconformismos e, sobre todo, de que de non facelo todos perderemos moito máis.

A esta conclusión chegou Bismarck na Alemania dos anos oitenta do século XIX; á mesma chegaron cantos, a partir de 1902 sobre todo, apoiaron no noso país o seguro de accidentes de traballo, o primeiro dereito social no noso país. Cen anos máis tarde, os neoliberais de quenda, desde Reagan a Thatcher -imitados polo á máis pechada do Partido Popular e non freados pola fracción conservadora da socialdemocracia-, volveron ás esencias do liberalismo clásico do século XIX; todas as limitacións, recortes e silencios que uns e outros pactan, deciden e consenten -xunto ás rifas para teatralizarlo en público-, degradan o dereito de todos á vida, e sáltanse o que di o art. 128 da CE78 sobre a predominancia que debe ter “o ben xeral” nas decisións a tomar neste conflito permanente. De igual que se trate de salarios mínimos, a luz eléctrica, prevenciones e cautelas sobre a pandemia, servizos sanitarios, e dignidade que deba ter a educación de todos ou a atención aos maiores. Aos de abaixo nos percentís económicos -coma se as súas vidas valesen menos- hai sempre quen lles están dicindo: cálense, teñan paciencia, que bastante lles demos. Dito doutro xeito, que o que estes días segue en risco é o interese xeral de todos e cales han de ser os seus compoñentes por dereito, non por voluntarista devoción caritativa ou benéfica de alguén.