O lema distintivo da Bienal de Venecia 2024 interpela a todos.
Despois de dous meses afastado de escribir esta columna, a sensación de estrañeza creceu. Tal é o cúmulo de rarezas acontecidas ao redor, que os máis optimistas tras o que non lles acontecera coa COVID-19, se senten agora desprazados, nunha tensa atmosfera sociopolítica de cuxas regras non teñen control e ante as que senten máis medo que comodidade; advirten que poden limitar seriamente o seu concepto de convivencia en liberdade e igualdade democráticas.
Os pavillóns nacionais da Bienal de Arte de Venecia, incluído o do Vaticano no cárcere de mulleres da Giudecca, chaman a atención sobre esa mesma vivencia en países e situacións moi distintos, producida en moitos casos polos señores do colonialismo ao impoñer linguaxes e actitudes pouco acordes cos Dereitos Humanos. A riqueza expresiva de moitas e moitos oprimidos de outrora ten ocasión de mostrar a súa gran variedade cualitativa en diálogo aberto con linguaxes máis propagadas, e brinda ocasión ao espectador para reflexionar como os propios aires occidentais -outrora poderosos para impoñer o seu criterio de verdade - están dominados por prexuízos eurocéntricas e androcéntricas, tan empobrecedores como xeradores de violencia gratuíta. Sen pretendelo, fai percibir o belicismo crecente que alimentan as tensións en Ucraína e Israel, xenocidios incluídos; fíxoo máis explícito o pavillón israelí, ao non inaugurarse a causa dunha guerra que nin a ONU nin o Tribunal da Haia logran frear. En conxunto, o que se ve nesta sesaxésima Bienal, espléndida de iniciativas artísticas nos de seu belos Giardini, e na súa extensión ao Arsenale, é todo un símbolo sanguento, repetitivo de torpezas humanas nun mundo globalizado en que se expoñen plurais ansias de cambio entre medos múltiples.
En sintonía con estas preocupacións, as apostas polas que se inclina a Fundation Pinault no Palazzo Grassi –en pleno Gran Canle- e na Punta da Dogana –á beira da Salute-, aumentan a perplexidade de cantos están atentos á evolución dos humanos neste momento crítico. O conxunto de miradas que ofrecen ao público os distintos proxectos desta Bienal tan esplendidamente son coincidentes en xerar desasosego.
Estraños aquí
O panorama interno en que se moven os cidadáns españois parece inclinarse tamén á estrañeza. Os hábitos e destrezas que denonadamente cultivan moitos representantes políticos, en conivencia ás veces con outros axentes da vida xudicial e mediática, inclínase decididamente cara a ese abismo. Con pouco que ver coas crises en que se move a humanidade, cultivan a murmuración miúda con parcialidade interesada en afastar aos votantes cara á incredulidade; o presentismo do pequeno, retorcido adecuadamente, acabará dando sorpresas inusitadas. Estes dous meses pasados, inaugurados cunha voda de gran parecido coa inesquecible do Escorial o 05.09.2002, foi unha recreación actualizada do “Inferno” en que Dante Alighieri mostrou a súa percepción dos personaxes desnortados que rexeron o século XIII italiano. Aqueles güelfos e gibelinos, entre os que o Dante se atopou atrapado,, perviven nos círculos político-sociais actuais, acurralados en repetitivos discursos banais e palabras dun sofismo que pretende xustificar a “liberdade” de facer coa vida institucional un remedo democrático. No Senado, o Congreso, as Asembleas das Comunidades, e en abundantes circuítos mediáticos e xudiciais, floreceron os expertos no nominalismo constitucional, mentres o sentido democrático para o que se restauraron as institucións non atopa onde acollerse. Dá igual que saia na conversación Israel, Ucraína, a Axenda 20/30, a vivenda, a seca, o cambio climático, a guerra e a paz, ou calquera outro asunto próximo á xestión cotiá como salarios e emprego, a selectividade da ABAU, a violencia de xénero, a corrupción máis ou menos indesexable de parentes e achegados; enseguida entúrbase todo coas regras parciais da lóxica sofista. Ás veces , ata é posible seguir bastas secuencias argumentais que non desdicen da serie televisiva máis elaborada; a combinación de actores e medios é inefable e, sobre todo, chocante polos momentos de clímax. Asuntos hai neste momento tan rechamantes na diferenza de atención, que somen na confusión ao máis virtuoso en salvar as institucións. Todo é motivo de esaxeración ou silencio, segundo conveña. Aí andan as relacións con Arxentina e Israel, a guerra de Rusia contra Ucraína, ou máis preto, o sucedido nas residencias xeriátricas durante a pandemia, mentres se xestionaban , ou facían como que xestionasen, as máscaras e asuntos propios.
Abundan nos relatos destes asuntos combinacións parecidas ao que sucedía nas pelexas de barrio, en que uns tiraban a pedra e escondían a man, mentres outros axudaban a corroborar supostas ofensas ou faltas de respecto para que continuase todo igual e os máis duros seguisen impoñendo a súa lei. Se difícil se fai a análise de texto, o último en canto a xerar estrañeza democrática poderase ver o próximo día 9 de xuño con motivo das eleccións europeas. Polo visto e oído nestas vésperas, a lucidez cooperadora en buscar boas solucións é escasa, e aumentan os partidarios da desunión europea. Ata 1988, en que entramos neste club de paz e benestar, creceran os partidarios, pero Ortega e Gasset xa clamara pola europeización en 1910, e reiteraríaa con frecuencia, mesmo en 1949, como solución aos problemas internos de España. En asuntos da vida política como a educación rudimentaria, o non saber ler nin escribir alcanzaba a 11.867.455 persoas das 19.616.630 que a habitaban; en 1940, cando eran preto de 26 millóns de cidadáns, había 8.760.694 analfabetos. Na primeira das datas apenas se iniciou a lexislación social e, na segundo, a Cruzada eliminara ou mediatizara a pouca lexislación desenvolvida pola República.
Unha exposición do Museo do Prado recolle en parte a situación transformadora que arrastraba o país antes de 1910. Hoxe, a educación aberta e laica aínda non existe, e os pasos dados no social son insuficientes para unha sociedade cada vez máis plural e máis global. O TSJM de Madrid acaba de autorizar un rosario ante a sede dun partido democrático; ao parecer, non interfire na intención do voto. A vista destes xuíces probablemente necesite algún colirio, pero deberían instar a que ningún español teña que arrepentirse por esquecer o domingo que, sen Europa, a democracia interna española farase regresiva.
TEMAS: Bienal de Venecia.- Eleccións europeas.- Problemas reais e sofismas.- Globalización e localismos.- Medos e Expectativas democráticas.
MMC (Madrid, 07.06.2024).
No hay comentarios:
Publicar un comentario