NON: non é non.

É desquiciante a esquizofrenia que as cuestións de moral sexual poden chegar a producir, ata obnubilar todas as demais.

En primeiro lugar, vaia por diante a consideración e apoio ás vítimas do excesivo afán de dominio e control por parte de supostos machos alfa, beta ou o que fosen, colonizadores das vidas de tantas persoas supostamente dependente deles por algunha razón. Deles, os máis traidores da dignidade sempre foron os que exercen violencia en nome da verdade e do ben; nunca cesan de impoñerse con feitos contra o que pregoan verbalmente.

Son moitos os capítulos de ética que contraveñen -en nome dunha épica supostamente superior- xerando unha infinidade de vítimas, talvez algunhas menos que no pasado, pero sempre contradicindo o que fan co que din. Ocasionalmente, o presente parece máis axustado ao que demandan quen reivindica os Dereitos Humanos nas distintas parcelas en que se pode segmentar a calidade e o propio valor da vida humana, pero é máis habitual que a realidade sorprenda gravemente. En algunhas, como por exemplo, os dereitos das mulleres, conseguiuse maior estima social a máis da metade do xénero humano, pero despois de moitos anos de pelexa por superar os teitos de cristal en que tiñan que moverse. Non en todos, e ademais, sen contar que nesta España supostamente civilizada, xa imos no que vai de ano con 39 mulleres mortas polo delito de selo. É dicir , que ten habido idéntica cantidade de individuos machistas que, polas súas razóns particulares, estimaron que a súa patriarcal virilidade debía cobrarse esas vítimas. Desde 2003, en que hai constancia desta macabra estatística, a suma ascende xa a 1283, sen que consten nesta cifra algúns casos dubidosos nin a cantidade de denuncias que chegan a diario ao teléfono 016. Só desde Madrid, en 2022 a media diaria de consultas foi de 48. E en 2024, a media española, ata o mes de xuño, foi de 323.

Doutra banda, nesta zona do mundo, supostamente responsable e atenta a coidar dos seus, segue sendo “normal” que a educación sexual estea en mans da pornografía, un sector de negocio e publicidade, en que batuxa o 90% de adolescentes e preadolescentes de todas as clases sociais, mentres en colexios e escolas, institutos e academias de diverso carácter, segue vetada unha decente educación da afectividade humana. Ben teñen dado que falar e que discutir –mesmo nos tribunais- aquelas cuestións que tanto incomodaron desde 2006 aos máis ofendidos de que os centros escolares non deberían segregar por sexo. Quen poida retroceder un pouco máis coa súa memoria,  non terán dificultade en lembrar episodios aínda máis chuscos, como o daquel Libro Vermello do Cole, que en 1980 tantas crebadas deu a algúns responsables do Concello de Madrid naquel  momento, por facelo chegar a algunhas escolas sen advertir que a CONCAPA vixiaba aquelas morixeradas páxinas. Aquel aburguesado opúsculo danés daba sensatos consellos aos rapaces en cuestións iniciáticas deste tipo e noutras materias; non adoutrinaba nalgunha ideoloxía supostamente maoísta, pero o seu editor español viu como os xuíces ditaron a ruína daquela edición como un éxito de moralidade.

O balbordo espertado polas revelacións da contorna de Errejón , de polo menos hai un ano, fixeron que a hipocrisía se pasee polas Redes sociais coma unha bala. Ao parecer, todo o mundo sabía, pero ninguén dicía nada e, de súpeto o mazazo: todos están disposto a racharse as vestiduras, o silencio e a compostura. Políticos, opinadores, influencers de gabinete, e moi pronto algunha imputación xudicial, farán crecer o infantilismo cívico ao redor dun clásico tipo de problema ao que ninguén prestou atención suficiente para que cambiasen unhas actitudes que, mirar como se miren, son reprobables. Se os guionistas de series televisivas tivesen ganas de revisar sentenzas xudiciais relativamente recentes ou de traer a colación algunha que ten pendente Donald Trump, atoparían un filón amplo de asuntos para series televisivas. E se as contrastasen coas que xeraba a Inquisición antes de que fose extinguida formalmente en 1834, terían nas súas mans un venero de lixo en que a blasfemia, a sodomía e a bigamia levaban a palma. Engadíndolle o morbo de cuestións de conversos e heterodoxos, poderían dar a coñecer as maneiras de que a infamia perseguise por longos anos aos procesados e as súas familias. Durante canto tempo estiveron vivos os estatutos de limpeza de sangue, que separaron a tanto inocente de empregos dignos e de posibilidade de estudar, entrar nas igrexas ou traballar nos gremios de oficios? Os decretos de depuración da posguerra española, que Sánchez Tejerina e Acedo Colunga organizaron, a máis diso os que desde Educación afectaron a docentes de todos os niveis educativos, non foron os seus herdeiros? Non é bo proxecto cívico illar o presente do seu pasado.

Ademais do dano causado ás vítimas con historias como a que saltaron aos medios estes días, quen siga a evolución das inclinacións democráticas dos cidadáns xa viron como está a afectar a quen, nas súas conviccións de esquerda, vense salpicados por este suposto delito contra o lexislado na non menos zurrada “lei do si é si” (Lei Orgánica 10/2022, do 6 de setembro, de garantía integral da liberdade sexual). Na contorna próxima ao causante, rendeu o nerviosismo pola fealdade dun asunto que, por outra banda, aos ambientes conservadores e ultras está a valer de gran muleta para que , asociada ás querelas en que litiga con Moncloa, tender un tupido veo sobre outros asuntos de non menor fealdade moral. A moitos ambientes confesionais tamén lles alivia en cuestións como as de malos tratos a educandos en espazos da súa responsabilidade. Os máis remisos a non ver delito civil no que, en xeral, quixeron ver só como “pecado” ou “falta”, ven o ceo aberto co fondo estatal de indemnización ás vítimas de abusos sexuais que o Estado aprobou en abril deste ano, que vén ser algo parecido á “subsidiariedade” que o Estado desempeñou en Educación desde 1938: unha nacionalización de perdas a pagar con diñeiro público.

Este feo asunto fai actual aquel “ non” de Celso Emilio Ferreiro en 1962: Se dixese que si/ que todo está moi ben,/que ou mundo está moi bon,/que cada quén é quén.../ Entón sería o intre/ de falar  seriamente.../Pero non[1]. A súa rebeldía vale para afrontar as incoherecias que mostra a convivencia social. Desigual para moitos e moitas, segue necesitada do “non” de Nina, o personaxe galdosiano de Misericordia en 1897: “Non sei se me explico…, digo que non hai xustiza, e para que a haiga, soñaremos todo o que nos dea a gana e soñando, un supoñer, traeremos acá a xustiza”.

TEMAS: Igualdade e Xustiza.- Abusos sexuais:- Machismo e micromachismos.- Inquisición e censura.- Educación para a Convivencia.

MMC (29.10.2024)

---

[1] Ferreiro, C. E. (1962). Longa noite de pedra . Vigo: Galaxia, páx. 148. (Tradución: “Se dixese que si,/que todo está moi ben,/que o mundo é moi bo,/que cada cual é como debe ser […]./ Entón sería o momento/ de falar seriamente.../  Pero non/”).

P´adiante: In crescendo

A partitura da comunicación política emite sinais perigosos para as institucións que rexen a vida democrática.

Isto vai a máis. É difícil de parar cando, máis aló das lóxicas distancias entre formulacións políticas, leva consigo tensións persoais e dificulta o imprescindible diálogo. Sen querer ou querendo, impón o desgaste das palabras importantes e chega un momento en que non se sabe o que se está dicindo nin facendo; impera –contra toda razón democrática- o salvar quen poida e o máis forte cree ter poder sobre o máis débil. Non outra cousa son os autoritarismos de diversos niveis de intensidade, nos  asuntos macro e micro sociais en que andamos.

Esta semana foi densa en episodios deste cariz e non parece que vaia a amainar neste Mar dos Sargazos. Nada está en calma e medra o número de enredos que como, as algas do xénero Sargassum e os desencontros que chegaron ao presente, enlean todo con tal maraña que impiden movementos acertados. Neste momento, no canto de andar, estamos parados oíndo a fachendosos campións da estupidez cuxo mérito é achegar palabras e xestos provocadores que inciten á violencia. Os desplantes e agresións xestuais da súa linguaxe corporal disputan co hiperbólico como desbaratar calquera forma de entendemento. O seu exceso empeza a ser incontrolable e pouco importa quen ten razón, como empezou o desconcerto e a que se deba tanto despropósito: o despropósito desgoberna tanto relato incoherente e impón arbitrariedades que toda a cidadanía xa está a pagar.

Non foi este o obxectivo da Constitución, tan invocada como desaproveitada. Non parece que sexa de recibo que, por razóns máis persoais que sociopolíticas propiamente tales, moitos que sentan no Congreso de Deputados, no Senado e noutras institucións representativas, cobren un soldo dos impostos de todos; algúns e algunhas acoden a estes espazos da palabra política armados de guións de insultos que algún sabio conselleiro lles escribiu para que insulten, descaradamente e sen razón, para tapar as súas hipocrisías. Esta estratexia xustificativa do apropiado de calquera medio para alcanzar o poder e que “o que poida facer que faga”, pode ser rendible entre adictos unicamente ás súas propias crenzas, pero degrada canto toca, por moita liberdade que invoque e nula educación política demostre. Como tamén o embarra toda esa politiquería pseudodemocrática dispoñible para que , en pleno despregamento de floripondios esperpénticos –xa ensaiados a mediados dos anos noventa- , os supostos árbitros das disputas preparen causas xudiciais vantaxosas pro domo sua. Non era isto o que se pactou en 1978.

Supremacismo ideolóxico

Desde que empezou o curso político e académico, esta tensión expresiva nas  cámaras de representación autonómica e nacional non cesou, e as cuestións que saíron a escena, ben sexa pola xestión de Cataluña, a inmigración, a vivenda, os orzamentos, a corrupción na xestión dos recursos, ou o posible mangoneo extractivo dos máis espabilados do lugar, non cesou de ser motivo  de escasas solucións. Estas pelexas cotiás ante a cidadanía, deixan en dúbida, de entrada, a liberdade de ser de dereitas, de esquerdas ou do centro; impiden a liberdade de conciencia e preveñen, a modo de censura e prohibición radical, contra canto disinta dun pensamento dogmático en case todo. Parece que volvese –ou non se foi- a inquisición conservadora doutrora, agora a berros, cun exército de fieis seguidores de opinións publicadas e retransmitidas baixo os preceptivos canons do insulto a unha intelixencia plural.

Quen invoca un constitucionalismo excluínte para humillar aos seus adversarios e quedarse con todo o pastel dunha patria súa e de ninguén máis, debería lembrar que ese ofendido orgullo bocalán foi  básico para que o nazismo tivese o mellor caldo de cultivo para impoñer o supremacismo ario; o lema “Deus connosco ” proporcionoulle convencidos votantes, certeiros en proporcionarlle toda a verdade e todo o poder. Non é idéntico o que sucede -a Historia non se repite aínda que se pareza sempre en canto a tropezos- , pero soa parecido o que seguimos vendo en directo en Palestina, Líbano e Israel, onde un sacralizado dogmatismo imperialista non para de levarse por diante persoas e bens sen fin. Parecido é tamén canto sucede en Ucraína, espazo que a Historia da pasado disputa coa racionalidade democrática hoxe posible. E o mesmo acontece en media Europa, onde a doutrina Meloni acerca da emigración está a impoñer criterio a gran parte da propia UE, a socialdemocracia inglesa e ao pretendente Feijóo. De engadido, estas dúas semanas que faltan ata as eleccións americanas van seguir deslizando cara á insignificancia a semántica das palabras que tanto motivaron sempre aos defensores da liberdade e igualdade dos humanos. A Declaración Universal dos Dereitos Humanos non axuda a entender os leva e trae publicitarios dos contendentes, nin parece que vaia orientar as decisións de quen desempate as previsións demoscópicas. 

En 1940, John Dewey xa advertira en Liberdade e cultura, que o risco para a democracia non estaba tanto nos totalitarismos doutros, canto nas actitudes favorables aos factores que neses países lles outorgaron a vitoria estruturando “a disciplina, a uniformidade e a confianza” en líderes dese cariz. Pasaron 84 anos, pero é un bo aviso para navegantes entretidos na escuma do que se ve e se oe. Ulises, en situación similar, atouse ao mastro da súa nave para non deixarse seducir polo canto das sereas.

 

TEMAS: Democracia.- Liberdade de expresión.- Pluralidade política.- Autoritarismo.- Lealdade institucional.

 

MMC (Madrid: 21.10.2024). 

Guerras infindas

No pasado foron moitas as frontes en que se libraron batallas que non conducen senón a seguir batallando. Agora tamén.

É unha vella sensación. Tan antiga que quen escribise o Xénese, probablemente Moisés cara ao século XV a. C. despois do paso do Mar Vermello e as súas primeiras leis e “mandamentos”, xa mostrara inquietude por dar sentido á existencia. A narrativa da expulsión do Edén e, sobre todo, a moi inmediata do desencontro de Caín con Abel, traslocen preocupación pola existencia do mal e as penalidades da maioría para sobrevivir. Tras unha explicación do humano cun ser superior –de nome metafísico-  controlando o que acontece na Natureza e nas relacións sociais, é evidente que tras esa cosmogonía hierocrática hai unha mirada política, de cuxo desenvolvemento hai datos sobrados nos demais libros da Biblia, en particular os que a Biblia Vulgata denomina do Vello Testamento.

Cando no século VIII/VIII d. C. apareceu Mahoma na Meca co anxo Gabriel ditándolle O Corán, para unificar as distintas tribos nómades ao redor de  outra crenza monoteísta, a “guerra santa” contra infieis limítrofes quedou outra das claves que, no presente, seguen sendo invocadas nostálxicamente como motivo do belicismo perigosamente reinante na zona mediterránea oriental; o aiatolá reinante en nome do pasado, recítao aínda na zona iraniana . É evidente que, no actual equipo de goberno israelí, as resonancias bíblicas tamén son un aglutinante extraordinario para manter o sofisma dunha guerra necesaria; os propios dirixentes da contorna de Netanyahu non cesan de xustificar os seus excesos bélicos e verbais recorrendo a frases concretas dos libros supostamente sacros para xustificar desmáns ben temporais.

Con ser todo iso certo, tamén o é que nas guerras dos nosos antepasados, desde o século IV d. C. ata practicamente o tempo presente, a invocación a Deus foi unha constante na maioría das guerras importantes e deixou secuelas aínda perceptibles nuns e outros lugares de Europa, en detalles e costumes coloristas ás veces, pero sempre distintivas cando reviven nas fronteiras duns ou outros países. Está ben visible, por exemplo, no Ulster irlandés e estao con menor virulencia noutras aparentemente tranquilas como, por exemplo, o Tirol, para o paso entre Italia e Austria pola fronteira de Brenner  (preto de Insbruck). As invocacións a costumes propios, distintivas das de quen se atopa en situación migrante, venos potencialmente perigosos por estraños e descoñecidos. Deste xeito, a discordia, e a hostilidade “ao outro” medra amplamente en todas partes de Europa, a miúdo baixo algún pretexto de diferenza relixiosa, favorable á exclusión.

O pasado persiste máis do que superficialmente acreditamos todos. De feito, non se borrou o longo pasado histórico de conflitos que deixaron profunda pegada en Europa. A división do Imperio Romano despois da morte de Teodosio no ano 395 d.C., acabou nun cisma moi significativo entre Roma e Bizancio; trataron de soldarla as Cruzadas cristiás cara a Xerusalén despois de que varios centos de cregos se reunisen en Clermont-Ferrand, en 1095. A expansión do Imperio turco en 1453 á conta de Bizancio consolidou, mesmo, un cambio de época.  E, máis tarde, as inacabables guerras relixiosas do século XVI despois da ruptura luterana co catolicismo romano fragmentaron máis o pasado común do Sacro Imperio Romano Xermánico que, desde 1520, presidía o Carlos nacido en Gante, que sería Carlos I de España. Á súa morte, unha daquelas guerras sumiu a máis de media Europa nunha Guerra de corenta  anos entre 1558 e 1599. Moito máis preto no tempo, na España recente, a Guerra de 1936 a 1939, con todos os horrores, depuracións e exilios que conlevou, non deixou de ser invocada como Cruzada relixiosa desde antes de que se producise. Á parte de que nos libros de texto habituais nos anos anteriores á CE78, a chamada “Reconquista” era sobreentendida como Cruzada relixiosa fronte a “os árabes”, antes de chegar a 1936 –e á omnipresente mención de “a Cruzada” como consigna-, Unamuno xa constataba en 1924, como diversos feitos coetáneos eran invocados como “cruzada” aglutinadora do “Reino de España”. E case noventa anos despois, moitos beizos non cesan de repetir ese lema medieval.

Dun modo máis sutil, nos anos trinta debatíanse aínda en Europa teorías do Estado cuxos conceptos tiñan que ver coa teoloxía política medieval, en que autoridade espiritual e terreal, salvación e poder, relixión e política -a súa unidade ou  separación- andaban implicados. Despois daquel Antigo Réxime, hexemónico antes de 1789, na lexitimidade ou ilexitimidade da separación da Igrexia e o Estado, non faltou quen vinculou os valores simbólicos das comunidades políticas ao redor do seu ordenamento relixioso e aproveitaron para facelo os que, canto máis atrás trataban de atopar unha xustificación no tempo, máis difícil era “distinguir institucións relixiosas e políticas”, como estudou Assman (Poder e salvación. Teoloxía política no antigo Exipto, Israel e Europa. Madrid: Abada, 2015). En 1934, Karl Schmitt, por exemplo, establecía que “todos os preciosos conceptos da teoría do Estado son conceptos teolóxicos secularizados”. A invocación relixiosa en política tiña, segundo este teórico nazi, ademais dun valor descritivo, un valor dogmático-normativo, que negaba un fundamento racional ao ordenamento político, e só aceptaba como válido un fundamento teolóxico: remitíndose a el, lexitimaba as formas políticas antidemocráticas.

 

As deformacións destes supostos alcanzan á vida cotiá. Non fai falta referirse a aspectos fortes da vida democrática, apenas revisados despois de que a CE78 establecese un paraugas xustificador como o “aconfesionalismo” para as readaptacións nacionalcatólicas. Os afáns máis visibles dos partidos políticos actuais, amparados nun hipotético puritarismo moral, alardean fronte aos seus adversarios  de ser máis xusticeiros que o Deus de Moisés cando vía aos cananeos como inimigos a bater. Adoitan mirar para outro lado cando as sospeitas de corrupción caen sobre algún, e todos ráchanse as vestiduras cando alguén lles mostra que, como ao rei espido, vénselles as partes pudendas. Hai opinadores para quen “a culpa”  –termo eminentemente xudeo-cristián trasladado ao Código penal- é do bipartidismo dominante, consentidor de compadreos fundantes de posteriores “pecados” ou “faltas” despilfarradoras do común pro domo sua. Pero o efecto do crecente impulso vengador -a miúdo clasista- é que moitos cidadáns están a chegar ao escepticismo antropolóxico que produce o ver que, ante manifestacións por algo tan vital como a vivenda, as supostas voceiras da “soberanía nacional” miran á historia coma se fose a causa dos seus erros e supostos delitos. Moisés probablemente estaba no certo cando expulsou a Adán e Eva daquel imaxinario paradisíaco; responsabilizounos dun “pecado orixinal” que, segundo estableceu San Ireneo a finais do século II/II d. C. S contra os gnósticos, arrastra a humanidade.

TEMAS: Guerras relixiosas.- Pretextos políticos.- Trolas e distorzas de intereses.- Escepticismo.- Esperanza.

MMC (Madrid: 14.10.2024).

O desgaste dos humanos

É probable que, na Historia, houbese poucos bos tempos, pero é improbable que os actuais o sexan.

Polo común, é indiferente mostrar esta dúbida, salvo cando ten relación coa contorna próxima, onde é frecuente ver que desacordos coas aparencias de bondade que teña canto de indiferenza, maldade e odio escóndese no presente vivido ou no pasado estudado. Á marxe de erros de comunicación, transgredir nos microespazos sociais da cotiandade as convencións da tranquilidade aburguesada é conflitivo. Ao mensaxeiro do inoportuno, cando non o tacha de escéptico e amargado, castígano co ostracismo doutros faladoiros ou achácanlle a súa decepcionante opinión a evidente deterioración física ou a probable doenza que calquera especialista en autoaxuda entenda contraria aos seus canons de persoa competente para emitir xuízo. Os libros de urbanidade que obrigaban a temperar costumes antes dos anos sesenta -igual que moitas normas sociais posteriores- impoñían cautelas precautorias ante todo e, en especial, co que se podía facer ou dicir e o que non.  Para as variacións do transcurso do día, impoñían contención, e cantos non tivesen pedigree aristocrático habían de amornar os seus ditos e feitos.

Hipocrisías mil

Nos tempos que corren, a pesar de que en medios supostamente avanzados en ideas e costumes, literatura e gustos artísticos, parezan ter bula os transgresores, non sucede o mesmo cando, por obrigación profesional, han de emitir xuízo sobre cuestións de índole máis ou menos política. Aínda que incumban a todos, e mesmo teñan que ver co uso de bens de todos, moitos oíntes e lectores opinan, de modo afectado e ás veces ridículo, que magoan a súa sensibilidade; alleos a todo razoamento documentable miran ao falante ou escribidor coma se estivese metido nun xardín do que só as xentes de ben son gardiáns. Estes negacionistas  da razón argumentada, e con dereito a censurar a quen ouse dubidar, abundan hoxe. Para comprobalo, é suficiente deixar caer nalgunha reunión das de certa solemnidade, a desconfianza explicativa dalgún mal persistente, cando priman interpretacións consensuadas de modo máis ou menos tópico. Se o asunto ten orixe afastada, e a explicación ten xa un tempo amplo por medio, é aínda máis difícil de transgredir o consenso; aínda que sexa contraria ao acontecido, mantén nas tebras a verdade ou a súa parte máis importante.

Quen manexa o que convén ou non convén dicir dispoñen de medios e estrataxemas para que grandes maiorías non movan os seus criterios acerca do bo e o malo. É dicir, que o conveniente e o inoportuno, o que leva e o que tarda en ser recoñecido, son parentes aleatorios do correcto e incorrecto. Este fenómeno vén de case 2.000 anos en que Cristo chamaba fariseos a cantos gardiáns da verdade ou do ben eran incapaces de facer que os seus propios costumes cumprisen minimamente coa lealdade. Nos tempos actuais é habitual atopar idéntico fariseísmo. A murmuración atopou nas redes sociais maneiras de poñer tachas ás apreciacións dos demais, aparentando non ter impedimentos nas súas miradas e xuízos. Dá igual que se trate dun asunto puntual ou que teña detrás un longo proceso histórico, sobradamente documentado; sempre aparecen filisteos protectores das formalidades, inaccesibles ao desalento de cambiar algo ou deixar, polo menos, que outros cambien o que deba cambiarse. Como cruzados dunha batalla inacabable, en que sempre din ter razón, defenden causas como a que leva as de gañar no crucificado Oriente Medio; sea cual sexa o número de mortos, e ata que non quede ninguén para contalo, non teñen suficiente con molestar a cantos teñen baixo a súa férula. A súa verdade é tal que nunca progresa en bondade acolledora e, envexosos das xeracións futuras, ansían deixarlles un mal hábitat para sobrevivir nun mundo con crecentes problemas. 

Elocuentes indagadores de trampas visuais

Esta mesma xente é a que, por exemplo, fala marabillas do goyesco da súa maneira de apreciar a Goya. Encantados das súas simpáticas asomadas aos balcóns, das feiras de Santo Isidro, dos costumismos con que tapizarse e retratos de que vangloriarse, só ven o demais do de Fuendetodos en plan anecdótico. Non ven o aceirado das súas críticas a moitos asuntos do seu tempo, e ignoran conscientemente as súas pinturas negras, os “Caprichos” ou o dietario gráfico dos seus “Desastres” e anotacións de secuelas e supersticións, tan vivas na súa maioría. O que pasa con Goya repítese con outros creadores, sobrecargados de tópicos típicos da ignorancia e o ocultamento. A dificultade de deixarse ensinar algo de coñecemento séguea vivindo Cervantes co seu Quixote. Canto reducionismo falso para que o escolar que debe lelo por obrigación non se deixe penetrar pola verdade da tolemia quixotesca!

Homenaxéase estes días (en Bélxica ) a René  Magritte (1898-1967) –asociado por sempre a se é ou non unha pipa unha pintura súa-  e a James  Ensor (1860-1949), pintor de entroidos cotiáns máis aló dos que periodicamente se festexan cada ano. Como outros moitos pintores, estes dous axudan a pensar e os guías fan o que poden para que prenda o coñecemento. Sen que quede claro que saiban de que vai cada un, bastante teñen con tratar de reter a atención dos turistas contando bobadas máis ou menos incertas pero rechamantes. É inquietante,  por exemplo, que o segundo deles apenas sexa coñecido fóra de circuítos especializados, mentres o primeiro é moi coñecido noutros ambientes. Se se acode aos museos a algo máis que confirmar cun selfie que se estivo ante un cadro máis ou menos famoso, Ensor é dos que teñen moito que dicir a un observador actual disposto a traspasar o anecdótico. Non sucede algo parecido coa escola, da que non paramos de dicir aparencias mentireiras, sen atender a se insignia a todos a mirar e ler o que lles sucede ao redor? Este mundo é bastante triste sen coñecemento e sen a liberdade –como dicía Magritte- de desenvolver “a liberdade de ser, non a obrigación de ser” dun modo predeterminado por outros.

TEMAS: Maneiras de mirar.-  Urbanidade, Civilidad e Convivencia.- Magritte.- Ensor.- Cervantes.

MMC (Madrid, 07.10.2022).

Temos o que merecemos?

Nin o destino como explicación, nin a resignación como solución, arranxan nada. Pero esta sentenza segue sendo escusa para demasiados asuntos.

 En demasiadas conversacións, sobre todo cando son un pouco longas e algún dos tertulianos non deixa de soltar o seu enfado pola acumulación de cuestións que lle preocupan e non atopar a solución que entende axeitada, é habitual que alguén se saia do sumario, máis ou menos inquedante, alegando que “temos o que merecemos”. Se no intercambio de opinións, a voz de alguén subiu de ton, ou chegouse a un momento de intensidade acalorada, pode funcionar a modo de mangueira de bombeiros para apagar o ardor do debate. Pero, a miúdo, ademais de indicar descoñecemento dos asuntos, renuncia a esixir que teñan remedio: seguirán igual ou peor.

Sucede, de modo crecentemente preocupante, con canto ocorre no Oriente Medio, de tal calibre que case apagou a inquedanzaa das noticias que procedían de Ucraína. O proxecto israelí segue adiante, sen ninguén que lle poña freo á expansión do seu brazo armado a territorios que xa non son Palestina, pero que alcanzan directamente a Irán, o seu maior competidor nesa zona estratéxica da xeografía política mundial. Á parte dos mortos e destrucións que deixan ao seu paso, por máis que os noticiarios cheguen censurados aos televidentes, non deixou de sorprender que o propio Netanyahu acudise á sede da ONU en Nova York a increpar a cantos non entenden esta especie de repetición do que foron os masacres hitlerianos nos anos corenta en nome da “solución final”. Non se entende, non vale dicir que temos o que merecemos –e menos se o din os palestinos- e seguirá pasando se non se urxe un cesamento do fogo, un diálogo internacional e un restablecemento de formas de convivencia da pluralidade. 

Fotografía de Antón Calviño

Sucede coas migracións actuais que tanto dan que falar no sur de España e, sobre todo, nos territorios máis próximos aos problemas africanos, a zona canaria e as cidades autónomas de Ceuta e Melilla, e, indirectamente, en toda España, pois debería ser o momento dunha solidariedade capaz de superar a rixidez dos intereses políticos atopados e, mentres non se chega a un acordo máis claro co resto da CEE, que haxa unha repartición proporcional de cuantos poñen en risco as súas vidas para atopar unha máis saudable e que mereza a pena. Máis de 30.000 mortos inútiles nesa perigosa travesía, deberían ser quen de conmover aos responsables de xestionar este difícil asunto de maneira máis razoable e equitativa. Tampouco vale alegar que temos o que merecemos. Os mecanismos democráticos, e a tan invocada Declaración dos Dereitos Humanos, deberían parar esta sangría e, de paso, resultar convincentes para que o egoísmo duns e outros sexa capaz de ver esta cuestión desde un punto de vista máis razoable e ata económico. Ten vantaxes atopar unha solución mellor que a que hoxe asombrar polas malas costuras que ten.

Onde se produce con máis frecuencia o emprego do apotegma “Temos o que merecemos” é cando os falantes comentan de corrido secuencias de actuacións políticas e nomean , de paso , aos seus protagonistas. Este reconto , cando trata de abarcar unha gran amplitude de hipotéticas situacións desatinadas ou inxustas,  adoita virar, ao mencionar aos supostos prevaricadores ou chanchulleiros, por renomeado cargo que teñan, en situación de xuízo sumarísimo que o interlocutor non ousa discutir se o que está perorando pasa por amigo co que non quere desgustarse nin discutir. É obvio que é o momento adecuado para empregar a manida sentenza; temos o que merecemos”. De chocalleiro, aí termina o litixio; desafogado o mal humor, e non sabendo como corrixir tamaña serie de desmáns, o retrouso cumpre a súa función. Acábase a conversación e pásase a outra cousa. Outra cousa é cando algún dos falantes está máis pillado nalgún asunto concreto e desconfía profundamente do que ocorre. Poñamos por caso que alguén de fóra de Madrid viaxase desde 500 ou 700 Kms a esa cidade para facer as oposicións a xornalista de persoal de TVE onte e, ao chegar, atópase onda varios miles de persoas que desde distintos puntos xeográficos cun anuncio que di que non se vai a realizar o exercicio de oposición aos 200 postos convocados porque detectaron que se filtraron a algúns dos presentes as preguntas do exame. Claro, é moita xente afectada e, cando está a reclamar polo menos unha explicación, sería estúpido exclamar: “Temos o que merecemos”. Como o sería igualmente se, por casualidade ou azar, o pai, a nai ou algún parente próximo, en plena ancianidade, sufriu a desatención que moitas familias están a denunciar en tribunais de Madrid e doutras localidades, como por exemplo Alcoy, porque ninguén lles quere dar unha explicación razoable do acontecido aos seus familiares; a Covid-19 levounos coa colaboración, nalgúns casos, de quen lles deixou morrer sen facer nada e non vale dicir como escusa explicativa, nin como radiografía situacional, “temos o que merecemos”. Non só é estupidez, senón colaboracionismo cunha discriminación inxusta. Coma se se dixese: deixémolo correr e vaiamos a outro asunto; non temos nada que facer nin nos importa. 

Fotografía de Antón Calviño

Cantas situacións públicas hai deste carácter ao longo dunha semana, dun mes ou dun ano? Cantas ten que tragar unha cidadanía do século XXI, por exemplo, en cuestións urbanísticas, en sanitarias ou educativas? Poden mencionarse moitos máis, pero con estes aspectos, próximos ao vivir cotián, é suficiente para entender que, mentres dicimos “Temos o que merecemos” consentimos desmáns a conta dos orzamentos públicos, do diñeiro que achegamos cos impostos de todos, para que alguén pervirta o espazo público e común de todos. Non outra cousa é que a Sanidade, o Urbanismo e a Vivenda, a Escola e os Servizos públicos ou a propia Natureza se estraguen cada día un pouco máis en proveito de intereses privados, o gran método extractivo neoliberal que deixa tras si espazos sociais máis ruidosos, custosos, inhabitables. Para que creza este procedemento da impudicia egoísta e ostentosa, non lles fai falta o apoio dos negacionistas ou a acracia neoliberal do tipo dos seguidores de “acabar a Festa”, nin cantos gritan nos medios o seu odio a calquera formulación razoable para exercicio da liberdade de existir en convivencia cos demais humanos. Avogar por “ ter o que merecemos” é claudicar, non querer seguir empezando cada día a tarefa de facer que este mundo sexa vivible. Repetir ese mantra é renunciar.
M. Menor
30.09.2024