Comezo de curso

 A imprecisión con que se inicia o outono propicia o oficio de difuminar a necesidade de pactos educativos coherentes.

Os datos estatísticos din cousas que as opinións máis frecuentes adoitan expresar rozando de modo impreciso a realidade do que acontece. O correcto, xusto e necesario sería que houbese coherencia entre o un e o outro, e poida que así fose se os falantes non tivesen vivencias, intereses e afectos condicionantes das súas afirmacións e negacións.

Educafakes

Repasar o que din as webs oficiais de Moncloa e das Comunidades autónomas sobre educación tampouco é moi alentador; adoitan insistir na contitatividade de centros, profesores e alumnos por etapas e ciclos formativos. Para tranquilizar aos votantes, adoitan falar de récords, clasificacións superadas, hipoteticamente expresivos de melloras ocorridas respecto a un pasado igualmente indefinido, impreciso en datos históricos e contextuais. Igual que os discursos oficiais, para xerar placidez non sementan dúbidas sobre a xestión e difunden a idea de estar nun proxecto inmellorable. Desde que Sócrates padeceu o uso mentireiro dos sofismas, son incontables os cidadáns que sufriron campañas ben orquestradas de medias verdades e puras falsidades, presentadas como verdade, pura verdade e, mesmo, verdade absoluta. A cantidade de enganados segue crecendo, dada a gran facilidade que ofrecen as redes sociais para esparexer trolas interesadas, e o gran número dos dispostos a difundilos negando evidencias manifestas.

No que incumbe á educación española, basta con repasar os prólogos de todas as leis proclamadas na  Gazeta de Madrid no século XIX, ou no  BOE/BOE a partir de  1936, para observar as repeticións de incumprimentos. Despois de varias constitucións -desde 1812 a 1978-, e de miles de leis, ordes, decretos e resolucións para levar a efecto reformas e contrarreformas, segue habendo grandes lagoas no sistema educativo que, ás veces, nin se mencionan, pero que nas aulas reais restrinxen a súa eficiencia.  A gran habilidade dos xestores do sistema, e de boa parte dos seus guionistas, consistiu en lograr que os problemas serios –sempre intocados- quedasen ocultos, mentres se promovían debates ao redor de palabras de gran elasticidade semántica. Falar de “esforzo”, de “igualdade de oportunidades”, de “liberdade educativa” e de “nivel”, de “currículum actualizado”, de “avaliación”, e ata de “integración” e “igualdade”, de metodoloxías dun ou outro tipo, de IA e dixitalización, é entretido mentres non se baixa aos detalles da  socioloxía real dos centros e á súa diferencialidade profunda, insondable ás veces, e persistente en todo o percorrido histórico.

Contradicións latentes

O primeiro día de cada  curso, por exemplo, cando un mestre ou profesor entra en coloquio co alumnado que lle caese en sorte, sabe que, segundo o distrito e rúa en que vivan, o traballo e o nivel de estudos dos seus pais ou o tipo de afeccións lectoras e culturais da familia, varían sensiblemente as posibilidades duns e outras para que ese curso represente ou non un paso relevante no desenvolvemento das súas capacidades para moverse na sociedade. O docente, con todo, pouco pode facer. As enquisas, informes como os da OCDE desde 1965 -ou de PISA desde 2001- e estudos ben contrastados, non cesan de reiterar que as diferenzas de clase reprodúcense no sistema educativo. Hoxe, a práctica totalidade dos adolescentes inferiores a 16 anos está escolarizada, pero a igualdade de trato segue sendo moi dispar. De entrada , por exemplo, segue non sendo o mesmo “ir á escola” ou ao “colexio” e, como sucedía despois da Guerra –en que moitos non tiñan posto escolar-, o actual sistema educativo español segue mostrando un nivel de “fracaso” dos máis altos da UE. Resolveuse a escolarización, pero non a educación digna de todos. A eficiencia do sistema vixente, crecentemente diferencial, depende, cada vez máis, dos recursos de que dispoña cada familia desde antes de que un  neno ou nena vaia por primeira vez a unha aula escolar.

                                    Escultura de Antón Faílde. Paseo de Recoletos. Madrid

Os datos estatísticos corroboran que, paulatinamente primeiro, e aceleradamente nos últimos cincuenta anos, creceu a opción polos centros privados –subvencionados antes de 1985 e concertados despois moitos deles-, evidenciando que “estudar” cumpre obxectivos sociais alleos ao saber e ao logro de condicións socializadoras similares para todos. Que un terzo do alumnado evidencie diversos tipos de problemas como abandono temperán, repeticións de curso e un difícil logro de “competencias” básicas para “ler” o alfabeto deste mundo tan cambiante, non parece que sexa o estímulo máis apropiado para dicir, sen mentir, que lográsemos “o mellor” dos momentos educativos. E menos cando, adicionalmente, advírtese que se trata de limitar o fracaso sistémico mediante o aumento de axudas -con diñeiro público-, ao ensino privado e concertado, ou encómiase e bendí a baixada de impostos como panacea de benestar social. A relación de ambas as cuestións nunca se aclara de modo convincente para unha cidadanía democrática, e aí segue, coma se obedecese a un voto sacro. O contraído en tempos de máximo fervor pola unidade político-relixiosa nacional -con acordos  concordatarios en 1851 e 1953-, non foi desmentido polos  Acordos coa Santa Sede, en xaneiro de.1979. Tampouco se moderou nos últimos anos: cumprir as prácticas relixiosas cambiou drasticamente, pero a rede privada-concertada –de propiedade confesional en gran medida- segue estendéndose como oligopolio empresarial. En paralelo, o aprecio polo ensino de todos, con rutinas erosivas complementarias, segue xerando noticias como esta: “Os institutos habilitan aulas en bibliotecas, laboratorios e cuartos de baño para reducir cocientes.

Para tratar de atallar tanta contradición, Jesús Rogero e Daniel Turienzo acaban de publicar: Educafakes. Oxalá que a prestancia cualitativa da educación non se seguise fiando á voluntariedade “vocacional” dos traballadores a quen está confiada! Xa non haberá manifestacións nin folgas por razóns tan graves como as que se veñen protagonizando desde que os veciños de Palomeras Baixas deseñaron a camiseta verde en marzo de 2007 para denunciar incesantes recortes de recursos ao ensino público? Non se racaneará máis coa formación que os docentes deban ter antes, en e durante os tempos da súa carreira profesional? Moita sorte a todos co novo curso!

TEMAS: Expectativas escolares.- Políticas educativas.- Diferencial sociolóxico.- Fracaso escolar.- Historia da educación española.

MMC (09.09.2024)