O que vostede descoñece sobre educación

A distorsión ideolóxica omite a relevancia das políticas sociais e redistributivas, facendo crer que a solución virá con leis, didáctica e mercado

José Saturnino Martínez García -  2 maio 2012 - El País.

O Goberno lexitima os recortes en educación acusando ao noso sistema educativo de mediocre. Un argumento paradoxal, pois non sei de sistemas educativos que melloren con tan drástica redución de orzamento. Pero ademais, é un argumento erróneo, pois oculta feitos relevantes. Por exemplo, non se recoñece a importante diminución da taxa de abandono educativo nos últimos anos: nunca estivera tan baixa (26% en 2011). Estamos lonxe da media da UE, pero tamén do 40% de comezos dos 90 ou antes.

Pero tamén é certo que coa LOXSE interrompeuse a tendencia á diminución do abandono escolar. Posiblemente se debese a que é difícil aprobar a ESO. Coa LOXSE ampliouse a escolarización obrigatoria en dous anos, o cal supón máis esforzo para chegar aos estudos post-obrigatorios. Ademais, se comparamos o rendemento educativo da nosa mocidade co doutros países obsérvase que a proporción de alumnado de baixo nivel é similar á da OCDE, a Francia, Alemaña ou Reino Unido (un de cada cinco). Se comparamos os resultados entre CC AA, os feitos son preocupantes, pois algunhas obteñen bos resultados en PISA, pero as súas taxas de abandono son das máis altas da UE. É absurdo que teñamos autonomías con poucos mozos de baixo rendemento educativo (menos do 15%), aos ca Administración non lles permite seguir estudando. Outra proba da dificultade para lograr devandito título son os resultados en PISA de quen non repetiron ningún curso, pois están por encima da media internacional. Xa que logo, o nivel esixido para cursar estudos post-obrigatorios é maior en España que nos países da nosa contorna.

Ademais, a implantación de LOXSE coincidiu coa burbulla da construción, que xerou demanda de emprego de baixa cualificación. Esta demanda atraeu a inmigrantes de baixo nivel educativo, e motivou que mozos de orixes populares preferisen un salario en man a un incerto investimento educativo. Hai dúas probas diso: a forte relación entre o peso da construción e a hostalería no emprego das Comunidades Autónomas e o abandono escolar, e que coa crise está aumentando a matriculación.

Outro equívoco sobre o noso sistema educativo a súa equidade, que adoita malinterpretase coma se fose á baixa. O noso sistema é igualitario porque cumpre o principio de Rawls: os que están peor están mellor. É dicir, os mozos que proveñen de familias de baixo nivel sociocultural obteñen mellores resultados que noutros países da nosa contorna. E ademais, as diferenzas entre os peores e os mellores alumnos son menores que noutros países, pois as puntuacións do mellor alumnado son máis baixas en España. Aquí chegamos a outro feito pouco coñecido: estas baixas puntuacións débense a que o nivel de competencias dos mozos das familias de alto nivel sociocultural é máis baixo en España que noutros países. Xa que logo, a nosa diferenza non está en que teñamos máis mozos e mozas en baixos niveis de competencia, senón no rendemento educativo dos fillos de familias de alto nivel sociocultural, que é máis baixo, a pesar de que estudan en maior medida en centros privados e concertados.

O noso sistema é igualitario porque cumpre o principio de Rawls: os que están peor están mellor.

Outra falsidade sobre o noso sistema educativo é a crenza de que a excelencia necesariamente implica un aumento da desigualdade. Pero os datos mostran que nos mellores países, como Finlandia, Xapón ou Corea do Sur, a desigualdade educativa é baixa. Afirmar que a procura da excelencia educativa é necesariamente á conta da igualdade é unha manipulación para facer crer que a desigualdade social é natural.

En canto á cuestión autonómica, cúlpase á descentralización dos desiguais resultados entre comunidades, pero se esquece que ditas diferenzas eran maiores na ditadura franquista. Por exemplo, os resultados en PISA gardan estreita relación coas taxas de alfabetización en 1960. As diferenzas seculares entre comunidades son tan abismais que resulta razoable que sexan elas as que decidan as políticas educativas máis adaptadas á súa contorna, no canto de aplicar políticas homoxéneas decididas en Madrid. Outra cuestión é se o currículo debe ser igual, e neste punto nacionalismo españolista e nacionalismos periféricos estarán en desacordo. Pero isto non é un debate sobre como mellorar as competencias da nosa mocidade senón unha loita pola construción do sentimento nacional.

Por que feitos tan relevantes son pouco coñecidos? Por unha banda, prima a distorsión ideolóxica, que omite a relevancia das políticas sociais e redistributivas, facendo crer que a solución virá con leis, didáctica e mercado. Por outro, polo sensacionalismo: canto máis tremebunda sexa a crítica con máis facilidade capta a atención dos medios de comunicación.

José Saturnino Martínez García é profesor de Socioloxía da Universidade da Lagoa.