Se queda en mera “repetición”, producirá cansazo. Alenta que “a vida siga igual”, co peso da pasada lexislatura condicionando que na que veña non pase nada.
Estamos educados a unha especie de automatismo cultural, en que o que vén é sempre mellor que o que había. Chócanos por iso este tempo que media ata o 26 de xuño. Tempo de desconto nunha competición na que o que sucederá ao final é principalmente impredicible, e moi probablemente atafegante como un mar de espellos, debería ser propicio para repensar as nosas crenzas respecto de como acabará repercutindo nos nosos dereitos sociais e actuar en consecuencia. De momento, xa nos incitan a repensar se o progresivo non será o quedarse quedo, en plan tancredista. Aí está, logo de sobrevivir ás presións e á tormenta -que dicía ABC o pasado día un- a posición ventaxosa do PP nas expectativa de voto. A moitos enquisados parécelles mellor situado. A outros, a temperá predicción demoscópica xa lles parece condicionante da súa imprecisa actitude.
Versións do pasado á moda do presente
Conste que a cronoloxía non é o mellor indicador para ver que o futuro mellore o pasado. Temos na nosa experiencia as dos nosos libros de texto. Non nos axudaron a entender que estaba sucedendo e, menos, que podería ocorrer en diante, aínda que fose imperfecto. Máis ben entorpeceron que cuestionáramos moitas pautas inexplicadas no que nos contaban. Respecto dos propios asuntos educativos, nunca logramos entender ben, por exemplo, como en 1970 propagouse oficialmente unha actitude de aparencia contraria respecto da empobrecida postguerra. Máis recentemente, tampouco encaixa co realmente acontecido a suavidade con que, desde os anos 90, adoitouse presentar a chamada Transición: todos os bens, e ningún mal, serían froito dunha inconsútil substancia exclusiva deses anos que median entre novembro de 1975 e outubro de 1982. Hai outros moitos momentos e asuntos, non precisamente de ton menor na nosa vida en común, cuxas limitacións resultan moi incómodas para tan alegres simplificacións cando necesitamos explicacións razonablemente máis luminosas.
As versións oficiais de moitos departamentos de comunicación e as súas terminais mediáticas adoitan xerar construtos opacos. O relato da “modernidade” da LXE, de Villar Palasí en 1970, se non é retomado desde antes de l936 non é intelixible. O historicismo providencialista dos programas escolares que tivemos que memorizar deixa moitas preguntas no aire: unha insólita Cruzada en pleno século XX aparcaba sistemáticamente as vítimas e danos causados por tan violento acontecemento; o alarde vitorioso non tapaba o atraso que se instituía e, ao culpar á República, non logrou ocultar os afáns que, ao longo de todo o século XIX, lograran abrirse cara a un sistema educativo máis democrático e aberto. Aquela dinámica narrativa xa quedou en evidencia coa investigación de Yvonne Turin, en 1959, sobre a educación española na Restauración canovista. Publicada en España en 1967, unha introdución de Laín Entralgo pedía desculpas polo que creran un deber nos anos 30 e, sobre todo, polas actuacións contra a ILE e as súas derivaciones. A grandilocuente historia oficial cara a un Imperio do pasado silenciaba os múltiples atrasos que tiñamos no día a día. Ata a segunda metade dos anos cincuenta non se recuperaron algúns indicadores do nivel de vida anterior á sublevación militar e, mentres en Europa funcionaba xa o Estado de Benestar de “os trinta gloriosos”, as cifras das escolas que deberían construírse -no Primeiro Plan de Desenvolvemento- seguían sendo as que planificara a República. Unha testemuña como Marta Mata recordaría en 1976, nun memorable artigo de Cadernos de Pedagogía (Supl. Sept.), o contraste entre a doutrina pedagógica oficial imposta en 1939 e o que, a finais dos sesenta, empezaron a vender coma se de modernidade se tratase cando eran didácticas anticuadas. En 1999, esta ilustre pedagoga aínda falaría como dun soño cando suscitaba unha boa escola pública para todos. En definitiva, aqueles relatos -de gran empaquetado nacionalcatólico- nunca contaron o tempo perdido para a educación dos cidadáns españois, que nos anos seguintes a 1970 non serían rescatables.
En canto á Transición postfranquista, a preocupación por que non se notase o difícil que era favoreceu que perviviran fortes continuidades da etapa anterior. Non todas son achacables a un evasivo “non se puido facer máis”. Algunhas quedaron reflectidas no ambiguo art. 27 da Constitución (1978), na moi explícita LOECE (1980) e na nonnata reforma de EE.MM., cuxo proxecto fixo coñecer Ortega y Díaz-Ambrona (1981) sen tempo para que alcanzase a ser lei. Tamén o trato co profesorado foi moi expresivo do papel real que se pretendía seguir asignando a mestres e profesores. As distintas peripecias que, por exemplo, tiveron os PNNs e os modos de acceso á docencia, foron máis propias de ocorrencias para sacarse de encima un problema engorroso e urxente, que estratexias meditadas para a súa boa formación. Co agravante, de que ese itinerario chegou ata a LOMCE (2013), o último con que se tratou de regular o sistema escolar e as bases dun definitivo Estatuto docente. A xenealogía desta última lei vén daqueles antecedentes da UCD, aos que ha de engadirse a LOCE que Pilar del Castillo deixou no aire (2002). Pero, ademais, tamén ha de contarse con que moitos colectivos de profesores sempre sospeitaron que os alternativos gobernos intermedios do PSOE viron no sistema educativo escolar un asunto de menor entidade. Por máis que a LODE (1985), a LOXSE (1990) e a propia LOE (2006) teorizaran amplamente sobre iso de modo máis atractivo que o PP, Alfredo Pérez Rubalcaba recordou pouco antes do 20-D que unha mellor formación do profesorado requiría outras atencións. É dicir, que máis que mellor que o pasado, o futuro adoita ser unha continuidade máis deteriorada do que hai se non se remedia a tempo.
Maridaxes de comenencia
Abundou no presente o mirar aquela malfadada guerra como moda literaria, pero con pouca fortuna para ver máis aló do convencional. David Becerra, que analizou máis de cen novelas últimas, viu que tenden a “reproducir a propaganda franquista e o final feliz da Historia”. Iso pode explicar que sigamos máis ou menos onde estabamos en canto a criterios valorativos do presente, condicionantes dun futuro máis xusto e humanizado. Neste futuro daquel longo pasado seguen continuidades educativas de cando a etapa nacionalcatólica. Inmóbiles coma se dun pacto de imposible revisión se tratase, sobreviven colonizando o sistema educativo de forma poderosa: a formación do profesorado, o currículum, a distribución de recursos e outros moitos dos seus aspectos significativos. Nestes escasos días de tránsito ata o 26-J, podemos axexar a pista de termos equívocos como “liberdade de ensino” ou “liberdade de elección de centro”, “calidade” ou “excelencia” para confirmalo. Veremos que se repiten de novo ata que non entendamos que significan: esa é a cuestión a non perder de vista. Non gañarán a outros do ámbito máis propiamente económico como “produción”, “recuperación”, IPC e similares. Tratarán de casalos entre si, coma se o mellor futuro para a educación de todos fose este maridaxe de conveniencia, con que tratarán de entreternos os partidos en liza. Mellor que deixarse arrastrar por ningunha sigla, o votado outras veces ou unha probable inclinación última á abstención, recomendable é analizalo previamente. En moitos programas, o futuro pode volver ser o pasado de cando, en 1901, o Conde de Romanones, o segundo ministro de Educación que houbo en España, replicáballes aos seus oponentes no Congreso de Deputados: “Por que sodes partidarios da liberdade de ensino? -Porque esa é a única que vos aproveita, e todas as demais liberdades son para vós mortais inimigos”.
Cansazo e empezar de novo
Con paciencia, poderase ver que trae consigo a aplicación, por primeira vez este 26-J, do art. 99.5 da Constitución, ao dar por suposta a posible mudanza ou dificultade dos tempos que corren, pero non necesariamente a súa mellora futura, que queda en mans dos cidadáns e os seus representantes de novo. Os sindicatos tamén pedían o día un demaio unha participación “masiva” na próxima cita electoral para que houbese “cambio”. Pero xa pode adiantarse -sen dramatismos- que o que veña a finais de xuño non necesariamente democratizará máis equitativamente a atención partidista aos urxentes problemas que temos; entre eles, a educación, coas esixencias que iso comporte. Tamén se pode anticipar que, para logralo, seguirá sendo imprescindible non deixarse arrastrar polo cansazo ou o desdén, porque vivir é empezar de contino. Non hai outra forma de facer camiño se queremos facer que o necesario sexa posible.
TEMAS: Eleccións 26-J. Participación electoral. Abstencionismo. Propaganda. A Historia/publicidade. Progreso/atraso. Presente/futuro. LGE. Transición. LOMCE.
Manuel Menor Currás.
Madrid, 02/05/2016
No hay comentarios:
Publicar un comentario