O máis por menos da LOMCE

-->

Manuel Menor Currás

Non é de agora a tendencia cara ao menos. A nosa memoria é fraca, pero vén de moi atrás esa obsesión dalgúns por impor a pouquedade sistemática aos demais. Os máis vellos do lugar deben recordar os seus tempos de infancia escuálida, tan de moda entón -tan natural-, cando en moitos pobos do sur hispano lle daban aos nenos unha tosta de pan con aceite e sal, para que bebesen abundante auga e non pedisen logo a cea. A moitos mestres de zonas de Galicia, non tan rurais como puidese suporse, oínlles contar como habitual que moitos críos chegasen á escola pola mañá cheirando a augardente e sen almorzo.

Máis atrás, aínda foi peor. A documentación que nos chegou da vida nas Hurdes ao comezo do século pasado, ou a que nos deixaron os voluntarios das Misións Pedagóxicas son ben ilustrativas. Pode relerse de novo con proveito a Viaxe polas escolas de España que Luís Belo escribiu en 1926-27: a miseria xeralizada de que se revestía o ensino accesible á maioría traducía a obrigada frugalidad de vida. Moitos libros de “Economía doméstica” viñan recomendando intensamente, para remediala, a vía da moralidade individual: o virtuoso aforro como panacea da miseria chegaba ata extremos risibles, como o de aconsellar a inxesta das patacas preferentemente á carne. Nesa mesma orde de remedios, ata El Practicón, de Anxo Muro, razoaba en 1894 que: “desde o punto de vista económico as sobras constitúen un dos negociados máis importantes da facenda culinaria”.

A todo se estendía a restrición do liberalismo censitario en nome dos sacrosantos dereitos da propiedade privada. Memorable é a argumentación que esgrimían os contrarios á regulación do traballo feminino e infantil: “é imposible -dicía en 1892 Juan Sallarés, presidente do gremio de fabricantes de Sabadell-, sen grave trastorno, suprimir ningún dos actuais ingresos, so pena de levar privacións raianas na miseria á maior parte dos fogares obreiros”. Estes vivían ao límite: o que podía gañar un xefe de familia nin sequera chegaba para cubrir os gastos dunha concisa subsistencia. Pero proporcionaba abundantes beneficios aos partidarios de manter ese status quo carencial: ata 1900 non chegaría aquí a regulación de accidentes de traballo nin, tampouco, a do traballo da muller e os nenos. Son as primeiras leis sociais españolas na práctica. As demais virían tamén parsimoniosamente. Con lentitude desesperante se se compara con países da nosa contorna e con sensibles diferenzas do campo á cidade, como pode verse na secuencia que afecta á evolución do Instituto Nacional de Previsión, desde os seus inicios en 1908 ata agora mesmo. Cando en 1945, na Europa do Plan Marshall, se adota o pacto do “Estado de Benestar” que propuña o inglés Beveridge, tamén aos españois lles tocaría a lentitude e un conxunto de prestacións máis que mediatizada: por pór dous exemplos significativos, habería que esperar practicamente a finais dos oitenta para que a educación e a sanidade puidesen cualificarse como universais.O Estado mínimo foi a tónica entre nós. A pesar de que a Transición tendeu a ampliar o conxunto de dereitos e servizos públicos, nunca logramos a posición que neste terreo lograran outros países da nosa contorna. As forzas proclives a un Estado forte ao servizo de todos sempre foron máis débiles: a cidadanía, en xeral, nunca foi moi soberana; máis ben estivo sempre intervida ou secuestrada por uns poucos. Cando logo da caída do Muro de Berlín en 1989 se puxo de moda o ir recortando aos poucos aquel pacto do Estado de Benestar -xa tocado desde a crise do 73-, a lentitude ou desidia dos nosos dirixentes, a parsimonia timorata de moitos colectivos, máis as urxencias que expuñan perentoriamente os grupos máis influentes en terreos que lles eran máis rendibles, foron deixando incompletos ou moi mediatizados algúns dos nosos indubidables logros nestes últimos 35 anos. Son reconocibles, en todo caso, as transformacións que, as sucesivas políticas foron imprimindo á situación herdada do franquismo; podemos alegrarnos do conseguido, pero cunha satisfacción mediatizada por moitas limitacións que -no caso do ensino- foron situando aspectos exixibles de calidade verdadeiramente equitativa en niveis manifestamente mellorables. Hai que destacalo agora, cando algúns dos camiños iniciados nos últimos anos lograran reducir aquel funesto 32% de “fracaso” -termo tan relativo como escaso-, e cando a propia CEOE, no seu Informe de 2011, congratulábase de que, en tan pouco tempo, lográsemos ser un país cunha distribución bastante equitativa deste ben do ensino... O que agora toca, con todo, é a volta á tradición do máis por menos. Veu “a crise”, unha escusa perfecta para que os actuais responsables políticos insistan nas vías morais do esforzo e en que -como outrora- o urxente din que é que os máis nos restrinxamos e recortemos porque estabamos sendo uns derrochadores. En realidade, actúan como delgados do mercado, que segue mandando e agora é restritivo E, no seu beneficio, empezaron a chover todo tipo de limitacións, austeridades e adelgazamentos. Non son novatos nesta tendencia, senón que reproducen actitudes e posicionamentos conceptuais previos: como outrora; cóntannos que co noso sacrificado aforro preparamos as bases para un futuro mellor.
A moda do estreito e anoréxico alcánzao xa practicamente todo. Os que traballan en centros educativos ou en hospitais públicos non paran de enumerar os capítulos de tratamento redutivo que lles aplicaron ou lles están aplicando. As folgas e manifestacións do curso pasado xa deron boa conta dos pasos progresivos que ía dando este afán terapéutico por cortar, independentemente de se era imprescindible, mostrando constantemente un afán publicitario de que non fose ninguén a pensar que diminuía sensiblemente a calidade dos servizos. Do presunto malgasto anterior, os culpables serían os cidadáns, por querer mellores servizos da conta. Típica política do máis por menos.
O novo neste momento é que se refinou esta técnica. Aos poucos, sen pausa algunha e como mal menor, volvemos rapidamente ao noso pasado máis tradicional. Canto nos axuda a vivir vaise tapizando de estreiteza e limitación, coma se o seu natural fose o estar engurrado. O Parlamento xa non parece lugar para o debate ou para a rendición de contas do que se fai ou se proxecta: nin se comparece nin se dialoga; só se vota o precociñado, moitas veces ben lonxe de España. Se se mira a tele, non se ve nada: as noticias adelgazáronse tanto que xa nin existen; o parecido ao NODO crece desconsoladamente. Se a xente decide expresarse manifestándose na rúa, acúsana de subvertir a orde: propúgnanse as “minorías silenciosas”, modo eufemístico de preferir que fósemos súbditos. A liberdade de expresión e reunión van ser “moduladas”, neoloxismo expresivo da xibarización da nosa débil democracia. A LOMCE que agora nos queren ditar -que será a 12ª Lei Orgánica desde 1970- nace tamén co signo do máis por menos. Di querer “mellorar” o sistema, a súa calidade e excelencia. Pero de entrada xa restrinxe o artigo 27 da Constitución: prescinde do “pleno desenvolvemento da persoa humana” e, en esencia, redúcese a adaptarse a “a competitividade” do mercado. Nin se expón facilitarlle ao común da xente o acceso a unha boa educación: nace selectiva, incrementando os obstáculos de re-válidas ata niveis superiores aos que rexían antes da Lei Xeral do 70. Na práctica, promulga un elitismo servil ás condicións que marca un sistema económico asimétrico e unha sociedade desigual: nada que ver sequera cos obxectivos que expuña esta Lei do franquismo (nos seus artcs. 3 e 135, por exemplo); e moito menos, cos que tratou de mellorar a Transición democrática. A “eficiencia” de que fala agora a LOMCE -ao ritmo da contracción recesiva do mercado- marca o adelgazamento súbito do sistema calcando miméticamente o panorama dunha economía recesiva. Non sería de estrañar que, os colexios públicos se reduzan a meras academias estruturadas para repetir mecanicamente o que impoñan os cuestionarios PISA. Ao tempo, a educación como servizo público -se sempre tivo entre nós severas restricións- quedará máis limitada aínda e, sen dúbida, será menos democrática. A cantilena moralizadora do “maior esforzo” non pode ocultar que do que se trata é dun estreitamento da xustiza distributiva: como outrora, prolonga e vertebra a desigualdade. Ao que se ve, o da educación -como outros dereitos cívicos- non é un dereito “perfecto”.
Desgraciadamente, esta delgadez sistémica xa é cuantificable no presente con cifras alarmantes de fame e pobreza, con particular repercusión entre os nosos nenos. Tamén como antes, as contundentes cifras de Cáritas e de Cruz Vermella volven falar dun país en branco e negro, tirando a sepia -como para desgusto de benpensantes puña de manifesto o New York Times a finais de setembro.