Facémonos trampas

 

Non é ouro todo o que reloce e, no tocante á liberdade, medran os acenos de modales que, en realidade, son liberticidas

É habitual que os xogan ao solitario se fagan trampas a si mesmos, unha pauta visible tamén en asuntos colectivos; raro é o día en que os modos de contar corruptos desatinos impoñen versións que afectan a todos. En certos aspectos segue sucedendo o de outrora. Cando en 1952 empezou a publicarse un diario hoxe desaparecido, El Caso, asasinatos, roubos ou fraudes sempre eran un “caso”; nunca tiñan nada que ver coa orde establecida ou imposta. Viviamos no mellor dos mundos posibles e todo era culpa de alguén que perdera a cabeza; nunca había causas estruturais, senón liberdades desnortadas.

A liberación a construír

Naqueles sucedáneos de información era difícil “a liberdade”. Cando nos anos sesenta empezou a soar esa palabra, asociábase a algo por construír; foi máis ben como “liberación”, palabra que disimulaba os significados da Liberdade guiando ao pobo (Delacroix: 1830). Antes e logo desta data xa eran multitude cantos expuxeran as súas vidas en nome da liberdade colectiva. Por entón, en 1970, Paulo Freire -pasaron100 anos desde que nacese en Sao Paulo- falou de “liberación” para referirse a como debía ser a alfabetización de adultos; o seu Pedagoxía do oprimido trataba dun proceso activo de permanente liberación”, con que crear suxeitos que non fosen meros repetidores inconscientes de palabras ocas, senón que, conscientes da súa realidade social, económica e política, puidesen liberarse de canto lles impedise desenvolverse con dereitos e liberdades persoais. Esa mirada pedagóxica, crítica consigo mesmo e coa contorna, encerraba infinidade de parecidos co que querería ser a “Teoloxía da liberación” excedendo a dimensión relixiosa estritamente individual da “salvación individual”. Da súa nula aceptación oficial pola xerarquía eclesial, Juan Pablo II deixou cumprido testemuño en 1983 no aeroporto de Managua; dous anos antes, este Papa interviñera a “liberdade” na fe e na caridade que adoptaran como directriz os xesuitas en 1974 para as súas actividades sociais e educativas.

En todo hai matices pero, en xeral, no mundo occidental actual non adoita ser problemático falar de liberdade se a conversación se cínguese ao plano individual. Todo é máis sutil, e aparentemente sen violencia, nas limitacións que se lle impoñen aínda que se mencione. Ligada a determinados niveis de “transgresión”, hai ambientes en que queda xenial dar por suposto que todos podemos facelo todo, con plena liberdade e sen depender de ninguén nin de nada. A pedagogía da publicidade e do marketing que nos invade difunde acotío que somos libres para tomar decisións; se xorde algún problema, a culpa -o outro dispositivo permanente á espreita- é exclusivamente de cada consumidor. Desde unha cultura confesional en que se alternaba a liberdade e a culpa entreveradas con escrupulosas distincións entre a atrición e a contrición, pasamos a unha psicoloxización da nosa liberdade que o alcanza todo. Por exemplo, á avaliación da calidade educativa, en que os culpables dos “fracasos” son sempre os “malos alumnos”, un barato modo de atallar problemas, que non require esmero no que se deba facer, senón soamente manter as aparencias. Confírmase así, ademais, a teoría do liberalismo clásico de que a Natureza é sabia e os humanos deben deixar que as súas desigualdades se prolonguen. Este darwinismo -que a educación pode acentuar- abre un campo prolífico a negocios inusitados para emprendedores que poñan parches en asuntos que, como a educación ou a sanidade de todos, non se arranxan con inacabables reformas provisionales.

Marcos pedagóxicos en promoción

Estes días, abundaron as leccións de sofística pedagógica en torno á liberdade; asociando o lado feliz desta palabra con abusos semánticos e exemplos prácticos, convertérona en embarcadoiro da credulidad. Cando fai uns días o novo líder do PP, no seu intento de poñer paz a un litixio de aristocracias internas, exaltaba a liberdade que grazas á súa actual presidenta tiña a Comunidade de Madrid, apuntábase ao uso que, sobre todo desde o 4-M2021, fixo desta palabra a súa ultraliberal goberno actual. De ser esta a súa intención, o que a escala nacional parece querer desenvolver Feijóo é a acracia neoconservadora do sálvese quen poida, e que o afán de lucro faga negocio coas desigualdades sociais. É fácil, xa que logo, observar o futuro das escolas e sanidade públicas. Se o produto que vende Feijóo é “liberdade á madrileña”, antes de que gañe unhas eleccións xerais son previsibles os beneficios da pedagoxía que xa practica.

Baixo a liberdade que vende a gama do conservadurismo de Don Alberto Núñez adquire cada vez máis forza a americanización das formas liberticidas. O seu cariz crecentemente agre segue tendo, logo de Casado, destacados belixerantes en sé parlamentaria. É habitual nas formas de confrontación do Congreso de Deputados e, na Asemblea de Madrid, a moza lideresa sempre se encrespa, crecida con cos lle rumorean ao oído gracietas diversas. Este agresivo modo de facer como que se fai política vai in crescendo; fai dous días, sumouse a esta tendencia trumpista un vicepresidente da recentemente creada alianza de goberno na Comunidade de Castela-León. Nun alarde insultante a cantos lle facían algunha pregunta na nova asemblea, deixou claro que, en diante, as virtudes do liberticidio teñen rédito electoral.

Aínda que sexan tempos de incerteza -e volva o medo á liberdade democrática, que dixese Erich Fromm en 1941-, esperemos que estas trampas coa liberdade que se están coando non nos leven a ter como horizonte realizacións como as que xera a Segunda Enmenda da Constitución de EEUU. Eses masacres incesantes dos últimos 10 anos, a razón de máis de dúas por semana, volveron a repetirse fai unhas horas en Texas, con polo menos 19 nenos e dous profesores mortos. En todo caso, non é a liberdade democrática o que impide aos americanos erradicar a venda indiscriminada de armas, en calquera supermercado, a quen acredite ter 18 anos de idade. É o libre mercado, que a Asociación Nacional do Rifle promove desde 1871, quen controla que o Poder Lexislativo dea sentido coherente á liberdade democrática. En EEUU, quen se presente ás eleccións, se se pon en contra desta rede clientelar, págao caro; se fai como que non se decata, axúdanlle nas eleccións, e danlle permiso para chorar un pouco no loito de rigor ante inacabables “casos” como este ultimo de Texas. A liberdade e as liberdades teñen moito quen queira coartarlas, empezando polos que falan moito delas; haberá que ampliar a presenza da “pedagoxía da liberación” para discernir entre tanta polisemia equívoca os que traballan para que existan e se consolifrn de verdade, sen facer trampas.

TEMAS: Ultraliberalismo.- LIBERTICIDIO.- Medo á liberdade.- Pedagoxía da liberación.-Teoloxía da liberación.

MMC (Madrid, 25. 05.2022)