O desgaste dos humanos

É probable que, na Historia, houbese poucos bos tempos, pero é improbable que os actuais o sexan.

Polo común, é indiferente mostrar esta dúbida, salvo cando ten relación coa contorna próxima, onde é frecuente ver que desacordos coas aparencias de bondade que teña canto de indiferenza, maldade e odio escóndese no presente vivido ou no pasado estudado. Á marxe de erros de comunicación, transgredir nos microespazos sociais da cotiandade as convencións da tranquilidade aburguesada é conflitivo. Ao mensaxeiro do inoportuno, cando non o tacha de escéptico e amargado, castígano co ostracismo doutros faladoiros ou achácanlle a súa decepcionante opinión a evidente deterioración física ou a probable doenza que calquera especialista en autoaxuda entenda contraria aos seus canons de persoa competente para emitir xuízo. Os libros de urbanidade que obrigaban a temperar costumes antes dos anos sesenta -igual que moitas normas sociais posteriores- impoñían cautelas precautorias ante todo e, en especial, co que se podía facer ou dicir e o que non.  Para as variacións do transcurso do día, impoñían contención, e cantos non tivesen pedigree aristocrático habían de amornar os seus ditos e feitos.

Hipocrisías mil

Nos tempos que corren, a pesar de que en medios supostamente avanzados en ideas e costumes, literatura e gustos artísticos, parezan ter bula os transgresores, non sucede o mesmo cando, por obrigación profesional, han de emitir xuízo sobre cuestións de índole máis ou menos política. Aínda que incumban a todos, e mesmo teñan que ver co uso de bens de todos, moitos oíntes e lectores opinan, de modo afectado e ás veces ridículo, que magoan a súa sensibilidade; alleos a todo razoamento documentable miran ao falante ou escribidor coma se estivese metido nun xardín do que só as xentes de ben son gardiáns. Estes negacionistas  da razón argumentada, e con dereito a censurar a quen ouse dubidar, abundan hoxe. Para comprobalo, é suficiente deixar caer nalgunha reunión das de certa solemnidade, a desconfianza explicativa dalgún mal persistente, cando priman interpretacións consensuadas de modo máis ou menos tópico. Se o asunto ten orixe afastada, e a explicación ten xa un tempo amplo por medio, é aínda máis difícil de transgredir o consenso; aínda que sexa contraria ao acontecido, mantén nas tebras a verdade ou a súa parte máis importante.

Quen manexa o que convén ou non convén dicir dispoñen de medios e estrataxemas para que grandes maiorías non movan os seus criterios acerca do bo e o malo. É dicir, que o conveniente e o inoportuno, o que leva e o que tarda en ser recoñecido, son parentes aleatorios do correcto e incorrecto. Este fenómeno vén de case 2.000 anos en que Cristo chamaba fariseos a cantos gardiáns da verdade ou do ben eran incapaces de facer que os seus propios costumes cumprisen minimamente coa lealdade. Nos tempos actuais é habitual atopar idéntico fariseísmo. A murmuración atopou nas redes sociais maneiras de poñer tachas ás apreciacións dos demais, aparentando non ter impedimentos nas súas miradas e xuízos. Dá igual que se trate dun asunto puntual ou que teña detrás un longo proceso histórico, sobradamente documentado; sempre aparecen filisteos protectores das formalidades, inaccesibles ao desalento de cambiar algo ou deixar, polo menos, que outros cambien o que deba cambiarse. Como cruzados dunha batalla inacabable, en que sempre din ter razón, defenden causas como a que leva as de gañar no crucificado Oriente Medio; sea cual sexa o número de mortos, e ata que non quede ninguén para contalo, non teñen suficiente con molestar a cantos teñen baixo a súa férula. A súa verdade é tal que nunca progresa en bondade acolledora e, envexosos das xeracións futuras, ansían deixarlles un mal hábitat para sobrevivir nun mundo con crecentes problemas. 

Elocuentes indagadores de trampas visuais

Esta mesma xente é a que, por exemplo, fala marabillas do goyesco da súa maneira de apreciar a Goya. Encantados das súas simpáticas asomadas aos balcóns, das feiras de Santo Isidro, dos costumismos con que tapizarse e retratos de que vangloriarse, só ven o demais do de Fuendetodos en plan anecdótico. Non ven o aceirado das súas críticas a moitos asuntos do seu tempo, e ignoran conscientemente as súas pinturas negras, os “Caprichos” ou o dietario gráfico dos seus “Desastres” e anotacións de secuelas e supersticións, tan vivas na súa maioría. O que pasa con Goya repítese con outros creadores, sobrecargados de tópicos típicos da ignorancia e o ocultamento. A dificultade de deixarse ensinar algo de coñecemento séguea vivindo Cervantes co seu Quixote. Canto reducionismo falso para que o escolar que debe lelo por obrigación non se deixe penetrar pola verdade da tolemia quixotesca!

Homenaxéase estes días (en Bélxica ) a René  Magritte (1898-1967) –asociado por sempre a se é ou non unha pipa unha pintura súa-  e a James  Ensor (1860-1949), pintor de entroidos cotiáns máis aló dos que periodicamente se festexan cada ano. Como outros moitos pintores, estes dous axudan a pensar e os guías fan o que poden para que prenda o coñecemento. Sen que quede claro que saiban de que vai cada un, bastante teñen con tratar de reter a atención dos turistas contando bobadas máis ou menos incertas pero rechamantes. É inquietante,  por exemplo, que o segundo deles apenas sexa coñecido fóra de circuítos especializados, mentres o primeiro é moi coñecido noutros ambientes. Se se acode aos museos a algo máis que confirmar cun selfie que se estivo ante un cadro máis ou menos famoso, Ensor é dos que teñen moito que dicir a un observador actual disposto a traspasar o anecdótico. Non sucede algo parecido coa escola, da que non paramos de dicir aparencias mentireiras, sen atender a se insignia a todos a mirar e ler o que lles sucede ao redor? Este mundo é bastante triste sen coñecemento e sen a liberdade –como dicía Magritte- de desenvolver “a liberdade de ser, non a obrigación de ser” dun modo predeterminado por outros.

TEMAS: Maneiras de mirar.-  Urbanidade, Civilidad e Convivencia.- Magritte.- Ensor.- Cervantes.

MMC (Madrid, 07.10.2022).