Pecados orixinais e escusas

En todo relato, a cuestión é sempre o coñecemento que achega; a suposta información pode estar contaminada

Os expertos non coinciden na data, pero adoitan dar por sentado que o primeiro libro da Biblia foi escrito cara ao século XV a. C., moi probablemente cando empezou a promulgarse a hierocracia hebrea.

 Lendo o Xénese

Os seus primeiros capítulos serven de fundamento a un relato máis amplo que abarca a orixe da humanidade e do mundo, cun discurso en que Yahvé é a orixe de todo. Os humanos, obra súa e colaboradores en nomear a outros seres vivos,  desobedecen a lei divina, caen en pecado e, como castigo, son expulsados do Edén. Sen dúbida, é un dos relatos máis soados da humanidade; sen ser orixinal –pois hai outros, máis antigos-, combina un propósito de historia relixiosa, cun Deus único actuando na intrahistoria, e a intención de que as maneiras narrativas acheguen esa idea teolóxica ás esixencias da súa transmisión popular. Ser ou non hebreo, cristián, musulmán ou de calquera opción de liberdade de conciencia, “o pecado orixinal” do primeiro libro do Pentateuco segue incrustado na vida cotiá de cantos se moven dentro da xenericamente chamada cultura occidental. Rara é a noticia das que cada día soben aos noticiarios, en que non sirva de escusa de múltiples acontecementos e, sobre todo, para evadir responsabilidades de canto ocorre. Queda así aos lectores de prensa, redes e cadeas de radio ou televisión, escrutar quen é realmente o auténtico culpable de tanto descontrol, sen apelar ao comodín de recorrer a Adán, Eva ou a serpe.

 

De entrada, con todo, este itinerario ten problemas. Un terzo de cidadáns non len, e se se lles suma a proporción de cantos len papeis de moi baixo nivel informativo, publicidade distractora e ata falaz, a laudable procura de coñecemento por parte dos cidadáns responsables é outra escusa pouco eficiente. A lectura repousada, tras a que achar saberes consistentes, é complicada e pouco accesible; sobrepasa a curiosidade que eses non lectores polos que se interesan os editores –un 35,9%- teñan gran parecido cos que detectan os Informes PISA e, máis concretamente o último, evidenciando o baixo nivel de comprensión lectora que logra producir o sistema escolar español desde que, en 1857, iniciou a súa xeneralización.

Enredos e pretextos

Chegados a este punto, en toda conversación o habitual é que alguén pregunte cal é a nai do año, e xorden os sempiternos desacordos respecto diso. Entre o ovo e a galiña, o antes e o despois, a causa e a consecuencia, a casualidade ou o azar, sempre se menta algún pecado orixinal, desencadenamento de maldades, penitencias e castigos, ata que alguén acaba concluíndo nalgunha das linguas agora oficiais: xa cho dicía eu, momento en que, coma se dun TBO antigo se tratase, o desencontro “proseguirá”. O enredo e as súas escusas, condicionantes de toda “opinión pública” e os seus segredos, repítense en case todas as conversacións de bar, encontros culturais, conferencias e coloquios. En non poucos faladoiros familiares e de amigos, adoitan ser máis arrevesados a medida que se achegan unhas eleccións como as de agora en Galicia. Votar é acción democrática, actualmente tan empeñada en suplir ausencias de outrora que a súa rutina enturba a tranquila posesión da verdade de cada cal na veciñanza. Oír os relatos de cada candidato, tendo que decantarse sen máis por un, empeza a ser molesto. Un 41,12% de galegos abstivéronse nas autonómicas de 2020, e non é a choiva ou o orballo o que os cansa, senón ter que discriminar se o que oen é un plaxio do que xa dixeron os candidatos hai pouco ou se, como aqueles discos de “A voz do seu amo”, a súa conexión co que acontece é pura afectación. Votar sen aclararse de quen  é o causante do envurullo narrativo é unha lea, e máis cando, por pedilo o guión, aos bos lles vai ben e os malos son castigados. Este tipo de ficción xa dicía Óscar Wilde en 1895 (en: A importancia de chamarse Ernesto) “entristece horriblemente”. Entre tanto candidato a querernos, decantarse por alguén que non coincida con sensibilidade distinta á dos interlocutores habituais pode acabar, ademais, en acaloramentos amargos.

Fagan a proba comentando calquera noticia das que pasan cada día polos móbiles para ser substituídas de inmediato por outras; xuntas son insoportables e unha a unha, parece que o seu horror sexa afastado. O Xénese, para saír do espanto, botaba  a culpa de todo o malo a Adán, e o mesmo cabe pensar da información de miles de asuntos desagradables que copan os noticiarios. Se da seca que azouta a seis millóns de cataláns se trata, sempre cabe despistar coa sapiencia de alguén que relacione o desastre climático copeche dunha praza de touros. Se algún mandamás USA di que se están ampliando en Oriente Medio as zonas de conflito, por soster “a liberdade” de comercio, enseguida fainos ver que, unha vez que se sobrepasaron os 27.000 mortos e outros desmáns inútiles, non paran de inmediato a guerra, pero fan exercicios diplomáticos para parala. Estas formas de atallar, querendo confundir, tiñan graza cando o culpable era Adán por comer a mazá. Hoxe, para que ninguén se espante, contan con que é moi rendible –e máis barato- soster o auténtico pecado orixinal da gran maioría de atentados contra a convivencia: a ignorancia programada e o deficiente dereito de todos a un tempo   ensino digno.

No presente hispano, este pecado orixinal segue sendo o responsable de tantas historias e contos como traslocen os tocantes a cuestións case metafísica -absolutamente físicas case sempre-,  como a “amnistía” e o “terrorismo”, xuíces e “xustiza”, así como a súa lexislación, escribas e doutores vixiantes, sedicentes independentes, alleos a toda humanaconsideración que non sexa a supostamente imparcial “técnica xurídica”. Porque é difícil orientarse, merece a pena ler algo do moito que hai escrito, tamén a Biblia; contén moitas alusións á necesaria lealdade da verdade, e non aforra cualificativos ás pantomimas que a falsean. Algúns dos seus relatos son extraordinariamente luminosos para situacións moi próximas e, se se é votante indeciso, clarifican o mérito  de canto digan quen en vésperas electorais se desgañitan. Se teñen moito que ver co mal feito durante 15 anos, “polos seus froitos recoñecerédelos: Seica se recollen uvas dos espinos…? (Mt. 7,15-16). A culpa non é de Adán e Eva.

TEMAS: Verdade e mentira.- Diálogo democrático.- Falsidade e convivencia.-Liberdade de expresión.- Lectura e educación.

MMC (Madrid: 05.02.2024)