O REAL DECRETO DE MÍNIMOS DE ESO E BACHARELATO NON ALENTA A CALIDADE EDUCATIVA NO ANO ENTRANTE

O desenvolvemento último do que preceptúa a LOMCE para ensinar e como facelo presaxia, para 2015, malos agoiros sobre unha educación pública xa moi recortada en calidade igualadora.

Houbo unha época, non moi afastada, en que non sabiamos que era o currículum, e o que impoñen agora para completar as coordenadas en que deberá moverse a LOMCE -se pervive no curso próximo-, non é satisfactorio. No medio, desde que non existía “currículum” e tan só “programas” e “plans de estudo”, transcorreu un tempo no que tratamos de aprender de que ía un dos palabros máis repetidos nos medios educativos, sempre tan inestables. Como aprendemos, igualmente, que con este eixx neurálgico do quefacer nas aulas non debería xogarse tan alegremente. Na práctica, os malabarismos neste campo case axudan exclusivamente a aparentar que se fai algo: nin implica melloras nos hábitos rutineiros de profesores pouco motivados, nin motiva aos que traballan seriamente nas aulas, dous asuntos urxentes a atender.

Xa é un atraso que, con outro cambio lexislativo, teña que cambiarse de novo o que e o como ensinar -que iso é o currículum, en definitiva- coma se non houbese outras cousas máis relevantes en que ocuparse. Xa está ben que os profesores teñan que ter que lidar non só cos cambios que no seu día impuxo a Lei Xeral de Educación, senón cos que se han ir sucedendo alternativamente segundo quen gobernase. Agora tocaría -segundo o aprobado no último Consello de ministros de 2014- outra readaptación que, de xeito evidente, parece nacer co seu tempo prescrito. É verdade que o coñecemento creceu moito nestes 45 anos, pero non tanto como para que desde 2006 sexa necesario modificar lexislativamente, unha vez máis, qué e como ensinar nas etapas de Secundaria obrigatoria e postobrigatoria, a zona neurálxica do sistema educativo. Para “mellorar” a educación o menos urxente é un novo currículum, sobre todo cando é moi posible que ao conxunto LOMCE lle suceda o mesmo que a case todo o que deseñou no seu momento Pilar del Castelillo, o paso cara ao olimpo inconsistente do BOE onde moran os ectoplasmas que non lograron encarnarse nas aulas, pois parece que camiñemos cara a outra coxuntura, na que, en Educación -como nalgunhas outras áreas-, todo haberá de ser reformulado desde o erial en que andamos perdidos.

Wert e o seu equipo talvez poidan alegar que a súa obrigación era ter o Decreto curricular a punto, en tempo e forma para que non lles pillase esa temida inconsistencia. O problema é que, o rápido cumprimento do cronograma lexislativo subseguinte á LOMCE pode resultar un traballo estéril por non ter en conta o conveniente que era -se non indispensable- o diálogo social. Esa condición básica, por máis que trataron de suplila con variados eufemismos, non foi cumprida nin posta en valor. Seguramente por sobreentender que cunha maioría absoluta como a que ostentaban mecanicamente nun Parlamento bastante ineficaz, e por tratarse dunha cuestión que entendían secundaria -que era iso da educación, cando tanto tiñan que atender á economía e a outras ocupacións de goberno?-, era algo perfectamente prescindible. Pero igual de inestable como é a tradición política hispana coa educación, así son os tornadizos ventos actuais indicando que moito terán que cambiar as intencións de voto para que este currículum alumado o pasado 26 de decembro non vaia a quedarse inmaculado, oficialmente incontaminado de aplicación docente ningunha. A partir de maio-2015, saberémolo un pouco mellor.

Nestas circunstancias, centrarse no currículum para dicirnos “a calidade” a que aspira a LOMCE só é unha ocasión propagandística máis, porque é moito outro o que habería que facer e non se fixo nin se fai. Talvez a Wert poida significarlle no seu currículum político particular unha ponte de prata cara a unha existencia plácida nos arredores de Bruxelas, como se augura no mentidero madrileño: os que obedecen aos mandatos dos donos do pesebre -din- poden asegurarse compensacións polo desagradable que é non saír nunca do furgón de cola das enquisas; nada aseguran respecto diso as medidas de transparencia recientemente aprobadas? Este currículum só ten moi boas calidades para ser presentado ante as hostes máis avezadas dos adeptos como un imprescindible signo de “regeneración” das desviacións alleas: un modo de reorientar á cidadanía cara ao “sentido común” das cousas como deben ser, “como Deus manda”. Non dirán, con todo, como se trata en grao sumo barato nunha reforma como a pregoada: permite estar dando a murga de continuo nos dóciles medios sen gastar un duro e, para facer un documento tan letárxico, deberon bastar dous ou tres bolseiros de baixo custo, co encargo dun refrito de curta e pega a costa dos sucesivos currículums que xa levamos no corpo desde o que prescribía a Enciclopedia Álvarez, aumentado con algúns engadidos presuntamente modernizadores da linguaxe, pero nada equívocos en fixar -entre a ignorancia e o prexuízo- que deban ou non aprender os nosos mozos. Menos mal que Rajoy só nos conta que a economía vai como un tiro e non se mete en detalles nimios como estes no relato que empezou a vendernos, pero se todo o sacrificio que impuxeron ao sistema educativo, especialmente na súa versión pública, só dá para decisións de BOE como esta e non pensaron sequera en restituír a situación previa á súa lexislatura -6.500 millóns e 19.000 profesores menos, con peores condicións nas aulas (Escola, 4/04/2014, p. 5)-, este currículum que agora nos propoñen soa de broma de mal gusto. Non só é o máis barato que saben facer, senón que nace obsoleto e cargado de sesgo ideolóxico pouco democrático. Algúns especialistas precisan que, aínda que fose conservador -están no seu dereito turnista-, polo menos debería ser técnicamente irreprochable.

Na nova enciclopedia, currículum, plan de estudos, programa ou como se queira chamar ao novo índice de 110 asignaturas, coas referencias que se terán en conta para avaliar e reavaliar interna e externamente aos alumnos de ESO e Bachillerato -no caso de que as eleccións de 2015 sexan favorables ao PP de Wert e Gomendio-, o peso das asignaturas humanísticas e artísticas prosegue o seu retroceso, tal como adiantaba a LOMCE, en aras de fortalecer aspectos económicos, un simulado enxalbegamento -coa potenciación dun bilingüismo segregador e ineficiente- e recambios diversos. Especialmente rechamante é que se abogue por uns “Valores éticos” para os alumnos que non cursen “Relixión”, os que parece que non deban decatarse dun abanico de cuestións relevantes, pero que constituirán ese núcleo duro en que -para quedar ben ante a audiencia-, será conveniente dicir que xa se educa aos nenos e que xa que logo deben ser problemas imposibles de arranxar cando sigan acontecendo. Ese xeito esotérico de xestionar confírmase cunha “Relixión” que agora é avaliable e seguirá tendo privilexios lectivos; unha iniciación ao emprendemento tan ocorrente como voluntarista; e uns programas de Historia e Ciencias Sociais manifestamente mellorables se se quixese construír o coñecemento racional dun pasado compartido. O Decreto xenérico xa estivo disposto para información pública hai un ano e, en xuño de 2014, tivo a súa primeira expresión no referente á etapa de Primaria. Agora, cúmprese -con similares contradicións- a parte relativa ás etapas de ESO e Bacharelato. E todo confirma que as avaliacións, ao final de etapa e do Bacharelato, marcarán cos seus estándares de aprendizaxe o verdadeiro currículum que se implantará nas clases, favorable ao que xa exercita un amplo colectivo de profesores só dispostos a repetir o que fixeron “desde sempre”. Reafírmase así, unha vez máis, o papel retardatario dun profesorado burócrata, meramente transmisor do aprendido nunha universidade alicorta, e irresponsable ante o que e o como ensinar agora mesmo nun medio tan cambiante, pois, en definitiva, non lle corresponderá intervir nos procesos de aprendizaxe nin medir qué se logrou co oficialmente decretado. O nominalismo reformista que propugna este Decreto ten pouco que ver cunha profesionalización consistente do traballo docente ou co coidado dunha educación renovada a fondo. Desta pasividade indolente xa dá exemplo o propio Ministerio neste momento só en ficción eficiente, previo a que sexa transcrito no BOE: nin ás autonomías -que teñen que terminar de completar este currículum coa parte que lles corresponde- oíron aínda. Todo indica que, na reunión prevista para o próximo 14 de xaneiro, se vaia a reiterar un “caderno de queixas” e incumprimentos en que os recursos dispoñibles son nulos ou escasos, as vontades de entendemento e diálogo operativo inexistentes, e os prazos de execución perentorios: apenas quedan dous meses para completar este deseño -máis os que esixen os trámites-, cando tan só faltan nove para o inicio do seguinte curso.

Acabar pronto -a case un ano vista de que potencialmente entre en vigor- este traballo que pretende completar o desenvolvemento da LOMCE, sería laudable se fose acompañado de todo o que lle falta: unha xestión con vontade de facer fronte a problemas reais que se viven a diario nas aulas e non mera publicidade de omnipotencia sobre a nada. A formulación subxacente a este Decreto curricular remítenos a unha das moitas modalidades de vacuidade, cando por todas partes que se mire -os orzamentos son o mellor baremo- non se salva o deserto xerado ao amparo da crise: ningún voluntarismo pretencioso libraranos das deficiencias que deixaron aumentar ou provocaron. Cando, por exemplo, lese como traballarán a eliminación das desigualdades dentro do sistema educativo -asunto duro, sen dúbida, pero ineludible-, é todo tan evanescente como cando fai uns días oïamos a Rajoy dicindo que "España logrou superar o peor da crise, sen menosprezar nin reducir o Estado de Benestar nin o gasto social", para anunciar a continuación que as pensións aumentaban un 0,25% ou que o salario mínimo interprofesional crecía un 0,5. Ese Goberno asumira o día 12 de decembro, a crecente desigualdade entre os españois -aumentada no inverno-, e incrementaba as axudas a Cáritas e Cruz Vermella (http://www.publico.es/politica/ni-gobierno-cree-crisis-ya.html ). Isto dos “Nadais da recuperación” -que tamén nos propalou Rajoy estes días pasados- recorda de novo aquela “envexa igualitaria” da que escribía en Faro de Vigo, en marzo do 83 e xullo do 84, xustificadora da asimetría de dereitos. Visto o que suscita este Decreto -na perspectiva do que necesita principalmente o ensino público-, soa a pitorreo señoritil. Se houbese de sosterse o mesmo discurso a finais de 2015, sería absurdo que neste comezo de ano nos permitamos alentar moitos soños limitadores dos vaivéns a que está sometida a xustiza social: de nós depende.

Temas: Educación pública, Necesidades educativas, Orzamento para Educación, Currículum, Que e como ensinar, Formación do Profesorado, Wert, LOMCE. Decreto de mínimos, ESO, Bacharelato

Manuel Menor Currás

Madrid, 31/12/2014