É outra variación máis na retórica sobre o prestixio do profesorado. Sen explicación mellor, nin a historia minúscula chega nun territorio moito máis grande, que mantén a distancia.
Do significado da palabra “cambio” saben moito os da inmediata postguerra. Exceden os 70 anos e liberáronse da inútil incerteza de se algo pode cambiar ou non; o tempo do embobado optimismo fóselles. Cando oen esa palabra e similares -sobre todo, nalgunhas bocas- entenden que o que tiña que suceder xa sucedeu ou non verán que vaia a suceder.
O “eixo” do sistema
Moitos xa eran mestres ou profesores antes de 1978, e seguírono sendo -dun ou doutro modo- logo da Constitución. Toda a vida nas aulas, como estudantes ou profesores, dálles competencia sobrada para distinguir, no tocante ao seu traballo, entre o gran da palla. Nas Administracións, a eses aparellos con parasitos rubidores de xestores, conselleiros e recadeiros empeñados en contradicir a boa sintaxis da palabra educación. E no substancial, como case todo se fixo con escasos medios e abundante ilusión dos empeñados en que houbese cidadáns mellor preparados para entender o mundo e convivir. Esta diferenza entre forma e fondo ponos en alerta ante os que máis presumen, pouco coñecedores do traballo co xiz.
Para estes vellos profesores e mestres non foi sorpresa que volva a escena esta parodia. Esta vez Méndez de Vigo pregoando a súa proposta do MIR educativo, que serviría -dixo- para “prestixiar a profesión”. Se niso cree -preguntáronse- non se entende como aceptou ser ministro deste Goberno en xuño de 2015. Menos se explican que sexa ese “prestixio” cando, desde 2011 ata hoxe, o orzamento do seu Ministerio para formación pasou de 52 millóns en 2011, a tan só2,6 nas contas de 2017. Responsable de deixación na súa procura, na parte alícuota dos dous anos e medio que leva no cargo, este ministro móstrase fiel herdeiro dunha vaidosa tradición nesa carteira ministerial: dicir do profesorado unha cousa e facer outra moi distinta.
Esta fachenda vén de antes da lei Moyano en 1857. Ata que o 31.12.1901 un crédito extraordinario posibilitou que o Ministerio de Instrución Pública o pagase, o soldo do magisterio -o seu “prestixio” real- foi absolutamente aleatorio. E ata moi entrados os anos oitenta, por moitas salvidades que se fagan non foi moi distinto. A proporción de estima que representan os salarios dos docentes apenas se distingue do de calquera oficial da construción non ben pago. O notable, pese a todo, é que houbo bos profesionais - “vocacionados”, como adoitou dicirse-, pero a conta dun alto grado de voluntarismo para exercer mellor as súas responsabilidades. Pode dicirse, xa que logo, que, en xeral, o mellor do sistema puxérono os seus docentes, pese a que non tivesen moitos incentivos. Pero tamén ha de engadirse que un sistema educativo con 695.598 profesores -un 70,68% na pública e un 29,28% na privada-, non pode funcionar ben a conta dun grupo voluntarista máis ou menos extenso. En consecuencia, se a Méndez de Vigo lle preocupa o “prestixio” profesoral, é mágoa que non explique qué entende por tal, en qué consiste por dentro a súa proposta de MIR e, sobre todo, en qué funda que de adoptarse vaia incrementarse ese “prestixio”.
Cara a que “prestixio”?
Empece polas nocións e, a continuación, dea argumentos, porque a memoria dos malos grolos doe. Algúns profesores aínda recordan o selo de correos de 1939 en que aparecía un debuxo de Castelao: A derradeira lección do mestre.
Oitenta anos despois, “doer” segue sendo un verbo tan
irregular como a calculada novidade desta preocupación por “o
prestixio” dos profesores futuros, aínda non en exercicio. A
estima dos xa mortos ou xubilados non entra neste proxecto, nin
tampouco -o que é máis grave- a que deberían merecer os que están
en activo. Son moitas as reformas que viviron as cohortes de mestres
e profesores que estiveron recibindo ou impartiendo clase desde antes
de Ruiz Jiménez en 1953. Os textos legais de cada unha mencionaban
sempre o papel primordial dos profesores para que o que se quería
reformar saíse adiante. Fai moito, pois, que advertiron que tales
alusiones eran retóricas, sen consecuente respecto á dignificación
do seu traballo. Coma se entre o Ministerio e as aulas houbese unha
distancia sideral, a vivencia de acompañamento no seu traballo con
frecuencia foi nula. Por cantas folgas e manifestacións pasaron os
traballadores do ensino para que o esforzo dos máis responsables non
fóra en balde? Tantas diferenzas hai entre as que tiveron que vivir
antes de 1978 ou despois, en datas como 1988, 2011 ou 2017, como para
valorar moi alto as aplicacións do art. 27?
Sempre cabe a desmemoria e o finximento, pero, logo de tantos anos de traballo escolar, algúns logros e o valor de ensinar en constante litixio, a incrédula inmobilidade non pode ser un obxectivo. A aparencia de cambio neste novo ensaio retórico co profesorado esixe que os fautores deste MIR expliquen ata que punto o anceiado “prestixio” vai depender estrictamente de el. A formación a que decida prestar atención Méndez de Vigo cínguese únicamente a ese tempo estrito de formación titorada? Só se dixo que se parecería ao de Medicina en canto a duración e pouco máis. Non hai garantía, con todo, de que vaia a perdurar no prestixio que, supuestamente, ten aínda este MIR, cando a privatización dos estudos universitarios e da propia Sanidade pública é crecente. Doutra banda, Educación e Medicina teñen traxectorias moi distintas: a definición profesional dos médicos veu moi estruturada polos estudos universitarios previos. Non sucede así coas profesións escolares nin coas as Facultades de Educación, que, na comparativa interna do "prestixio" das carreiras universitarias, teñen débil valor. Nada transcendeu, por outra banda, sobre da formación previa aos másteres regulados que precede ás fases de selección, nin sobre a mellorable calidade destes. E tampouco se aclarou o relativo á formación permanente dos que traspasen o filtro do MIR. Quedará a expensas da voluntariedade -incentivada- dos futuros profesores ligándoa co salario e a avaliación estandarizada na aula?
É evidente -e ninguén contradirá a Méndez de Vigo por dicilo- que se se quere unha boa educación é precisa unha “sólida formación” do profesorado, sempre que se refira a cantos ensinan en todos os niveis educativos e nas diversas redes do sistema. As gradacións de necesidade son tan obvias como dicir que profesores e mestres son o “eixo” do sistema. O problema é que sen aclarar o implícito que conleve este MIR docente, as razóns para a incredulidade son fortes. De inmediato cabe preguntarse se o MIR vai ser só obligatorio para o acceso á función docente no ensino público, ou se vai selo tamén para a privada e concertada. Está por ver: as equiparacións de ambos grupos de profesores resultarán desagradables, nun terreo enlamado por unha historia pouco respectuosa coa democracia educativa. Pero, independentemente de como quede esa cuestión no ansiado pacto, o gran problema será como se desenvolve o novo proxecto de selección mentres o groso dos case setecentos mil profesores existentes no curso actual seguirán sen ter esa formación supostamente motivadora de prestixio:
Como se canalizará este necesidade? A arraigada tradición do CAP (Curso de aptitude pedagógica), que implantou a LXE de Villar Palasí en 1970, vixente ata 2009 en que se prescribiu como mestrado, con máis duración e limitado prestixio, é mal precedente. E tamén as obrigacións de formación posteriores ao acceso a un posto docente -tan diminuídas- parece que vaian incrementar a socorrida voluntariedade que cada profesor ou mestre sexa capaz de engadir, pero agora en directa competitividade cos seus pares. Internet e o volume de datos (Big Data), estruturados ou non, que cada profesor do sistema sexa capaz de acumular deixando constancia do seu traballo e os seus cursos de formación, presenciais e on line, poida que sexa máis decisiva en diante. Hai moitas empresas privadas interesadas en vender as súas innovacións neste apetecible territorio triangular.
Que MIR?
O MIR non o arranxa todo. Ben desenvolvido, só solucionaría un breve tramo da profesionalidade docente que, nas etapas escolares, ha de ser ademais capaz de educar. Duraría dous anos dunha preparación que, como mínimo, debería iniciarse cinco antes e que, despois, exercerase probablemente durante outros 30 ó 35. A hipotética garantía que poida ofrecer un acceso á función docente máis complicado, só potencialmente máis acorde cunha actualizada xustificación meritocrática, coincide con escaseza de traballo e máis candidatos posibles. Pouco máis pode ofrecer. É urxente, en todo caso, saber antes de nada que significará “traballar”, quen “traballará” e quen non, e a que parámetros ou avaliacións se encomendará a determinación do bo traballo e, xa que logo, con que tipo de eficiencia se medirá esa calidade laboral.
A documentación contextual xa se expuso antes de que este ministro entrase a substituír ao Wert. A axenda do PP neste asunto é anterior á LOMCE, onde se fixou o tipo de profesores da súa predilección. Antes de que esta fose votada, no Boletin Oficial das Cortes Xerais presentouse o 26 de abril de 2013, en formato de proposición non de lei, o proxecto de estatuto docente e seguimiento do labor do profesorado. Esa proposta -orientadora da acción política deste Goberno- permaneceu latente ata este MIR. Premiado o Sr. Wert coa embaixada ante a OCDE, veu logo a secuencia do Sr. Marina, ao que Méndez de Vigo encargou aquel Libro Branco sobre a profesión docente, moi ilustrador desta proposta. E pronto suscitou de cheo o seu Pacto Social e Político. En aparente contradición con xestos anteriores do seu partido, valeulle para animar a Subcomisión parlamentaria creada ao efecto. No centro dese hipotético consenso debía estar a atención á selección do profesorado, mentres deixaba fóra cuestións principais, pero máis cuestionables, que ao sistema educativo español lle viría ben considerar. Nese contexto, mostra agora a súa proposta do MIR, plenamente concordante coa secuencia documental anterior. De saírlle adiante este exercicio malabar, faría mérito suficiente para que, a imitación do seu antecesor, se lle outorgue algunha embaixada de relumbrón.
Como cumprimento do programa do PP, o camiño seguido por este MIR é revelador, pero como achega á mellora substancial do tratamento do profesorado, este proxecto sitúa a Méndez de Vigo como acredor do pai da LOMCE, cuxos principios estruturais protexe. Tampouco en canto a formación modificou o panorama deixado por Wert. A súa particular dignificación dese “eixo do sistema” consistiu en rebaixarlle os recursos e, coa reposición do profesorado á baixa -sen apenas rectificar o que estableceron as instrucións do 04.07.2011-, encomendouna case exclusivamente ao aumento da súa carga de traballo.
Ao final, esta proposta de MIR poida que sexa unha ocorrencia máis. Está na xenética de moita lexislación española. De ser así, a pretensión do suposto “prestixio” a través seu é de curto percorrido. Con todo, xa está servindo para xustificar as razóns do enleado pacto, razón pola cal poñería case toda a énfase no continente sen amentar o seu contido; sería unha lea definilo e peor lle sería se tivese que acompañalo dun Estatuto da función docente. Pode, no entanto, que este MIR vaia a converterse na súa pedra filosofal. Con pouco gasto, atopou a solución máxica dos problemas que ten entre mans e, de paso, a xustificación do seu paso por Educación. Tan risoño está que o estilo de educación que pretende desenvolver nin o menciona, mentres impón gran parte do proxecto e as súas derivacións ao peto dos profesores.
Clave do pacto
Tal como vai este momento de aparente inactividade deste Goberno equívoco, para os profesores -maiores ou en activo- é preocupante que se rifen a primacía deste MIR entre o PP, PSOE e Cidadáns. É un problema menos para o posible pacto. Os matices diferenciais virán da importancia que concedan aos silencios sinalados. Responsables serán de que este MIR poida moi ben ser outro cabalo de Troia baixo o que se coen máis riscos no sistema -sobre todo na súa rede pública-, sen que se alteren as directrices da LOMCE. As cuestións de diñeiros -condicionantes sempre das políticas educativas- poden ser outro matiz diferenciador entre partidos: os recortes son diñeiro, o aprecio do traballo do profesorado é diñeiro e o afán de control crecente e máis sofisticado -con avaliacións externas-, diñeiro é igualmente, de dirección reversible cara aos negocios da privatización. Desafortunadamente, aínda que os outros partidos non concorden estritamente nestes aspectos, todos coinciden en que o MIR sexa determinante para a “calidade” docente. Poida que a este diplomático ministro non se lle escapou esta concordancia. Para aproveitala mellor xa deslizou Maroto o irresponsables que serían os que non estivesen por este proxecto limitándose a “dicir non a todo”.
Se Méndez de Vigo descubrise realmente que o seu profesorado é o “centro” do sistema educativo, atoparía xa o modo de convencer aos escépticos. Non cabe dúbida de que fixo un gran descubrimento ao fixarse na formación, pero se cre que basta con enunciar o seu MIR sen máis, e equivocouse. Sen explicitar o antes e o despois, e sen aclarar a que modelo de “prestixio profesoral” aspira, exponse a que entendan que quere dar gato por lebre. Nas partituras previas a este MIR que case acaba de sacar da chisteira, hai músicas que xa provocaron moi fortes críticas antes de ser importadas de EEUU. Entre outras cousas, porque anceian que os profesores non pasen de peóns.
Pacto social?
Moitos medios fanlle a onda a este modo de “mellorar” o actual sistema educativo. Detrás, tamén o encirran instancias moi ben financiadas por grandes intereses, multinacionais, eclesiásticos ou ambas cousas. O Banco Mundial, a OCDE ou a “Nova educación” de Trilema ou Ashoka teñen postos os seus afáns sobre o noso sistema educativo: significativa é a nova orientación de Cuadernos de Pedagogía, unha das revistas máis importantes neste campo desde 1975. Pero democraticamente falando, o ministro quedaría mellor se, de entrada, empezase por falar deste MIR e as súas implicacións cos sindicatos dos profesores. Non ía este pacto de “social”, ademais de “político”?
Entre os que se fartaron de oír que os profesores son o “eixo” do sistema hai moitos que xa daban clase antes de 1978. A ningún lle gustará -poida que tampouco a algúns dos que acaben asinando o pacto que sexa- que, por medio do MIR e os seus ingredientes implícitos, se acabe dando a volta ao sentido da educación pública para o puro negocio, empresarial ou sectario.
TEMAS: Pacto Social e Político. MIR educativo. Art. 27 Constitución. Formación e selección de mestres e profesores. LOMCE. Prestixio e autoridade docente.
Manuel Menor Currás
Madrid, 04.02.2018
No hay comentarios:
Publicar un comentario