Optimismo ou pesimismo?

 Tal como está o mundo, e o mundo próximo, non está claro cara a onde inclinarse. Hai datos abundantes para o un e para o outro.

Cada lector saberá como se sente ante o que pasa ao seu ao redor, e ante o que acontece máis lonxe, crea ou non que ten que ver con el. Querer ou non, esa interrelación circunstancial acaba moldeando o sentido da súa vida en relación consigo mesmo e cos demais. Malia ao ruído ambiental que enxordece a sensibilidade, todo individuo leva un diálogo consigo mesmo que, nunha escala do un ao dez, pon un cero ao pesimismo extremo e un 10 ao grao máis alto de optimismo. Hai días e momentos en que o espectro deste gráfico non abonda .

Optimismo global?

O optimismo supostamente obxectivo tradúcese desde hai algún tempo nalgúns indicadores de felicidade. Nacións Unidas mesmo publica anualmente o resultado dun conxunto de enquisas aos cidadáns de 157 países, e nese Índice Global de Felicidade , cifra as súas marcas cuantitativas ao redor do PIB per cápita, apoios sociais, esperanza de vida saudable, liberdade para tomar decisións, xenerosidade e percepción da corrupción. É unha aproximación indicativa do nivel relativo de optimismo de cada país desde unha visión económica e política.

Segundo este baremo, Finlandia tivo o primeiro posto en 2023, Israel o cuarto, EEUU o 15, Alemaña o 16, Reino Unido o 19, Francia o 21, España o 32, Italia o 33, China o 64, Rusia o 70, Venezuela o 88, Palestina o 90, Marrocos o 100, Senegal o 102 e Afganistán o 132 (Ucraína ocupaba o núm. 133 en 2019, cinco postos máis arriba que o ano anterior). A variación desta macroestatística non será alta no ano en curso, pero abonda ter en conta estes países, tan asiduos nos telexornais españois, para convir en que, a pesar das distancias no que cada cual entenda como “felicidade”, a esta clasificación fáltanlle aspectos e datos fundamentais do vivir cotián. Sorprende, de todos os xeitos, a posición de Israel, coa belicosidade que vai alimentando na súa contorna desde 1948. E non é menos sorpresivo EEUU, pendente da hostilidade interna de votantes indecisos entre Trump e Harris, con incesante adición ao rifle, necesidade de grandes cantidades de droga para ir tirando, e cun PIB sostido con altas doses de paternalismo imperialista.

 

Como gran máquina de relatos, Hollywood –e por imitación as cadeas e plataformas mediáticas europeas- difunden para tranquilidade da cidadanía, historias de gran parecido coa da Camisa do home feliz, tan tranquilizadora para os lectores do século XIX que viña concluír nun oxímoron: o que era feliz non tiña camisa e os que tiñan camisa non eran felices. O que viña ser o mesmo naquela telenovela, non menos exemplarizante, en que Televisa asentou, entre 1979 e 2022, que Os ricos tamén choran. Estas fórmulas narrativas xa tiñan éxito en contos da época romana, pero o rechamante é que medraron a partir dos movementos reivindicativos das clases traballadoras no século XIX, reiterando que a infelicidade é algo “natural” e que o castigo de Sísifo é xusto: a “orde instituido” non se debe alterar e non é posible cambiar o destino.

 

Estes días, acaba de abrirse o 79º período da Asemblea Xeral da ONU, entre outras cousas, para xerar optimismo como Cumio de futuro . Trata de autodefinirse para salvar o seu prestixio despois dos desprezos sufridos coa guerra en Gaza e agora no Líbano, a máis diso os que deterioraron o seu papel de árbitro internacional desde o seu inicio. Algo se corrixiría se, para empezar, entre os seus indicadores da felicidade humana, figurasen cuestións máis concretas como a educación, a vivenda, o traballo, o tempo libre, a participación nas decisións colectivas, a igualdade e a liberdade, así como indicadores concernentes á fraternidade, saúde mental e relación cos recursos naturais. É obvio que a racionalidade capitalista, tan ocupada na rendibilidade a calquera custo, e tan motivada polo seu crecemento infinito, se se desenvolve de modo “natural” e sen control, acaba asfixiando ao propio planeta. Sen estes compoñentes ambientais e persoais, a lectura do Índice da ONU sobre felicidade é alarmantemente pesimista: a solemne Declaración dos Dereitos Humanos, de despois da IIGM, ten pouco quen a protexa ante os prepotentes agora existentes.

 O mundo  próximo

No mundo que os españois viven na Península Ibérica, o desconcerto entre optimistas e pesimistas póñeno non só os datos do PIB, que segundo a versión oficial vai moi ben e, segundo outros, fatal; bo indicio de que hai moito ventaxismo nas maneiras de mirar. Tampouco hai máis luz se, por exemplo, se atende ao que se berra no Congreso. Recomezou o seu curso, con grandes cuestións pendentes de Junts e os seus parciais deputados, empeñados en tirar do mantel cara ao seu lado, mentres o PP e os seus socios non cesan de orientar cara ao século XIX o curso dos problemas que a súa historia imperial deixou sen resolver. E o resultado é que non parece que o sedicente Gobierno progresista teña moitas posibilidades de resolver este agravio de maneira convincente e a curto prazo . Como país posicionado no número 32 do Índice da Felicidade, resulta incrible, por outra banda,  que un suposto líder de futuro como Feijóo fose felicitar a Meloni a Italia, país con posto inferior nesa clasificación. Fai desconfiar da felicidade dos cidadáns que quería a Constitución de Cádiz; as súas gabanzas á “eficiente” presidenta italiana, sen reparo aos seus tratos con albaneses e africanos do Mediterráneo, non pasan de trampa visual, como outros moitos que, despois de abandonar  Os Peares (en Ourense), vai deixando en campechanas intervencións a camisa aberta, feliz como o pastor do conto decimonónico.

 Os que cifren a existencia da felicidade ao redor do sistema educativo dispoñen de estudos e informes obxectivos en que, se eluden as súas impresións subxectivas e as educafakes que Jesús Rogero denuncia, constatarán o pouco optimismo que rezuman. Non o xeran os datos sobre igualdade de trato a uns ou outros alumnos e alumnas, nin os concernentes á confesionalidade que o domina, á atención que se lle dá á formación do profesorado e ao trato que este recibe. Entre outros, estes son problemas de agora mesmo, tan pesimistas que seguen vivos desde a Lei Moyano (en 1857). Co desacordo reinante na vida política, e no concepto do que debe ser a educación española, non é predicible saber cando deixará de afectar o “fracaso escolar” aos que sempre limitou máis. A cuestión é se sobran os nenos e nenas dos percentís máis baixos de renda no PIB.

TEMAS: Obxectivos da ONU.- Felicidade política.- Felicidade subxectiva.- Contradicións actuais.- Individualismo ético e políticas sociais.

 

MMC (23.09.2024).

Moverse entre fobias e críticas

A facilidade con que, actualmente, renden as fobias dificulta as saudables críticas ante canto acontece.

É coma se os humanos, crecentemente infantilizados, tivésemos ansiedade por abater e arruinar a difícil construción dun hábitat máis amable, en que a liberdade e o dereito non impidan a igualdade nin a fraternidade. As noticias recentes non propician que esa utopía estea próxima; máis ben parece que canto propugnaron os ilustrados no século XVIII se afasta cada vez máis. No que vai do século XXI parece, ademais, que estuvieran gañando os partidarios de tal confusión, que sexa imposible aclararse.

No plano internacional, xa renxe o tratamento de las noticias sobre Ucraína e Palestina. Os mortos non son iguais, e os apoios que suscitan non son os mesmos, o que contamina de inmediato a consideración que debería  primar sobre o que sexa xusto ou non nun ou outro caso, que causas deberían ser razoablemente aceptables e cales non. Espertando e sostendo discrecionalmente fobias cara a uns ou outros, o que acontece é que todo segue a traxectoria trazada por quen iniciou estes conflitos e, ademais, que as vítimas directas non importen de verdade, senón como instrumento de intereses estraños. Doutra banda, desta maneira se embota o diálogo pola paz, fallan os argumentos humanitarios e, sobre todo, os pertinentes ao moi invocado e nada atendido dereito á vida que teñan os afectados. Nestes longos conflitos a charlatanería crece, pero o que cada cual di non ten importancia; cada falante usa as palabras á súa conveniencia, contrarias ao valor que lles atribuímos para ter a que agarrarnos no medio de tanta devastación e traxedia como deixan entrever as poucas imaxes censuradas que nos chegan.

Ha de engadirse que ler comprensivamente o que pasa no mundo  faise custoso, aínda que chegue aos fogares a través dos noticiarios. Presenciar o debate dos candidatos para dirixir a democracia máis importante do mundo non significa  decatarse ben do que digan Donald Trump ou Kamala Harris. As súas armas dialécticas, nutridas de sofismas sutís ou evidentes, deixan en mans da publicidade a verdade que vaian traducir as eleccións de novembro. A correlación de adeptos entre ambos é similar e case todo dependerá da maior ou menor graza con que as formas, máis que os contidos do discurso de cada un, caian ben a cada votante; mesmo cuestións máis ou menos colaterais, como dous supostos atentados, poden servir de peso adicional na inclinación da balanza electoral. Poucos telespectadores teñen tempo e paciencia para analizar  o que digan e se retruquen entre si.  Neste tempo intermedio, conta ante todo o enxeño dos guionistas de cada un para captar o tipo de fobias e filias que, prexuizadamente, xogarán un papel poderoso para elixir a papeleta.

 

    Vidal Souto, X.M. 1971 "Utopía"

Este modo de espertar sensibilidades e sentimentos opostos chegou en toda a súa plenitude aos españois, e raro é o día en que non se aproveite algún motivo, real ou inventado, para desenvolvelo e perfeccionalo. O pasado histórico deixou herdanzas abundantes neste territorio das relacións humanas, que parecen desexarse primitivas e montaraces aínda que houbese épocas de graves conflitos. A desmemoria axuda a que sexa rendible, para algunha xente, soster a dificultade de abrir camiño a unha interpretación xusta e documentada deles. Aí están dúas leis referentes a “a memoria histórica”, en 2007 e 2022, como antecedente do sistema actual de filias e fobias. Seguen dividindo as conversacións e, mesmo nas de carácter familiar, non é infrecuente que terminen incivilizadas. A miúdo, este tipo de filias e fobias tan ben afecta ao pouco que de Historia Contemporánea se ensina en colexios e institutos como, tamén, ás maneiras desprezativas que esgrimen algúns deputados e senadores, non necesariamente de extrema dereita, con ser estes os máis propicios a demostralas de contino.

 

Daqueles asuntos non resoltos derivan non poucos dos que interfiren no presente, algúns máis novos que outros. Todos adoitan arrastrar maior ou menos rodaxe dun pasado non sempre afastado. Os máis rechamantes, e con capacidade de ocultar outros por un tempo, son os concernentes aos asuntos cataláns, en particular “a amnistía” e o financiamento “singular”, as inmigracións “irregulares” cara a España e, nos últimos días, a exasperada maneira de falar, replicar e complicar canto soe a Begoña Gómez e a Venezuela de Maduro. A simple xuxtaposición de noticias e referencias a estes asuntos, dá pé para un amplo catálogo de metodoloxías para desenvolver envurullos inintelixibles, moi aptos para que os escuchantes de radio, lectores de medios ou telespectadores casuais, desenvolvan cumplidamente sensibilidades que entorpezan o coñecemento do que estea a pasar. 

 

Non é algo “natural” o ter un ou outro nivel de comprensión lectora do que sucede. Para que a capacidade crítica dos cidadáns medre hai que prestarlle atención e coidados, capaces de superar os mecanismos demagóxicos e parciais que na IIGM se desenvolveron amplamente. E “cultivar” unha cidadanía máis consciente e preparada pasa por atender con mimo unha estrutura educativa xusta e adaptada aos tempos, de modo que as súas maneiras de recibir, distribuír e tratar ao alumnado diminúan o analfabetismo funcional e, cada vez máis, os distintos modos de semianalfabetismo , encubertos baixo a aparencia da lectura mecánica. Para que  isto sexa posible -cando hai moitos mozos e mozas cuxa escolarización non reúne esas condicións básicas-, a nada axuda sementar filias e fobias entre quen máis necesita un mellor sistema educativo.  

Mentres hai políticos cuxo único mérito é entreter aos seus con encantos como o da suposta “madrileñofobia” e, insultando a intelixencia de todos, xogan a ver quen di máis bobadas, as manifestacións críticas coas súas políticas educativas xa volven ás rúas e non van ser as últimas. Desde 2006, houbo tempo para que as reclamacións das mareas de camisas verdes fosen atendidas. De facelo, esta odiosa mención á fobia contra os madrileños e madrileñas non sería un pretexto máis para que os problemas que unha estraña Consejería de Educación pretende tapar sigan sen remedio. Prefiren desprezar a quen paga o seu cursus honorum, e non dubidan da súa utilidade en nome dunha suposta “liberdade”. 

MMC (16.09.2024)

Comezo de curso

 A imprecisión con que se inicia o outono propicia o oficio de difuminar a necesidade de pactos educativos coherentes.

Os datos estatísticos din cousas que as opinións máis frecuentes adoitan expresar rozando de modo impreciso a realidade do que acontece. O correcto, xusto e necesario sería que houbese coherencia entre o un e o outro, e poida que así fose se os falantes non tivesen vivencias, intereses e afectos condicionantes das súas afirmacións e negacións.

Educafakes

Repasar o que din as webs oficiais de Moncloa e das Comunidades autónomas sobre educación tampouco é moi alentador; adoitan insistir na contitatividade de centros, profesores e alumnos por etapas e ciclos formativos. Para tranquilizar aos votantes, adoitan falar de récords, clasificacións superadas, hipoteticamente expresivos de melloras ocorridas respecto a un pasado igualmente indefinido, impreciso en datos históricos e contextuais. Igual que os discursos oficiais, para xerar placidez non sementan dúbidas sobre a xestión e difunden a idea de estar nun proxecto inmellorable. Desde que Sócrates padeceu o uso mentireiro dos sofismas, son incontables os cidadáns que sufriron campañas ben orquestradas de medias verdades e puras falsidades, presentadas como verdade, pura verdade e, mesmo, verdade absoluta. A cantidade de enganados segue crecendo, dada a gran facilidade que ofrecen as redes sociais para esparexer trolas interesadas, e o gran número dos dispostos a difundilos negando evidencias manifestas.

No que incumbe á educación española, basta con repasar os prólogos de todas as leis proclamadas na  Gazeta de Madrid no século XIX, ou no  BOE/BOE a partir de  1936, para observar as repeticións de incumprimentos. Despois de varias constitucións -desde 1812 a 1978-, e de miles de leis, ordes, decretos e resolucións para levar a efecto reformas e contrarreformas, segue habendo grandes lagoas no sistema educativo que, ás veces, nin se mencionan, pero que nas aulas reais restrinxen a súa eficiencia.  A gran habilidade dos xestores do sistema, e de boa parte dos seus guionistas, consistiu en lograr que os problemas serios –sempre intocados- quedasen ocultos, mentres se promovían debates ao redor de palabras de gran elasticidade semántica. Falar de “esforzo”, de “igualdade de oportunidades”, de “liberdade educativa” e de “nivel”, de “currículum actualizado”, de “avaliación”, e ata de “integración” e “igualdade”, de metodoloxías dun ou outro tipo, de IA e dixitalización, é entretido mentres non se baixa aos detalles da  socioloxía real dos centros e á súa diferencialidade profunda, insondable ás veces, e persistente en todo o percorrido histórico.

Contradicións latentes

O primeiro día de cada  curso, por exemplo, cando un mestre ou profesor entra en coloquio co alumnado que lle caese en sorte, sabe que, segundo o distrito e rúa en que vivan, o traballo e o nivel de estudos dos seus pais ou o tipo de afeccións lectoras e culturais da familia, varían sensiblemente as posibilidades duns e outras para que ese curso represente ou non un paso relevante no desenvolvemento das súas capacidades para moverse na sociedade. O docente, con todo, pouco pode facer. As enquisas, informes como os da OCDE desde 1965 -ou de PISA desde 2001- e estudos ben contrastados, non cesan de reiterar que as diferenzas de clase reprodúcense no sistema educativo. Hoxe, a práctica totalidade dos adolescentes inferiores a 16 anos está escolarizada, pero a igualdade de trato segue sendo moi dispar. De entrada , por exemplo, segue non sendo o mesmo “ir á escola” ou ao “colexio” e, como sucedía despois da Guerra –en que moitos non tiñan posto escolar-, o actual sistema educativo español segue mostrando un nivel de “fracaso” dos máis altos da UE. Resolveuse a escolarización, pero non a educación digna de todos. A eficiencia do sistema vixente, crecentemente diferencial, depende, cada vez máis, dos recursos de que dispoña cada familia desde antes de que un  neno ou nena vaia por primeira vez a unha aula escolar.

                                    Escultura de Antón Faílde. Paseo de Recoletos. Madrid

Os datos estatísticos corroboran que, paulatinamente primeiro, e aceleradamente nos últimos cincuenta anos, creceu a opción polos centros privados –subvencionados antes de 1985 e concertados despois moitos deles-, evidenciando que “estudar” cumpre obxectivos sociais alleos ao saber e ao logro de condicións socializadoras similares para todos. Que un terzo do alumnado evidencie diversos tipos de problemas como abandono temperán, repeticións de curso e un difícil logro de “competencias” básicas para “ler” o alfabeto deste mundo tan cambiante, non parece que sexa o estímulo máis apropiado para dicir, sen mentir, que lográsemos “o mellor” dos momentos educativos. E menos cando, adicionalmente, advírtese que se trata de limitar o fracaso sistémico mediante o aumento de axudas -con diñeiro público-, ao ensino privado e concertado, ou encómiase e bendí a baixada de impostos como panacea de benestar social. A relación de ambas as cuestións nunca se aclara de modo convincente para unha cidadanía democrática, e aí segue, coma se obedecese a un voto sacro. O contraído en tempos de máximo fervor pola unidade político-relixiosa nacional -con acordos  concordatarios en 1851 e 1953-, non foi desmentido polos  Acordos coa Santa Sede, en xaneiro de.1979. Tampouco se moderou nos últimos anos: cumprir as prácticas relixiosas cambiou drasticamente, pero a rede privada-concertada –de propiedade confesional en gran medida- segue estendéndose como oligopolio empresarial. En paralelo, o aprecio polo ensino de todos, con rutinas erosivas complementarias, segue xerando noticias como esta: “Os institutos habilitan aulas en bibliotecas, laboratorios e cuartos de baño para reducir cocientes.

Para tratar de atallar tanta contradición, Jesús Rogero e Daniel Turienzo acaban de publicar: Educafakes. Oxalá que a prestancia cualitativa da educación non se seguise fiando á voluntariedade “vocacional” dos traballadores a quen está confiada! Xa non haberá manifestacións nin folgas por razóns tan graves como as que se veñen protagonizando desde que os veciños de Palomeras Baixas deseñaron a camiseta verde en marzo de 2007 para denunciar incesantes recortes de recursos ao ensino público? Non se racaneará máis coa formación que os docentes deban ter antes, en e durante os tempos da súa carreira profesional? Moita sorte a todos co novo curso!

TEMAS: Expectativas escolares.- Políticas educativas.- Diferencial sociolóxico.- Fracaso escolar.- Historia da educación española.

MMC (09.09.2024)

Volver empezar

 En setembro, a mirada bifronte ao que se deixa atrás e ao que hai no presente-futuro tende a reafirmar a circularidade do tempo.

Desde pouco antes do Neolítico, a repetición estacional foi motivo de sabias aprendizaxes como o da agricultura, coas súas derivacións no desenvolvemento da historia humana e múltiples fixacións de rutinas  culturais que, despois de trece mil anos, persisten. As condicións que delimitan a maior parte das tarefas produtivas dos urbanitas actuais transcorren entre pautas repetitivas que fan parecer natural a secuencia alternante de tempos como o vacacional.

 

Vellez do presente

Ano tras ano, a eses escasos días segue inevitablemente un multitudinario éxodo de regreso á cotiandade, e o soño de que ían ser días distintos case sempre  atopa á volta a consabida reiteración de hábitos e arrastra ao aburrimento estresante. Anos hai en que a intensidade do monótono aumenta e, a contrafío  do calendario, o anterior e o posterior ás vacacións forma un continuum prolongado tal que, no canto de constituír un acontecemento de renovación, non pasa de inacabable tránsito entre pousadas e estridentes costumes.

 

A cuestión de fondo é se, no transcurso das vidas humanas, cambia algo ou se todo segue máis ou menos igual, como cantaba Julio Iglesias en 1969. Tampouco nisto vale dicir que a mona non o é porque se lle cambiou o vestido; asuntos hai en que, a pesar das aparencias, non mutaron a súa natureza. Foi noticia este verán nas  Rías Baixas o apelativo “fodechinchos”, con que os do lugar denominaban os turistas cuxa suposta superioridade, altanera e mesmo odiosa, xeraba rexeitamento. O turista, ademais de recursos económicos, produce conflitos variables cando usa bens públicos e comunitarios; sempre deixou tras súa relatos e impresións tendentes á distancia desprezativa, como xa puxo en evidencia hai anos o libro de Jean-Didier Urbain: O idiota que viaxa (Madrid: Endymion, 1992). Neste sentido, a denominación viralizada este verán non é senón un episodio máis; a proba é que o suposto neoloxismo xa levaba máis de 31 anos funcionando na contorna viguesa, como anotara Javier Torrente en 1993. Doutra banda, os sinónimos e refráns que os comportamentos maleducados, displicentes e excluíntes suscitaron ao longo da historia é innumerable. Sono máis se se advirte que Carlos Marx, nun plano directamente político, falou de “loita  de clases” desde 1948, e como abundaron quen a encubría co eufemismo de “A cuestión social”. A cantidade medra exponencialmente se se toman en conta os avisos sobre modais no trato, advertidos por Erasmo de Róterdan no seu libro: Da urbanidade nas maneiras dos nenos (1530), repetidos ata a saciedade posteriormente, e os libros de moral que rexían o oficio de confesar nos templos católicos.

Volta a empezar

Ao regreso das vacacións deste verán, aspectos necios como os implicados no apelativo “fodechinchos” -coas súas derivacións no entorpecimento da convivencia colectiva-, pouca novidade arrastran. Con todo, a súa semellanza con moitos outros tingue de colorismo comportamentos incívicos que gravitan sobre o curso que inicia os seus primeiros pasos; aínda que a cronoloxía é nova, seguen aí pese ao transcurso do tempo. Dito doutro xeito, que se decidísemos extrapolar o emprego do “fodechinchos” galego máis aló dos excesos da turistificación en Cangas e arredores, neste ano teremos moitos momentos axeitados para iso. As dificultades colectivas que collerán voo xa se están espolvoreando nos medios, igual que a cerrazón para afrontalas. No dial da radio e nas canles da TV o único que cambiou  é a cantidade de damnificados. En Gaza e Cisxordania, xa superan os 50.000 mortos. En Ucraína e os seus lindes con Rusia, as desfeitas e mortos son crecentes aínda que ninguén leve unha contabilidade precisa. En gran parte do Oriente Medio, os desastres a conta de Dereitos Humanos son conculcados á vista de todos, e os riscos de que se produza algún maior non cesan, sen contar canto sucede ás mulleres, algo máis da metade da poboación; consideralas inexistentes e, en Afganistán, punto máis extremo neste aspecto, cantas soñaron que poderían vivir máis libremente teñen moi complicado equipararse ás doutras partes. E para que nada falte, as eleccións rexionais en Alemaña mostran que, en zonas democráticas como Saxonia, a tendencia é que predominen os “fodechinchos” máis ultras.

 

En agosto, o panorama español tampouco cambiou. Reencontramos de novo “a amnistía” e Cataluña no punto en que se estaban, coa “singularidade” da xestión de impostos por medio. As apelacións á Xustiza para arranxar o que a Política se ve incapaz de facer crecen e ameazan con graves conflitos entre tribunais e descrédito institucional de excesivos xuíces. A “violencia de xénero” non cesa e crúzanse , ademais, os inmigrantes, os “menas” en particular, e os febles modos de asilo e atención que se lles prestan, coa  regularidade e irregularidade administrativa por medio e unha escasa solidariedade das comunidades á hora de acollelos, Todo son pretextos para acusacións e reproches mutuos, ruidosos e agresivos, mentres a mestura produce pouca claridade concordante. Quen pretenda entendela democraticamente topa coa crecente distorsión dos espellos do Canellón do Gato (en Madrid), de que botou man Valle-Inclán en Luces de Bohemia.

Esta deformación de setembro marca os problemas dos  meses vindeiros e obriga a lembrar  Longa noite de pedra  de Celso Emilio Ferreiro, en 1962: “Se dixese que si,/ que todo está moi ben,/ que o mundo está moi ben/…,/ entón sería ou momento de falar seriamente”.   Ante tanta persistencia contraria, haberá seguidores de D.  Miguel de Unamuno “perorando aos crentes no progreso e na civilidad e na xustiza, e para convencerme a min mesmo das súas excelencias” como cando, a finais de 1924 escribía en París A agonía do cristianismo (aparecería en español en 1938, en Bos Aires). Lars Gustafsson, que tamén cría nestes valores, fixo que os sucesivos fracasos do protagonista de A morte dun apicultor (1978) non lle amedrentasen para “volver empezar”. Dada a inveterada desatención ao traballo social que desempeñan profesores e mestres, este mantra ten particular valor. Sen esa resiliencia , incluso os máis fascinados por desenvolver a empatía entre os escolares terán dificultade para erradicar a animosidade multidireccional de cantos chegan á aula con mentalidade cultural de “fodechincho”.

TEMAS: “Fodechinchos”.- Empatía.- Resiliencia.- Convivencia social.- Circularidade histórica.

 

MMC (Madrid,  02.09.2024)