Volver empezar

 En setembro, a mirada bifronte ao que se deixa atrás e ao que hai no presente-futuro tende a reafirmar a circularidade do tempo.

Desde pouco antes do Neolítico, a repetición estacional foi motivo de sabias aprendizaxes como o da agricultura, coas súas derivacións no desenvolvemento da historia humana e múltiples fixacións de rutinas  culturais que, despois de trece mil anos, persisten. As condicións que delimitan a maior parte das tarefas produtivas dos urbanitas actuais transcorren entre pautas repetitivas que fan parecer natural a secuencia alternante de tempos como o vacacional.

 

Vellez do presente

Ano tras ano, a eses escasos días segue inevitablemente un multitudinario éxodo de regreso á cotiandade, e o soño de que ían ser días distintos case sempre  atopa á volta a consabida reiteración de hábitos e arrastra ao aburrimento estresante. Anos hai en que a intensidade do monótono aumenta e, a contrafío  do calendario, o anterior e o posterior ás vacacións forma un continuum prolongado tal que, no canto de constituír un acontecemento de renovación, non pasa de inacabable tránsito entre pousadas e estridentes costumes.

 

A cuestión de fondo é se, no transcurso das vidas humanas, cambia algo ou se todo segue máis ou menos igual, como cantaba Julio Iglesias en 1969. Tampouco nisto vale dicir que a mona non o é porque se lle cambiou o vestido; asuntos hai en que, a pesar das aparencias, non mutaron a súa natureza. Foi noticia este verán nas  Rías Baixas o apelativo “fodechinchos”, con que os do lugar denominaban os turistas cuxa suposta superioridade, altanera e mesmo odiosa, xeraba rexeitamento. O turista, ademais de recursos económicos, produce conflitos variables cando usa bens públicos e comunitarios; sempre deixou tras súa relatos e impresións tendentes á distancia desprezativa, como xa puxo en evidencia hai anos o libro de Jean-Didier Urbain: O idiota que viaxa (Madrid: Endymion, 1992). Neste sentido, a denominación viralizada este verán non é senón un episodio máis; a proba é que o suposto neoloxismo xa levaba máis de 31 anos funcionando na contorna viguesa, como anotara Javier Torrente en 1993. Doutra banda, os sinónimos e refráns que os comportamentos maleducados, displicentes e excluíntes suscitaron ao longo da historia é innumerable. Sono máis se se advirte que Carlos Marx, nun plano directamente político, falou de “loita  de clases” desde 1948, e como abundaron quen a encubría co eufemismo de “A cuestión social”. A cantidade medra exponencialmente se se toman en conta os avisos sobre modais no trato, advertidos por Erasmo de Róterdan no seu libro: Da urbanidade nas maneiras dos nenos (1530), repetidos ata a saciedade posteriormente, e os libros de moral que rexían o oficio de confesar nos templos católicos.

Volta a empezar

Ao regreso das vacacións deste verán, aspectos necios como os implicados no apelativo “fodechinchos” -coas súas derivacións no entorpecimento da convivencia colectiva-, pouca novidade arrastran. Con todo, a súa semellanza con moitos outros tingue de colorismo comportamentos incívicos que gravitan sobre o curso que inicia os seus primeiros pasos; aínda que a cronoloxía é nova, seguen aí pese ao transcurso do tempo. Dito doutro xeito, que se decidísemos extrapolar o emprego do “fodechinchos” galego máis aló dos excesos da turistificación en Cangas e arredores, neste ano teremos moitos momentos axeitados para iso. As dificultades colectivas que collerán voo xa se están espolvoreando nos medios, igual que a cerrazón para afrontalas. No dial da radio e nas canles da TV o único que cambiou  é a cantidade de damnificados. En Gaza e Cisxordania, xa superan os 50.000 mortos. En Ucraína e os seus lindes con Rusia, as desfeitas e mortos son crecentes aínda que ninguén leve unha contabilidade precisa. En gran parte do Oriente Medio, os desastres a conta de Dereitos Humanos son conculcados á vista de todos, e os riscos de que se produza algún maior non cesan, sen contar canto sucede ás mulleres, algo máis da metade da poboación; consideralas inexistentes e, en Afganistán, punto máis extremo neste aspecto, cantas soñaron que poderían vivir máis libremente teñen moi complicado equipararse ás doutras partes. E para que nada falte, as eleccións rexionais en Alemaña mostran que, en zonas democráticas como Saxonia, a tendencia é que predominen os “fodechinchos” máis ultras.

 

En agosto, o panorama español tampouco cambiou. Reencontramos de novo “a amnistía” e Cataluña no punto en que se estaban, coa “singularidade” da xestión de impostos por medio. As apelacións á Xustiza para arranxar o que a Política se ve incapaz de facer crecen e ameazan con graves conflitos entre tribunais e descrédito institucional de excesivos xuíces. A “violencia de xénero” non cesa e crúzanse , ademais, os inmigrantes, os “menas” en particular, e os febles modos de asilo e atención que se lles prestan, coa  regularidade e irregularidade administrativa por medio e unha escasa solidariedade das comunidades á hora de acollelos, Todo son pretextos para acusacións e reproches mutuos, ruidosos e agresivos, mentres a mestura produce pouca claridade concordante. Quen pretenda entendela democraticamente topa coa crecente distorsión dos espellos do Canellón do Gato (en Madrid), de que botou man Valle-Inclán en Luces de Bohemia.

Esta deformación de setembro marca os problemas dos  meses vindeiros e obriga a lembrar  Longa noite de pedra  de Celso Emilio Ferreiro, en 1962: “Se dixese que si,/ que todo está moi ben,/ que o mundo está moi ben/…,/ entón sería ou momento de falar seriamente”.   Ante tanta persistencia contraria, haberá seguidores de D.  Miguel de Unamuno “perorando aos crentes no progreso e na civilidad e na xustiza, e para convencerme a min mesmo das súas excelencias” como cando, a finais de 1924 escribía en París A agonía do cristianismo (aparecería en español en 1938, en Bos Aires). Lars Gustafsson, que tamén cría nestes valores, fixo que os sucesivos fracasos do protagonista de A morte dun apicultor (1978) non lle amedrentasen para “volver empezar”. Dada a inveterada desatención ao traballo social que desempeñan profesores e mestres, este mantra ten particular valor. Sen esa resiliencia , incluso os máis fascinados por desenvolver a empatía entre os escolares terán dificultade para erradicar a animosidade multidireccional de cantos chegan á aula con mentalidade cultural de “fodechincho”.

TEMAS: “Fodechinchos”.- Empatía.- Resiliencia.- Convivencia social.- Circularidade histórica.

 

MMC (Madrid,  02.09.2024)