Historias da Historia na España actual

O saber histórico e o xornalístico andan á vez: hai máis interese en controlar os relatos do que acontece; non sexa que alguén se decate.

En Castela-León, Alfonso Fernández Mañueco acaba de dar paso a Vox nesa Autonomía dicindo que o seu novo Goberno ía ser unha “piña”, “con ideas claras e sen complexos”. Os seus correlixionarios en Europa recrimináronllo e, como lle acaban de recordar outros grupos no seu parlamento, fixo un mal negocio para esa Comunidade, para España e para o seu propio currículum democrático. E tamén para o de Alberto Núñez Feijóo no seu inicial liderado do PP: os seus posibles votantes calcularán que, en diante, é mellor votar á extrema dereita.

As condicións desta alianza sobrevienen nun momento en que estamos vivindo as consecuencias da guerra de Ucrania, outro acontecemento ao que os xornalistas cualifican tamén como “feito histórico” pola súa novidade impactante, como adoitan facer con canto excede a rutina cotiá. No uso simplificador de este adxectivo, non deberiamos, de todos os xeitos, ver como irrelevante que no novo desenvolvemento curricular da Historia de España optouse porque abarque desde 1812 ata este presente. Non é indiferente e a proba é que os xestores das políticas educativas madrileñas, que pretenden liderar o esencialismo patrio, din que non o van a permitir e xa preparan a súa norma para que os mitos da cronoloxía anterior, desde a Prehistoria, volvan a donde estaban. Valeranse para iso da facultade das autonomías para regular o 40% do currículum escolar.

A batalla das Humanidades de novo

O histórico e a Historia -a científica, sobre todo- volven estar en danza e non é cuestión banal, senón moi expresiva do ton en que nos movemos, alleo a que os cidadáns do común poidan entender coherentemente algo. Próximo está o balbordo que causou o debate das “Humanidades”, tan proveitoso políticamente ao ámbito máis conservador do PP desde os anos noventa ata o 2003. Aquel falso debate, que de Humanidades non tiña nada, como logo puido verse na derriva que tomou a LOMCE e, sobre todo, de base nada tiña que ver co sentido que ten a aprendizaxe humanista, tan ben explicado por Nuccio Ordine en A utilidade do inútil, senón coa metodoloxía do discurso político, utilitarista e simplista, pero proveitoso na inclinación do voto.

O problema que van ter os conservadores agora é que non compiten cunha morixerada socialdemocracia, á que acusan de radical degradando de entrada, como en todo sofisma, a credibilidade dos seus argumentos. Xa teñen enriba á extrema dereita, que ve como intanxible o relato que, antes da Transición, foi oficial en España. Máis interesada que ninguén en que o silencio ou a terxiversación gobernen a memoria dos seus votantes, coáronlle a Mañueco a alteración evolutiva da historia cidadá, española, en tres compoñentes centrais concernentes a pautas culturais de todos; os tres identifican as súas obsesións e van en contra da convivencia harmónica desexable. Evadir as cuestións de xénero é retroceder no recoñecemento das persoas en igualdade; a incidencia prioritaria na “violencia intrafamiliar” nega que exista unha violencia machista moi arraigada. A súa posición en asuntos de memoria histórica ningunea dereitos de recoñecemento e verdade aos familiares de miles de vítimas da Guerra; é dicirlles que non existen e elimina o pouco que, desde 1975 que, nesa Comunidade logrouse acordar. E en canto a inmigración, cando nesa comunidade apenas existen migrantes e, de habelos, axudarían a resolver o seu crecente desertificación demográfica, máis ben quere asentar un señuelo de identidade para a expansión do voto ultra.

Din neste acordo programático, reivindicar unha “historia común”, entendida como “elemento integrador para a reconciliación”, combatendo calquera intento dos que tratan de utilizala para dividir aos españois, e volvemos entrar na metodoloxía sofística de contar medias verdades para que todo o mundo crea que quen as di é un campión da verdade, inasequible rebelador do mal. Volvemos, de novo, a que esa historia común sexa a que nos ensinaron desde José María Pemán en La Historia de España contada con sencillez, que serviu de referencia ao Manual de la Historia de España, en 1939 como texto escolar ao Instituto España como modelo de todas aquelas enciclopedias anteriores a 1970. Que avance desde entón o coñecemento histórico ou a didáctica escolar non parece interesarlle a ninguén. Moitos parecen concordar en que se se anula de vez todo o que os hispanistas investigaran antes desa data, e o que nas Facultades de Historia e de Pedagoxía pescudaron desde entón, mellor para a súa “historia común” por máis diñeiro, esforzo e saber que se perda. Mellor para o Pin parental do que se debe ensinar e saber.

Que ensinar da longa Historia humana

É evidente que o que, desde hai moito tempo, estamos dando por certo ante a cidadanía é un relato atrabiliario do pasado de todos os españois; hai tempo que hai unha tendencia a resolver por arriba esta cuestión, xerando unha historia común europea, capaz de superar as diferenzas e desacordos, pero, de entrada, somos incapaces de xerar un relato común do acontecido no chan español. Podemos estar de acordo na lista dos Reis Godos, pero sempre hai profundas diferenzas no transcorrido desde o segundo terzo do século XX. É máis, sabemos con datos estatísticos concretos da gran ignorancia que teñen as últimas xeracións sobre desa etapa, fundamental para entender algo deste presente, pero parece haber moito empeño en que así siga sendo.

A moi poucos lles interesa que historia sexa relevante para que un estudante de Bacharato entenda algo do que sucede, ou que teña ferramentas para pescudalo. Pero as formulacións curriculares que propugnan non deixan tempo para tratar, con mínima consistencia, nada do que na xerga especializada coñécese como “Historia actual”, a que abarca o tempo posterior ao final da IIGM. Prefiren que o 2º de Bacharelato -de obrigada convalidación na proba de selectividade-, para que o alumnado saia mínimamente airoso do gran obxectivo dese curso se limite a dosificar a Historia de España en pequenas pílulas, un sistema para xogos de preguntas e respostas ao estilo do vello programa de TVE Cesta y puntos, nos anos sesenta. É dicir, que estamos a piques de validar outra vez un currículo que sexa unha especie de Catecismo do P. Astete en plan patriótico, unha historia que non ten nada que ver co interese do saber histórico. A cuestión de fondo que este asunto aparella é se a forma que teñen uns ou outros medios xornalísticos de falar do presente, e explicalo á súa audiencia con lealdade, tamén é indiferente, ou se volvemos a un orwelliano Ministerio da Verdade.

TEMAS: Verdade única.- Historia común.- Historia de España. Ministerio da Verdade.- Historia e Xornalismo.

MMC (Madrid, 13.04.2022)