Que non se quere que ensine a escola pública?

Proseguen privatizacións de escolas públicas, como a que acaba de levar a cabo a Comunidade de Madrid con cinco escolas infantís.

Na conversación democrática sobre o sistema escolar persisten “culturas” políticas que pretenden asentar como “natural” para os cidadáns comúns a deterioración da igualdade de trato. Todos os dereitohabentes a unha educación digna sofren, deste xeito, que a universalidade e liberdade de que fala o artg. 27CE78 siga sendo unha utopía política, parecido a como era distopía, en 1945, a súa mención no Fuero de los Españoles.

A utopía da igualdade

Aquelas xeracións de posguerra, ademais de carencia de postos escolares, sufriron formas pedagóxicas obsoletas e burocráticas –apoiadas polo CSIC e as Universidades- e a imposición duns currículos, explícitos e ocultos, cuxa vixiada tradución en libros de texto debían recitar. De entón acá, aínda que o dereito á escolaridade logrou solemnizarse na CE78, igualmente é verdade que o medo a cambios profundos respecto a imposicións colonizadoras, como o conservadurismo e o neoliberalismo, impediron unha educación equitativamente digna e de proveito para todos e todas. Vistos en perspectiva os oitenta anos últimos, tan históricos son visibles cambios habidos, como algunhas correntes estruturais que, desde que La Gaceta fixo pública a primeira Lei xeral da Educación en 1857, apenas foron modificadas.

Dada a relevancia que teñen no ensino español, a xestión política é a causante central de que a educación existente non teña o potencial que os ilustrados lle atribuíron. A documentación de como se procurou que non alcanzase de verdade a todos é confirmada por cantos padeceron esa limitación. O relevante, en todo caso, é que esa tendencia prosegue, como testemuña esta noticia privatizadora das escolas infantís en Madrid, onde se deixa fóra ao 78% de cantos piden unha escola pública. É unha decisión máis das moitas que, favorables á suposta “liberdade de elección de centro”, fortalecen descaradamente o negocio privado a conta dunha educación universal, digna, gratuíta e equitativa. Potencia a ideoloxizada vontade de que medra o 60% dos nenos da cidade de Madrid que xa van a centros privados ou concertados. Pese ao servizo que os profesionais do ensino público prestaron con motivo da COVID-19, o seu traballo perde miles de prazas, igual que en Sanidade, e a súa accesibilidade ás clases medias proletarizadas e ás populares deteriórase. É dicir, desde 1978 non transformouse a fondo o sistema educativo, senón que se dualizó máis. Quen mellor o saben de son cantos, obrigados pola privatización crecente da educación xomo ben público, seguen tendo que conformar a súa “liberdade” de elixir o que a súa capacidade de consumo permita.

Como resultado, 46 anos despois da CE78, subsisten múltiples maneiras en que o sistema educativo ensina discriminación e desigualdade. Gran parte da linguaxe mixtificada que se emprega para falar destes  asuntos conduce, con todo, á banalidade da distracción nominalista e ao debate pedagóxico estéril. Esta equívoca distancia entre as palabras e cousas educativas coñécena cantos docentes viron que as novas terminoloxías tecnocráticas non melloraron as condicións reais en que exercitan o seu nobre traballo. Son moitos os que viviron a efectividade real das nove leis orgánicas democráticas, e a eles engádense moitos sobreviventes da febre normativa padecida entre 1936 e 1970, que confiaban en qu os fitos da educación franquista non proseguisen nas regresións posteriores ao artg. 27 da CE78 e os Acordos coa Santa Sede. A restritiva interpretación concordante de ambos os documentos coarta o ensino e dificulta dicir, en rigor, que se alcanzou “unha educación desde e para a vida en común”. A propósito do prexuízo, nunca se actualizou o pacto educativo constitucional; predominou , en cambio, a vontade de cousificar o que xa o artg. 366 da  Constitución de Cádiz pretendía que se ensinase a todos. A carencia de recursos pronto quedaría certificada no  artg. 1.7 da Lei de Bases de 1857 (dous meses antes de a Lei Moyano), sen que se coartasen os privilexios do ensino confesional e privado.

Volver empezar

A situación neste plano apenas cambiou, cando si o fixeron as urxencias que o momento actual expón a unha escola recortada. Aristóteles xa dicía que, na POLIS, o ensino tiña que ser “público” (A Política, 8,1), e o artigo 13 da Constitución gaditana deixou aberto o obxectivo cara á “felicidade da Nación”. Pasaron 212 anos e, cando tanto evolucionou o sentido do ser e sentirse “nación”, queda moito para que teña cumprimento a democratización obxectiva do dereito á educación. O máis grave é que a globalización produtiva e o vivir na Terra pasan hoxe necesariamente pola sustentabilidade do medio e os recursos, mentres  os problemas e conflitos de convivencia que xeran os cambios de paradigma  repercuten tanto nas  potencialidades da escola. Nesta patria, a única verdadeira que queda, repercute a sensibilidade cidadá mostrada no voto, nos debates parlamentarios, e en decisións como esta de Ayuso, que podía facer súa tanto negacionista devoto das políticas de progreso infinito e competitivo. Iso complica a solución das carencias do sistema escolar, cando, ademais, están ao alcance de calquera neno ensinos envolventes, moi persuasivos pola súa aparencia divertida.

Desde que as xeracións de posguerra foron por primeira vez a unha  escola, os seus recoñecibles avances non permiten esquecer os estancamentos que a frean , nin que lle sobran os máis desfavorecidos na campá de Gauss. Por iso o seu hipotecado sistema tende a obviar que hai institutos e escolas que ninguén quere porque considera “chungos”. Pero non por esquecer, con ignorancia culpable, que o “fracaso escolar” non desaparecerá por ensalmo, deixarán de existir as secuelas do desarraigamento escolar e social. Sen un cambio democratizador profundo, non deixará de ser contraditoria a discriminación institucionalizada entre ensino “público” e “privado”, cun crecente semianalfabetismo cargado de problemas . Sexa como for o futuro, sen consciencia do urxente que é emendar as fendas da educación española, o ensino de todos e para todos seguirá sendo unha quimera. A distancia para que sexa como debe ser crecerá, e a cantos crean no valor da escola pública, custaralles máis “volver empezar”, como dicía Lars Gustafsson  na Morte dun apicultor.

TEMAS: Ensino público e privado.- O negocio educativo.- Liberdade e desigualdade democrática.- Sustentabilidade educativa.- Semianalfabetismo. 

M.M.C

Madrid, 14.06.2024