Aínda supoñendo que fose boa esta
categorización social, no medio existe outro amplísimo grupo: o dos que, alleos
a canto suceda, nunca saben, non contestan nin se implican.
Os conceptos relacionais que, ata non fai moito, nos axudabanban a entender de que ían as cousas e de que falabamos esquerda/dereita, progres/carcas, e similares- hanse ir eliminando do escenario. No cambalache de teorías e estratexias de educación política e social á que fomos sometidos durante este tempo, especialmente desde que a Transición se foi consumando, fóronse purificado as oposicións de contrarios. Xa non habería clases e todos estariamos no mesmo, un magma unitario con iguais posibilidades e capacidades, de modo que se alguén non alcanzase un obxectivo básico -como o das competencias requiridas na ESO, poñamos por caso-, tería un problema psicolóxico absolutamente persoal; nada tería que ver co homoxeneizador sistema educativo nin menos o económico, político, xurídico ou mediático? A medida que este ano electoral vaia avanzando, esta doutrina propagarase moito máis, mentres, doutra banda, os aspirantes de PODEMOS estenden a súa propia interpretación da divisoria social entre “a xente” e “a casta”. Algo similar fai, tamén, outra parte da esquerda política española actual cando dun lado pon a “a clase media e traballadora” e, ao outro, os que supostamente pertencen ao estrato afín ao PP. Con esta marcada dualización da nosa contorna, volveremos ao que predicaba Emmanuel Joseph Sieyès en 1789, cando suscitaba -contra os Privilexiados de entón, Igrexa e Aristocracia-, a necesidade de cambiar o Antigo Réxime a favor do Terceiro Estado, nun momento crucial dos dereitos individuais fronte aos estamentais. Simplificacións da comunicación política, porque, entre un grupo e o outro, caben moitas identidades, ademais de que existan moitas contradicións internas nun e outro.
Como estratexia electoral, capaz de atraer a todo descontento da
maioría social -sexa cal for o seu motivo-, sen dúbida é atractiva esta
taxonomía e dará moito xogo máis aló das tendencias demoscópicas. É, de todos
os xeitos, un máis dos múltiples xeitos que, no transcurso do tempo, valeron de
xustificante a cantos teñen, han ter ou ansían ter algún grado de poder: a clasificación
xa é un xeito de control social. Vese claro, por exemplo, se se estúdase o
tratamento político da pobreza por parte dos máis ricos, un asunto en que aínda
é moi iluminador Robert Castel –Metamorfosis
de la cuestión social (1996)-: la calidad política -entendía este
acreditado sociólogo- só se ve de verdade na confrontación con esta realidade
carencial, sempre presente; segundo como se labore por reducila ou como
soslaiala. De aí as moitas metamorfoses a que foi sometida nos xeitos con que
os ricos -ou ben situados económica e socialmente- a nomearon, considerado e atendido. Cobra
especial importancia no século XIX, ao compás da industrialización e os
problemas obreiros que a acompañaron. A pobreza foi denominada entón “cuestión
social”, entendendo baixo este rubro case exclusivamente os focos de miseria
que arrastraba consigo o proletariado, cando os incipientes sindicatos
empezaban a relacionar as carencias dos seus afiliados con que a plusvalía do
traballo fóra a parar de xeito prácticamente exclusivo a moi poucas mans. Aí
empezouse a falar de clases sociais e dunha oposición de intereses con capacidade
para desestabilizar “a orde existente”.
Esa foi a razón, ademais, de que -en Europa antes que en España- o Estado
asumise contrarrestar o problema emerxente como un asunto de “seguridade social”
institucionalizando as primeiras leis e medidas sociais de atención. Os
primeiros traballadores aos que se lles prestou atención foron os de industrias
urbanas: os do sector agrícola aínda tardarían moito en gozalas. Atentos convén
estar, pois, para ver a onde conduce esta fórmula metamorfoseadora última que
se está propoñendo para entender e canalizar as divexgencias e conflitos
existentes nunha sociedade desencantada como a actual, cando subsisten
intereses tan desiguais e, como sempre, cidadáns beneficiarios e persoas
prexudicadas.
Intereses distintos, e ata opostos, entre “a xente” normal e os grupos “privilexiados” do PIB, é obvio que seguen existindo. Nas antípodas, ata, en canto a recursos para exercitar e desenvolver a “liberdade” e “igualdade” cidadá; antitéticos tamén en canto a valores a potenciar no colectivo humano, a partir dunha cultura peculiarmente acorde con cada grupo de incluídos ou excluídos. Se non se é cego e non se oen en exceso as insistentes mensaxes apaciguadoras do conformismo, calquera podería velo nas manifestacións e mareas de todo tipo como percorreron as rúas das nosas cidades nestes anos, causadas sempre pola infinidade de recortes con que se viron afectadas as prestaciones sociais dos máis débiles e, sobre todo, os seus dereitos laborais. É moi gráfico o padecido polos enfermos de hepatite C, unha desgraza sobre a que planea unha decisión discriminatoria respecto dos que recibir a medicación adecuada, e que as risoñas palabras do recentemente estreado ministro da sanidade elevou ao limbo dunha comisión avaliadora de máis de 20.000 casos, urxentes e en grave risco de morte moitos deles. Ata aí conduce o tratamento crecentemente desinversor nos servizos que, sobre todo na súa vertente pública, vimos acelerarse gravemente desde 2010. O sucedido en Educación tamén é paradigmático e a LOMCE está tratando de consolidar a situación á que chegamos, con beneficio crecente do sector privado. Este día 13 -se están atentos á reunión do Ministerio cos conselleiros autonómicos- poderán confirmar de primeira man o porqué de tanta présa na súa implantación. Rara é, en paralelo, a institución de relevancia que non alertara das crecentes desigualdades no noso país que, con este proceder pretextado na crise, aumenta os riscos para unha sa convivencia cando o desemprego segue sendo tan grande. O panorama de intereses opostos acábao de mostrar unha comisión de expertos -constituída polo Goberno- para establecer un “II Plan de Dereitos Humanos”. No informe previo que entregaron os comisionados, lamentan que o Executivo de Rajoy estea imprimindo “restriccións” ao dereito á educación, e alertan especialmente respecto de prácticas discriminatorias en admisión de alumnos, desatención a persoas con dificultades diversas, abandono escolar temperán, pechadura de colexios ou unidades escolares e -entre outras cousas que tamén afectan a outros dereitos cívicos- a carga abusiva que para moitas familias representan dos custos de matrículas universitarias? Este informe crítico, coordinado por Fernando Rei, foi obviar polo Goberno, que ve as cousas desde o seu peculiar punto de vista, cego respecto de incluídos e excluídos (Ver: http://www.publico.es/politica/expertos-de el-gobierno-reniegan-ley.html).
Non está tan claro, con todo -pese a todo o experimentado estes anos-, que “a xente” “ese indiferenciado segmento maioritario de cantos non son “casta” no paradigma de moda- perciba como propia a oposición de intereses que a crise acrecenta. Menos o está, aínda, que, entre todos os presuntos integrantes do colectivo “xente” non existan igualmente diverxencias que aínda non afloraron ou que estean tan só meramente larvadas por falta de tempo suficiente para que callen en particulares signos de identificación e cohesión. Non é fácil, de todos os xeitos, ser optimista respecto de un presunto igualitarismo de intereses e valores compartidos, a pouco que se viviu e sufrido algún revés. Este oito de xaneiro pasado, por exemplo, na manifestación dos traballadores de Coca-Cola protestando por un ERE na embotelladora de Fuenlabrada que consideran inxusto -cando a empresa ha ter un beneficio de 920 millóns de euros e non quere, ademais, aceptar a sentenza xudicial que ve improcedente a medida-, quen lles acompañaron desde Atocha á Porta do Sol, verían como, a medida que se achegaban á céntrica praza madrileña, ía crecendo nas beirarrúas un xentío cargado de rebaixas ao que lles resultaban indiferentes as consignas e proclamas dos manifestantes. E ata, como a máis dun lle saltáron as bágoas ao ver que, entre risas e bromas, as súas reivindicacións constituían un obxectivo turístico peculiar, apto para divertidos selfies. Nunca unha anécdota é categoría? Cantas fan falta para que o sexa?
Esta indiferenza, á que Alberto Moravia xa prestara atención na súa novela de 1929 -Los indiferentes-, acumula unha longa trivialización do descontento, desmoralización, indiferenza e incerteza. Lastimosamente cultivada sobre unha desmemoria adolescente de demasiadas persoas, todos os días engade tediosos ingredientes de ignorancia, medo e costumismo. E será moi produtiva á hora do voto efectivo, cando os que non se definen nunca e sempre teñen pretextos para non pronunciarse acudan ás urnas. Estes indiferentes de agora son os herdeiros do silencio dos tempos anteriores a 1978, cando supostamente existía unha “oposición silenciosa”? Non fai moito foron invocados como “maioría silenciosa” para xustificar os despropósitos dos últimos tempos. Son os mesmos, diría, que coa súa aparencia de sabedoría inmutable -e silente- sempre están ao lado dos que detentan o poder. Estes indiferentes son os que mellor definen, de sempre, unha imposible inexistencia apolítica: sempre caen do mesmo lado e case sempre como palmeiros. De ser así, os profesores, nos seus claustros, coñecen ben a súa ambigüidade indolente: do pragmáticos que son, nunca se implican en nada que supoña saírse da rutina burocrática ou conleve algún incómodo que dirán: só son moi activos para frear a quen se mova no escalafón e para recoller antes que ninguén o froito do traballo dos demais. O que radicalmente non sei é a que segmento, estamento, clase ou estrato social, categoría relacional ou pauta de identificación ideolóxica pertenza tanto indiferente como hai, se a “a xente” ou a “a casta”.
Temas: Clases sociais, Estratos, Categorías, Oposición silenciosa, Sociedade estamental, Sieyès, R. Castel, A. Moravia, II Plan de Dereitos Humanos, Rajoy, LOMCE, Recortes, Estratexia electoral, PODEMOS.
Manuel Menor Currás
Madrid, 11/01/2015
No hay comentarios:
Publicar un comentario