Vale a orgullosa hybris dos selectos para enfrontar as crises de todos?

Os acontecementos inducen a pensar que estamos ante unha crise sen precedentes, para a que pouco vale a soberbia individualista.

Afrontala deste xeito é mal negocio, e o ocorrido tralas eleccións europeas deixou flotando o medo a que se reforcen no parlamento de Bruxelas desestabilizadoras ideas, anteriores a que existise.

Crises mutacionais

A mutación da composición de eurodeputados foi importante, aínda que o relato segue alimentándose da variación que, respecto á situación anterior, dá como resultado que os europeístas baixan un 7,22% e a extrema dereita gaña un 3,19%. É suficiente, de todos os xeitos, para frear posicionamentos aperturistas e democratizadores en aspectos vitais para a construción dunha Unión consistente no social, e que propiciarán unha Europa máis esclerotizada nos  esquemas de hostilidade e repregamento que xa debuxaba Plantu para Le Monde antes de que en 2021 se xubilase. Ao resultado destas eleccións, alimentado polas guerras en Ucraína e Palestina, e as súas repercusións na produción, a enerxía e a alimentación, tamén contribuíron cuestións migratorias e, en maior profundidade aínda, as que arrastra consigo o cambio climático.

Sobre este magma ambiental, viñeron a caer os inquiedantes pesadelos que suscita a pouco venturosa expectativa electoral de novembro en EEUU. Púxoa de manifesto o absurdo debate electoral entre un señor ao que as circunstancias biomédicas mostraron débil e incoherente como presidente, e un aspirante para selo ao que a Xustiza sitúa no seu punto de mira como delincuente múltiple. Se Tocqueville o vise, desesperaría de que ese país puidese dar leccións de democracia ao resto do mundo, e a cidadanía, por moi entretida que estea en gadgets electrónicos e alardes tentaculares da IA para o lecer distractor, faría ben en repasar as leccións de vida que lle está proporcionando unha crise capaz de emular a dos emperadores do baixo Imperio  Romano, antes de que chegase o ano 476 d.C.

Aquí preto está tamén Francia, coa súa historia das revolucións democratizadoras modernas, e o seu alento aos primeiros pasos do federalismo a que tende a Unión Europea. Nesta semana, veremos como, despois de aflorar un gran descontento cos seus dirixentes actuais, plásmase unha difícil convivencia coas tendencias dos reformismos ultras. Os probables desencontros entre o poder lexislativo e o executivo-presidencial complicarán, a recado, decisións que, para sacar o país dos seus problemas, teñan que tomarse. Algo parecido avecíñase no Reino Unido, aínda que pareza doutro signo o que alí se agoira; a suposta inclinación actual do voto cara ao laborismo expresa, ante todo, cansazo fronte aos ensaios errados que, desde 2010, protagonizaron sucesivos líderes conservadores, queimados na súa soberbia.

 A cegueira da Hibris

 Aquí, en España, o suflé da Hibris, ou da Hybris que os gregos mencionaban como problemática para a convivencia na Polis, segue atronando a palestra mediática. Empezou a brillar con motivo do “vaiase señor González” en marzo de 1993; proseguiu coa suposta rexeneración que, tras a crise que se levou por diante a Zapatero, induciu aos líderes do PP para situarse como redentores dos males da patria, e agudizouse máis o seu acento ensoberbecedor en cantas intervencións tiveron desde que perderon poder na moción de censura de 2018. Nestes seis últimos anos, en cantos foros lles foi posible, non cesaron de mostrarse indignados. Xa sexa no Parlamento, xa sexa en declaracións aos medios –e na continuada liña editorial de moitos-, dan a sensación de ofendidos; coma se cantos gobernan desde algún posto relevante sen ser da súa marca ideolóxica lles roubase un histórico privilexio patrimonial. Desde as eleccións xerais de hai un ano, esta arrogancia e orgullo, desprezativo dos demais e hiperbólico en expresións irracionais, actores como Isabel Díaz Ayuso compiten entre si por ver quen é o máis pomposo. Non é difícil ver como marca a xestualidade desmedida deste teatro, en que –como dicían os gregos- cando os deuses queren destruír a alguén, primeiro vólveno tolo; non lle deixan ver as súas limitacións reais e, o peor é, que o seu cego egocentrismo arrastra consigo a canto cego lle encanta ser guiado por outro; o normal é que ambos acaben caendo no precipicio.

Para o refraneiro tamén é normal aconsellar moderación, humildade e modestia, hábitos aos que exhorta en balde. A Hybris leva a algúns e algunhas –en moitos ámbitos- á ambición desmesurada, á esaxeración irracional e a unha sobreactuación desmedida que lles impide ver a súa nudez. Antes de que Andersen fabulara co conto do “rei espido”, xa eran moitos os personaxes da mitoloxía grega e romana, aos que os deuses castigaran pola súa soberbia, algúns tan relevantes como Ulises, Ícaro, Prometeo, Sísifo, Casandra ou Niobe. E na tradición xudeo-cristiá tamén son exemplarizantes as pasaxes de Adán e Eva no Paraíso (Xénese, 2 e 3) ou o dos construtores da Torre de Babel (Xénese, 11, 4-9), en que a altiva soberbia duns non era apropiada para guiar a outros. Na Biblia xudía non hai un relato canónico sobre os anxos rebeldes e a súa expulsión do ceo, pero á mención indirecta de Lucas, 10, 18, a Apocalipse (12, 4-9) engade pormenores da batalla que Miguel e outros anxos sostiveron contra Lucifer e os seus. Serviu a Milton para O Paraíso perdido, e a figura do anxo caído inspirou a moitos autores, entre outros Dante Alighieri, para falar de situacións políticas que lles eran ben coñecidas.

Poder e soberbia tamén andan entrelazados en moitos dos personaxes e milhomes que pululan hoxe pola vida social estritamente doméstica, intensamente alentados por un sistema que goberna o mundo en plan competitivo e individualista. Dada a especial intensidade de crise que concorren neste momento histórico, parece que non houbese outra saída que o salvarse quen poida. Con todo, quen entenda que así non se vai a ningunha parte, empeza por recoñecer  que non hai etapa do pasado en que outras xeracións non tivesen que afrontar crises diversas, e ata “cabronadas” como as que trouxo a Guerra, recollidas moitas en poemas de Celso Emilio Ferreiro recentemente rescatados do esquecemento. En segundo lugar, se admite que é virtude social desconfiar de pseudonoticias e falsos debates -causantes de medos apocalípticos-, algo deberá pensar para que o ensino que financia o Estado co diñeiro de todos xere en todos coñecemento adecuado; non o será se a moral consecuente contradí a convivencia plural.

TEMAS: Crises actuais.- Reaccións compulsivas.- A soberbia aislacionista.- A cooperación mutua.- A cooperación e ensino democráticos.

MMC (Madrid,  29. 06. 2024) 

Metamorfose actual da liberdade

 

Asistimos a unha mediática operación para cambiar o significado democrático que tivo este termo.

Desde A liberdade guiando ao pobo (Delacroix, 1830), ata a motoserra de Milei, se dicente “libertaria” –cuxas políticas homenaxea a madrileña Díaz Ayuso-, hai gran oposición. A palabra “liberdade”, amplamente polisémica, está a ser manipulada en sentido contrario ao que a democratización plural quixo darlle; baixo o seu marco conceptual, preténdese coar fortes recortes á convivencia existente, mediatizada xa en moitas frontes.

 

Liberdade contra o Antigo Réxime

O que as “burguesas” revoltas pretendían aquel mes de xullo de 1830 era limitar o poder a Carlos X, que pugnaba pola autocracia anterior á  Declaración dos Dereitos do Home e do Cidadán en agosto de 1789; querían garantir as “liberdades” e dereitos proclamados naquela revolución. Quen contemple o cadro de Delacroix tenderá a sentirse dentro desa masa popular en que burgueses e xentes humildes pelexaron polo que entendían que era de todos. Esa “liberdade”, con formas aladas, tamén está representada nos catro grupos escultóricos que, aludindo á Francia de 1792 a 1815, exhibe o Arco de Triunfo mandado construír por Napoleón en L ´Etoile. Despois da Primeira Guerra Mundial –e a homenaxe ao soldado descoñecido- nese punto simbólico de París, unha instalación artística relaciona “liberdade”, diálogo e reconciliación,.

A acumulación de significados dese lugar ao redor de “a liberdade” permite entender a súa volatilidade nunha sociedade sempre cambiante. As sucesivas guerras europeas tenderon a que se relativizase o seu valor: cada quen tiña a súa “liberdade” e intereses a defender. Serviu, mesmo, para limitar a inclinación do movemento obreiro en prol dunha irmandade internacional por riba dos intereses nacionais; os fusilamentos impuxeron unha particular visión de “a liberdade”, en nome dos intereses que -supostamente de todos- hipostasiaba cada país. Tan poderosos eran estes que cando, aínda no século XIX, o risco de fractura revolucionaria dos mal asalariados alimentaba a inquedante “cuestión social”, lograran reducir o valor de “a sacra propiedade privada”. As condicións de vida da maioría eran tan malas que a caridade e a beneficencia non alcanzaban a limar o profundo malestar que había en fábricas e suburbios. Non tiñan nada, nin sequera unha lei protectora en caso de accidentes laborais e mortes, e as protestas poñían en risco a “seguridade social” de quen se beneficiaba do seu traballo na crecente industria. Cando nos anos oitenta, o prusiano Bismarck expuxo que había que crear leis e institucións sociais, ante un mal maior a redución do poder da propiedade privada iniciou un cambio significativo: os seus impostos axudarían a crear un “Estado social”, que garantise “a liberdade” básica a moitos traballadores.

En España, aqueles problemas de “a cuestión social”, e o inicio da súa atención, recolleunos a enquisa da Comisión de Reformas Sociais en 1882-83, e mesmo Cánovas del Castillo percibiu que xa non era tempo de Caridade, senón de que o Estado ampliase as súas competencias máis aló da “orde”; fronte a o que fora a Economía política, precisábase unha Política económica (Discurso no Ateneo madrileño, o 26,11.1882) que xestionase unha atención aos problemas que padecían quen máis traballaban. Algo diso conta tamén a exposición temporal do Museo do Prado neste momento: Arte e transformacións sociais en España 1885-1910, onde o visitante pode mergullarse nos inicios das políticas sociais. É máis un catálogo de imaxes costumistas, que unha explicación das súas profundas razóns e das reticencias ao seu remedio. As actas da Real Academia de Ciencias Morais e Políticas testemúñanas  desde a súa fundación na  Lei Moyano, de 1857, incluída a reserva ante a nova interpretación do dereito de propiedade que se estaba impoñendo.

Unha liberdade que dá medo

Esta mostra tranquiliza a quen compare aquel duro pasado coa burbulla actual. Pero os datos de fondo non son tranquilizantes para a historia posterior da liberdade”. As guerras dos anos trinta –a española e a IIGM- volveron invocala de modo moi contrario. En 1941, Erich Fromm escribiu O medo á liberdade como motivo cego que conducira ao desastre: a “liberdade negativa” separa dos demais, exalta o narcisismo e conduce ao individuo ao conformismo, ao autoritarismo e á destrución, como mostra esta análise da cultura nazi. Liberar aquela Europa rota pasou pola conciencia de unión para volver fortalecer o lado social do “Estado de Benestar”, é dicir, un sólido apoio aos cidadáns comúns en cuestións vitais como a Sanidade, a Educación ou a vivenda. A inspiración do plan Beveridge: Social Insurance and Allied Services (1942), funcionou ben durante 30 anos e, en España, esa satisfacción transmitían cantos emigrantes volvían de vacacións desde Francia ou Alemaña entre os anos sesenta e setenta, pero como país tardou en ter consistencia. Os opostos ao réxime franquista invocaban “a liberdade”, inspirador de cancións como a que, entre outros, compuxo José Antonio Labordeta.

O que o “libertarismo” conservador e ata ultra pretende –apropiándose do que este termo significou para o anarquismo político- limitar as competencias  do Estado á “orde”, como en tempos do absolutismo; en todo o demais, cada cual ha de apañarse como poida competindo cos máis chulos. O sistema educativo, as formas de educar -e o que ensinar-, ocupan un lugar privilexiado nesta opción pola que Milei quere canalizar o seu país e, por adopción, tamén a España. Quen hoxe o premian en Madrid –partidarios da “liberdade de tomar cañas”-, herdaron a quen  a Institución Libre de Ensino (ILE) lles foi incompatible, desde 1876, co “libre mercado”. Sempre viron, con todo, a privilexiada “liberdade de elección de centro” –desde o propio século XIX, comou estudou Ivonne Turin-, como o máis natural. Desde 1976, o seu “liberal” gusto polo monetarismo en proveito propio viu na doutrina neoliberal da Escola de Economía de Chicago xustificación para reducir a Escola ou a Sanidade pública. O seu último espectáculo coa medalla ao arxentino inclúe a deslealdade ás institucións democráticas dos españois, pero o miolo do mesmo é Díaz Ayuso catequizando a Feijóo. Mentres os seus fieis acírrana, o aforro en compaixón que Isabel canta a un tempo con Milei ofrece o ceo político a cantos cren que A riqueza das nacións –segundo escribía Adam Smith entre 1759 e 1776- é a clave dos sentimentos morais. Nesta apoloxética descarnada desde a Porta do Sol, “liberdade” é agora “libertarismo” ou actitude de erradicar as veleidades “libertinas” de cuantos interesen –desde calquera institución- por remediar as limitacións dos demais.

TEMAS: Liberdade democrática.- Abusos do termo “liberdade”.- Neoliberalismo.- Liberalismo económico.- Liberdade de elección de centro (educativo).

MMC (Madrid, 21.06.2024).

Que non se quere que ensine a escola pública?

Proseguen privatizacións de escolas públicas, como a que acaba de levar a cabo a Comunidade de Madrid con cinco escolas infantís.

Na conversación democrática sobre o sistema escolar persisten “culturas” políticas que pretenden asentar como “natural” para os cidadáns comúns a deterioración da igualdade de trato. Todos os dereitohabentes a unha educación digna sofren, deste xeito, que a universalidade e liberdade de que fala o artg. 27CE78 siga sendo unha utopía política, parecido a como era distopía, en 1945, a súa mención no Fuero de los Españoles.

A utopía da igualdade

Aquelas xeracións de posguerra, ademais de carencia de postos escolares, sufriron formas pedagóxicas obsoletas e burocráticas –apoiadas polo CSIC e as Universidades- e a imposición duns currículos, explícitos e ocultos, cuxa vixiada tradución en libros de texto debían recitar. De entón acá, aínda que o dereito á escolaridade logrou solemnizarse na CE78, igualmente é verdade que o medo a cambios profundos respecto a imposicións colonizadoras, como o conservadurismo e o neoliberalismo, impediron unha educación equitativamente digna e de proveito para todos e todas. Vistos en perspectiva os oitenta anos últimos, tan históricos son visibles cambios habidos, como algunhas correntes estruturais que, desde que La Gaceta fixo pública a primeira Lei xeral da Educación en 1857, apenas foron modificadas.

Dada a relevancia que teñen no ensino español, a xestión política é a causante central de que a educación existente non teña o potencial que os ilustrados lle atribuíron. A documentación de como se procurou que non alcanzase de verdade a todos é confirmada por cantos padeceron esa limitación. O relevante, en todo caso, é que esa tendencia prosegue, como testemuña esta noticia privatizadora das escolas infantís en Madrid, onde se deixa fóra ao 78% de cantos piden unha escola pública. É unha decisión máis das moitas que, favorables á suposta “liberdade de elección de centro”, fortalecen descaradamente o negocio privado a conta dunha educación universal, digna, gratuíta e equitativa. Potencia a ideoloxizada vontade de que medra o 60% dos nenos da cidade de Madrid que xa van a centros privados ou concertados. Pese ao servizo que os profesionais do ensino público prestaron con motivo da COVID-19, o seu traballo perde miles de prazas, igual que en Sanidade, e a súa accesibilidade ás clases medias proletarizadas e ás populares deteriórase. É dicir, desde 1978 non transformouse a fondo o sistema educativo, senón que se dualizó máis. Quen mellor o saben de son cantos, obrigados pola privatización crecente da educación xomo ben público, seguen tendo que conformar a súa “liberdade” de elixir o que a súa capacidade de consumo permita.

Como resultado, 46 anos despois da CE78, subsisten múltiples maneiras en que o sistema educativo ensina discriminación e desigualdade. Gran parte da linguaxe mixtificada que se emprega para falar destes  asuntos conduce, con todo, á banalidade da distracción nominalista e ao debate pedagóxico estéril. Esta equívoca distancia entre as palabras e cousas educativas coñécena cantos docentes viron que as novas terminoloxías tecnocráticas non melloraron as condicións reais en que exercitan o seu nobre traballo. Son moitos os que viviron a efectividade real das nove leis orgánicas democráticas, e a eles engádense moitos sobreviventes da febre normativa padecida entre 1936 e 1970, que confiaban en qu os fitos da educación franquista non proseguisen nas regresións posteriores ao artg. 27 da CE78 e os Acordos coa Santa Sede. A restritiva interpretación concordante de ambos os documentos coarta o ensino e dificulta dicir, en rigor, que se alcanzou “unha educación desde e para a vida en común”. A propósito do prexuízo, nunca se actualizou o pacto educativo constitucional; predominou , en cambio, a vontade de cousificar o que xa o artg. 366 da  Constitución de Cádiz pretendía que se ensinase a todos. A carencia de recursos pronto quedaría certificada no  artg. 1.7 da Lei de Bases de 1857 (dous meses antes de a Lei Moyano), sen que se coartasen os privilexios do ensino confesional e privado.

Volver empezar

A situación neste plano apenas cambiou, cando si o fixeron as urxencias que o momento actual expón a unha escola recortada. Aristóteles xa dicía que, na POLIS, o ensino tiña que ser “público” (A Política, 8,1), e o artigo 13 da Constitución gaditana deixou aberto o obxectivo cara á “felicidade da Nación”. Pasaron 212 anos e, cando tanto evolucionou o sentido do ser e sentirse “nación”, queda moito para que teña cumprimento a democratización obxectiva do dereito á educación. O máis grave é que a globalización produtiva e o vivir na Terra pasan hoxe necesariamente pola sustentabilidade do medio e os recursos, mentres  os problemas e conflitos de convivencia que xeran os cambios de paradigma  repercuten tanto nas  potencialidades da escola. Nesta patria, a única verdadeira que queda, repercute a sensibilidade cidadá mostrada no voto, nos debates parlamentarios, e en decisións como esta de Ayuso, que podía facer súa tanto negacionista devoto das políticas de progreso infinito e competitivo. Iso complica a solución das carencias do sistema escolar, cando, ademais, están ao alcance de calquera neno ensinos envolventes, moi persuasivos pola súa aparencia divertida.

Desde que as xeracións de posguerra foron por primeira vez a unha  escola, os seus recoñecibles avances non permiten esquecer os estancamentos que a frean , nin que lle sobran os máis desfavorecidos na campá de Gauss. Por iso o seu hipotecado sistema tende a obviar que hai institutos e escolas que ninguén quere porque considera “chungos”. Pero non por esquecer, con ignorancia culpable, que o “fracaso escolar” non desaparecerá por ensalmo, deixarán de existir as secuelas do desarraigamento escolar e social. Sen un cambio democratizador profundo, non deixará de ser contraditoria a discriminación institucionalizada entre ensino “público” e “privado”, cun crecente semianalfabetismo cargado de problemas . Sexa como for o futuro, sen consciencia do urxente que é emendar as fendas da educación española, o ensino de todos e para todos seguirá sendo unha quimera. A distancia para que sexa como debe ser crecerá, e a cantos crean no valor da escola pública, custaralles máis “volver empezar”, como dicía Lars Gustafsson  na Morte dun apicultor.

TEMAS: Ensino público e privado.- O negocio educativo.- Liberdade e desigualdade democrática.- Sustentabilidade educativa.- Semianalfabetismo. 

M.M.C

Madrid, 14.06.2024

Estraños en todas partes

O lema distintivo da Bienal de Venecia 2024 interpela a todos.

Despois de dous meses afastado de escribir esta columna, a sensación de estrañeza  creceu. Tal é o cúmulo de rarezas acontecidas ao redor, que os máis optimistas tras o que non lles acontecera coa COVID-19, se senten agora desprazados, nunha  tensa atmosfera sociopolítica de cuxas regras non teñen control e ante as que senten máis medo que comodidade; advirten que poden limitar seriamente o seu concepto de convivencia en liberdade e igualdade democráticas.

Stranieri ovunque

Os pavillóns nacionais da Bienal de Arte de Venecia, incluído o do Vaticano no cárcere de mulleres da Giudecca, chaman a atención sobre esa mesma vivencia en países e situacións moi distintos, producida en moitos casos polos señores do colonialismo ao impoñer linguaxes e actitudes pouco acordes cos Dereitos Humanos. A riqueza expresiva de moitas e moitos oprimidos de outrora ten ocasión de mostrar a súa gran variedade cualitativa en diálogo aberto con linguaxes máis propagadas, e brinda ocasión ao espectador para reflexionar como os propios aires occidentais -outrora poderosos para impoñer o seu criterio de verdade - están dominados por prexuízos eurocéntricas e androcéntricas, tan empobrecedores como xeradores de violencia gratuíta. Sen pretendelo, fai percibir o belicismo crecente que alimentan as tensións en Ucraína e Israel, xenocidios incluídos; fíxoo máis explícito o pavillón israelí, ao non inaugurarse a causa dunha guerra que nin a ONU nin o Tribunal da Haia logran frear. En conxunto, o que se ve nesta sesaxésima Bienal, espléndida de iniciativas artísticas nos de seu belos Giardini, e na súa extensión ao Arsenale, é todo un símbolo sanguento, repetitivo de torpezas humanas nun mundo globalizado en que se expoñen plurais ansias de cambio entre medos múltiples.

En sintonía con estas preocupacións, as apostas polas que se inclina a Fundation Pinault no Palazzo Grassi –en pleno Gran Canle- e na Punta da Dogana –á beira da Salute-, aumentan a perplexidade de cantos están atentos á evolución dos humanos neste momento crítico. O conxunto de miradas que ofrecen ao público os distintos proxectos desta Bienal tan esplendidamente son coincidentes en xerar desasosego.

Estraños aquí

O panorama interno en que se moven os cidadáns españois parece inclinarse tamén á estrañeza. Os hábitos e destrezas que denonadamente cultivan moitos representantes políticos, en conivencia ás veces con outros axentes da vida xudicial e mediática, inclínase decididamente cara a ese abismo. Con pouco que ver coas crises en que se move a humanidade, cultivan a murmuración miúda con parcialidade interesada en afastar aos votantes cara á incredulidade; o presentismo do pequeno, retorcido adecuadamente, acabará dando sorpresas inusitadas. Estes dous meses pasados, inaugurados cunha voda de gran parecido coa inesquecible do Escorial o 05.09.2002, foi unha recreación actualizada do “Inferno” en que Dante Alighieri mostrou a súa percepción dos personaxes desnortados que rexeron o século XIII italiano. Aqueles güelfos e gibelinos, entre os que o Dante se atopou atrapado,, perviven nos círculos político-sociais actuais, acurralados en repetitivos discursos banais e palabras dun sofismo que pretende xustificar a “liberdade” de facer coa vida institucional un remedo democrático. No Senado, o Congreso, as Asembleas das Comunidades, e en abundantes circuítos mediáticos e xudiciais, floreceron os expertos no nominalismo constitucional, mentres o sentido democrático para o que se restauraron as institucións non atopa onde acollerse. Dá igual que saia na conversación Israel, Ucraína, a Axenda 20/30, a vivenda, a seca, o cambio climático, a guerra e a paz, ou calquera outro asunto próximo á xestión cotiá como salarios e emprego, a selectividade da ABAU, a violencia de xénero, a corrupción máis ou menos indesexable de parentes e achegados; enseguida entúrbase todo coas regras parciais da lóxica sofista. Ás veces , ata é posible seguir bastas secuencias argumentais que non desdicen da serie televisiva máis elaborada; a combinación de actores e medios é inefable e, sobre todo, chocante polos momentos de clímax. Asuntos hai neste momento tan rechamantes na diferenza de atención, que somen na confusión ao máis virtuoso en salvar as institucións. Todo é motivo de esaxeración ou silencio, segundo conveña. Aí andan as relacións con Arxentina e Israel, a guerra de Rusia contra Ucraína, ou máis preto, o sucedido nas residencias xeriátricas durante a pandemia, mentres se xestionaban , ou facían como que xestionasen, as máscaras e asuntos propios.

Abundan nos relatos destes asuntos combinacións parecidas ao que sucedía nas pelexas de barrio, en que uns tiraban a pedra e escondían a man, mentres outros axudaban a corroborar supostas ofensas ou faltas de respecto para que continuase todo igual e os máis duros seguisen impoñendo a súa lei. Se difícil se fai a análise de texto, o último en canto a xerar estrañeza democrática poderase ver o próximo día 9 de xuño con motivo das eleccións europeas. Polo visto e oído nestas vésperas, a lucidez cooperadora en buscar boas solucións é escasa, e aumentan os partidarios da desunión europea. Ata 1988, en que entramos neste club de paz e benestar, creceran os partidarios, pero Ortega e Gasset xa clamara pola europeización en 1910, e reiteraríaa con frecuencia, mesmo en 1949, como solución aos problemas internos de España. En asuntos da vida política como a educación rudimentaria, o non saber ler nin escribir alcanzaba a 11.867.455 persoas das 19.616.630 que a habitaban; en 1940, cando eran preto de 26 millóns de cidadáns, había 8.760.694 analfabetos. Na primeira das datas apenas se iniciou a lexislación social e, na segundo, a Cruzada eliminara ou mediatizara a pouca lexislación desenvolvida pola República.

Unha exposición do Museo do Prado recolle en parte a situación transformadora que arrastraba o país antes de  1910. Hoxe, a educación aberta e laica aínda non existe, e os pasos dados no social son insuficientes para unha sociedade cada vez máis plural e máis global. O TSJM de Madrid acaba de autorizar un rosario ante a sede dun partido democrático; ao parecer, non interfire na intención do voto. A vista destes xuíces probablemente necesite algún colirio, pero deberían instar a que ningún español teña que arrepentirse por esquecer o domingo que, sen Europa, a democracia interna española farase regresiva. 

TEMAS: Bienal de Venecia.- Eleccións europeas.- Problemas reais e sofismas.- Globalización e localismos.- Medos e Expectativas democráticas.

MMC (Madrid, 07.06.2024).