Querido FORGES, moitas grazas pola túa sensibilidade

Das 250.000 viñetas que debuxou, dedicou moitas ás políticas educativas e culturais. Na súa maioría seguen sendo válidas para mirar criticamente o que sucede.

O baleiro que deixa Antonio Fraguas non vai ser fácil de encher: foron moitos anos de lelo a diario. Editorializaba con mirada razonablemente crítica sobre canto sucedía. Os seus personaxes sintetizaban a ruralidade e a civilidade urbana, eran arquetípicos do que faltaba e o que sobraba nas nosas vidas, qué necesitabamos e qué era pura tomadura de pelo, os tópicos e as novidades, os hábitos máis recalcitrantes, os máis avispados e, tamén, as catástrofes máis desgraciadas ás que sempre estaba atento para que “non nos esquecésemos”. Botaremos de menos as súas viñetas, as súas tiras cómicas e os seus libros, aínda que nos sigan acompañando os seus trazos neses recortes que redescubrimos como sinais máxicos en libros lidos hai anos.

Debía ler a miúdo o Quixote: a súa palabra certeira e precisa, tanto se era castiza como barroca, delatábao “xactamente”. Pero tamén era inventor de palabras, melodiosas e suxestivas -igual que os seus “forgendros-, que pronto circularon pola rúa coma se nacesen por xeración espontánea. A conxunción de palabra e debuxo foi moitas veces tan certeira que iluminou máis que a maioría de columnas sesudas. O resultado -”portentoso”- é que se se xuntan temáticamente as súas prolíficas creacións, dámonos conta de que non só soubo cazar ao voo, con gran perspicacia, o meollo do que acontecía; non só nos animou e fixo sorrir por captar mellor que os máis agudos. Ademais, agora dámonos conta do moito e ben que nos ensinou a mirar.

O máis atractivo é que, se se poñen xuntos e se repasan seguidos os recortes que fomos acumulando, legounos unha enciclopedia de referencia ben distinta das que xa ninguén quere, plenamente consultable e lúcida para afrontar o que veña. Contan que debuxou unhas 250.000 viñetas que, a ollo, en máis dun 80% son aplicables a situacións que seguirán a repetirse. A maior parte aínda parece que fosen creadas para algo que acaba de suceder e inquiétanos. Soubo tocar con medio aparentemente tan leve, as actitudes profundas que, durante moito tempo, seguirán connosco coma se dun “universal” se tratase ao que houbese que moralizar para que non se desmandara.

Por se non houbese ter tempo para deixar algo sobre as disquisicións da ministra Báñez sobrea das pensións e os pensionistas, por exemplo, quen abra ao azar o seu primeiro libro, O libro de Forges, de 1972 (Edicións 99), poderá atopar múltiples referencias que, logo de 45 anos, parecen premonicións, como aquela de un subsecretario ou similar que, en conferencia de autobombo proclamaba: -”e para finalizar esta disertación titulada ´Cara aos dous mil per cápita` aquí o meu secretario vai pasar a gorra”. Desde detrás do preboste di este: “É xusto e necesario”. E replica de novo aquel noutro bocadillo: “Máis alto”. Tamén podería valer, entre moitas outras, a viñeta final dese mesmo libro, en que Blasillo, cal pequeno españolito soñador do tardofranquismo, dille ao seu eterno colega: “Aí a tes; bailaa”.

Que tería explicado, debuxado e apostilado, de ter tempo de escoitar a Trump proclamando que armar aos profesores é unha gran medida para deter os masacres periódicos que teñen lugar nos colexios americanos? Entre outros moitos, aquel en que Blasillo confesa ao seu amigo: “Hoxe hei ir á biblioteca municipal para pasar o rato, pero resulta que xa lera o libro”; ao que o outro replica: “Eu tres veces”. Slagherthy, Flagherty, Flanagan ou calquera outro personaxe dos moi tenros que creou, incluídas Concha e as anciás de pobo manexando informática, ou talvez algún náufrago do “proceloso” mundo, terían moito que dicirlle a este extraterrestre engreído que tan ben conecta cos yuppis descerebrados, fillos de papá e prepotentes reaccionarios, que tanto poboan a paisaxe de fondo das creacións de Antonio.

Reler algunhas en que a “ardua problemática” da educación española é evidente ou moi posible tampouco é mal exercicio para compensar algo a súa indubidable vontade de que mellor nos iría se enfocáramos as cousas de xeito máis convincente e solidario. “¡Gensanta!”, na páxina 94 dese mesmo libro -de fai 45 anos, cando escribía e debuxaba para Informaciónes- hai unha viñeta “stupenda” en que dous obreiros con casco na cabeza están modernizando a que parece tribuna do Congreso. Un deles traballa mentres o outro, cuns papeis nunha man, subido á tribuna grítalle ao outro: “Deixa de farfullar, só son unhas cuartillas”, ao que o seu compañeiro replica: “É que me tes de análise da problemática ata o casco”. Esta viñeta podería apostilar os efluvios que desprenden os traballos da Subcomisión parlamentaria para o Pacto educativo.

Particularmente actuais resultan outras dúas da súa Forgescedario (letra J). Publicado por Bruguera en 1980, permite observar -logo de 38 anos- as obsesións que perseguía a LOECE, aquela lei orgánica da UCD que, con algúns retrocesos máis son advertibles na LOMCE de 2013 e que pesan aínda, de xeito “impasible” e xerando “un mar de confusións”, neste momento. Como síntese do grado de cumprimento a que se encamiñaba o art. 27 da Constitución, non ten desperdicio esta mirada amable de FORGES apenas dous anos despois de asinada a Carta magna. A paisaxe das dúas é similar: un aula con pupitres dispostos a modo de anfiteatro, como nalgunhas facultades, e con alumnado de fala afectada; e en fronte, sobre tarima elevada e ante mesa barroca, un conspicuo profesor encorbatado, cuberto cunha especie de toca monxil. O momento é contestatario: só falan os alumnos. Na primeira, di un: “Ou cambiamos pronto o regulamento ou a min dáme algo”; e engade outro: “Eu o do Ánxelus pase, o do uniforme tamén; pero o que non aturo é o dos pololos para ir ao bar”. E na segunda viñeta, “as criaturas” non poden ser máis lúcidas respecto das liñas vermellas en que se move o seu sistema de ensino. Un estudante protesta: “E como proba evidente de que se acabaron os consensos, se a excursión é a Lourdes nós imos a Fátima”; replícalle outro colega: “Moi ben, Romerales”; e remata o primeiro: “Si é que xa está ben de contemplacións”.

“Xactamente” aquí é onde nos atopamos, no que a carátula deste indispensable tomo do Forgescedario anunciaba: “Algún día, meu fillo meu, tampouco ti te comeras unha rosca”; a desesperanzada iniquidade era evidente nos debuxos que acompañaban tan educadora como experimentada advertencia. Mil grazas, querido FORGES, polas túas mil ironías, de tan lírica e honesta sensibilidade que aínda nos seguirán orientando.

Manuel Menor Currás

Madrid, 25.02.2018

TEMAS: Forges, Pacto educativo.