Transparencias escuras

Está en risco a veracidade indispensable para a convivencia democrática.

Antes do power point e, case en paralelo coas diapositivas, os centros escolares mellor dotados tiñan proxectores de acetatos que permitían usar imaxes na presentación de asuntos diversos a un público de estudantes. Coa democracia, o termo, aplicado ás relacións entre gobernante e gobernados, veu a expresar ante todo unha información que os principais organismos do Estado dispoñen; inclúe as persoas que ocupan os cargos administrativos, as súas axendas e noticias relacionadas coa xestión dos recursos públicos; mesmo teñen algunha sección disposta para atender preguntas dos cidadáns.

Opacidades

Podería dicirse que é un avance respecto a outras etapas, non democráticas, opacas en moitos aspectos operativos. A diversidade de familias que sostiñan o poder procuraba, ás agachadas, ver como o incrementaba e, nos seus alternantes postos gobernativos, tiñan tempo e disposición para repartirse unha parte importante do pastel orzamentario. As historias dos monopolios en España, engadidas ao funcionamento da autarquía económica, antes de que Berlanga contase en 1953, en Benvido Míster Marshall, as aspiracións ao “progreso” dunha España aínda rural, permiten entender como as ansias de rendibilidade máxima e custo mínimo -á conta do traballo doutros-, foron un caldo de cultivo extraordinario para posteriores adiantos en como saír adiante con cazurrería e, case sempre, tras un amigo ou parente, experto nas mañas dos Corleone.

Ao que se ve, a tan traída e levada Transición non foi capaz de evitar, entorpecer ou simplemente vixiar este comportamento . Non hai alternancia de Gobierno que non deixase ao descuberto unha trama de corrupción e, no presente, máis rico en inventivas, tampouco faltan emprendedores que pretenden epatar ao resto de cidadáns repetindo fórmulas de achegar recursos rápidos pola vía da opacidade. Nunca soñamos que, de adultos e en plena democracia, os portais de transparencia oficiais non servisen para nada; o espectáculo está a coller un camiño plenamente antidemocrático e, ademais de recursos malgastados, está a mostrar gran progreso en estilos repelentes. A vida secularizouse moito e a ninguén espanta demasiado que alguén viva con outro ou outra aínda que non estea formalmente casado. O que non ten graza é a cara con que se esgrimen despropósitos presumindo de inocencia en desaguisados en que o vixiante do tesouro público andaba por medio. En plena pandemia, todo o mundo pasábao mal e os recursos fallaban, e abandonada a honesta verdade, tratan de salvar os abundantes beneficios facilitados a “un particular” que pasaba por alí.

Esta exhibición de liberdade de mercado, ben manipulada, ben se ve que é xenerosa para quen pode controlala a gusto ; ata é capaz de demostrar, repetidas veces, a súa rendibilidade con amiguetes e familiares, Nestes casos, as megapropiedades e o luxo que permite gozar, tan distintas das que o currante normal pode soñar, son unha recompensa moi propia desta esforzada xente, cuxa habilidade colateral é agredir de palabra e obra a quen ouse dicirlles algo; senten por encima de todos e, como voces ao servizo de superiores ocultos, dinlles todo tipo de insensateces, incluída a de non terse suficientemente para saír adiante. Pase o que pase, ven ao resto dos humanos como o señorito Iván, o de Os santos inocentes, de Miguel Delibes.

Listuras

O gran problema non é que lles guste a froita, o chourizo, o Porsche Panamera, o pisazo, o Maserati ou a conta nas Bermudas. Visto o visto, é moi difícil evitar o roubo ou o latrocinio ata o nivel cero; Hammurabi (1840 a. C.) xa tentou poñerlle freo, e xa lle gustaría a Moisés (1250 a. C.), cando baixou do Sinaí coas súas táboas, que non andase máis ou menos disfrazado entre o seu “pobo elixido”. Do mesmo xeito que os pobres que, segundo o Evanxeo de Mateo, sempre os teremos preto, sobrepasará moitas vidas. Non se esqueza a súa frecuencia entre quen foi levados “bos colexios” e exaltáronse na elite.

A grave cuestión é que estas historietas, tan frecuentes, poñen en risco a saúde do sistema democrático. No canto de falar de cuestións relevantes, que deberiamos solucionar, non paramos de parlotear dos seus pormenores e contos. Coma se fosen o asunto central, entretémonos cos dispositivos que uns e outros poñen para silencialas, e nin reparamos na prepotencia que esgrimen algúns cipayos, nin nos sorprende a diferencialidade de barreiras, xurisconsultos e estrategas que algunhas destas persoas son capaces de poñer en danza para tapar presuntas desvergoñas. Tamén nos desocupamos do que non fan e canto estorban para o que se debe facer: as súas políticas parecen dispostas para empecer, máis que para arranxar algo. Os 4.000 anciáns que, segundo a Comisión cidadá pola verdade nas residencias de Madrid, puideron salvarse de morrer de calquera modo, son un bo exemplo desta deshumanizada abandono clasista.

Reiteradas, estas condutas xa parecen estruturais, como metástases do sistema. Entre unhas e outras demostracións de expeditivo capitalismo extractivo, estase anubrando o valor da democracia; está a render a idea de que a permisión destas opacidades dificulta e impide os debates que poderían facer que a vida relacional fose máis xusta e equitativa. No seu lugar, está a formarse un ecosistema de violencia irracional, crecentemente desigual. Na democracia posterior á CE78, tardía e bastante fráxil, estas historias tramposas –herdeiras do que era a vida política-, son modalidades de estupidez infantil. Repiten maneiras nada adultas que de raparigos adoitaban empregarse en xogos que toleraban “listuras” dalgúns. Mostran a présa e gran decepción de quen, competentes para as raposerías , non teñen paciencia nin tolerancia cos demais. A súa continuada secuencia -despois das aspiracións anteriores á Transición- privilexia o lado máis burocrático do sistema, desinflado do seu valor democrático. Chama a atención que para algúns medios, todo isto que a primeira vista non pasa de estúpida présa vergonzante, tan só sexa un problema de comunicación, coma se a narrativa que fan chegar a cidadáns, arranxase unha realidade imprudente e perniciosa. Desencanta moito a nudez de tanto predicador patriótico; rouba a todos a veracidade indispensable para convivir.

TEMAS: Corrupción.- Convivencia democrática. Recursos públicos. Liberdade de mercado.- Transparencia democrática.

MMC (Madrid, 19.03.2024).