Non é previsible que a caída de Thomas Coock obrigue a reformular a “industria turística”. A autoestima está ben disposta para que se amplíe a súa dimensión.
Francisco Jurdao foi, desde Mixas, pionero no estudo crítico do turismo español. Cando presentou a súa tese sobre La España en venta (1979), atendendo aos cambios de propiedade nos terreos agrícolas que estaba xerando o turismo residencial denunciaba como o aparente enriquecimiento que supoñían unhas vendas por encima dos estándares ao uso entre campesiños, producía novas formas de dependencia. Os fillos dos que venderan xa eran subalternos nos hoteis que copaban a costa. Algúns anos máis tarde, entre finais dos oitenta e comezos dos noventa, volveu ocuparse do fenómeno que estaba transformando a xeografía humana do mundo. O crecente tempo de lecer, os turistas en masa e a rapidez do avión estaban afianzando a Palma de Mallorca, Torremolinos ou Benidorm como o último desenvolvemento turístico periférico das cidades industriais europeas. Jurdao reuniu nunha serie de libros Los mitos del turismo, Anfitriones e invitados, La horda dorada. El idiota que viaja, Turismo: pasaporte al desarrollo...- unha colección de artigos e monografías de sociólogos e antropólogos internacionais que analizaban con trazo minucioso os múltiples tópicos que circulaban, desde facía tempo, para xustificar esta modalidade de negocio. Hipótese principal da colección “Turismo y sociedad” era que, na práctica, viña ser unha fórmula neocolonial na que o país destinatario dos “paquetes turísticos” ordinarios poñía practicamente o concernente ao territorio -e algo de cor local-, mentres o Tour operator levábase a parte do león no reparto de beneficios.
Viaxar e ser turista
A acumulación de exemplos concretos do turismo mundial, analizados por aqueles expertos, unida a unha historia minuciosa da evolución do turismo internacional desde que o pionero Thomas Cook aproveitase a expansión do ferrocarril para masificar en serie viaxes que, ata 1841, eran privilexio aristocrático de moi poucos, non só fixo visible a diferenza radical entre “viaxar” e “ser turista”. Tamén sementaba a dúbida sobre a viabilidade de fiar en exceso a economía dun país ou dun territorio a esta “industria” que, na súa xenética, levaba moitos ingredientes de fraxilidade estrutural. Que outras áreas do Mediterráneo tivesen máis ou menos paz, sempre condicionou o florecemento do masivo urbanismo litoral que, do Norte ao Sur do Mediterráneo español se impulsou de xeito acelerado desde os anos de Manuel Fraga en Turismo (1962-1969). Que en moitas haxa edificios e urbanizacións que non deberon terse construído por risco de inundación , tampouco é alleo. Como non o é que, en lugares particularmente dedicados ao lecer turístico, o desigual uso desproporcionado aos recursos hídricos, engada a todo o derivado do cambio climático outro sinal de inquietude. Pero, sobre todo, o que se evidenciou estes días é que os intereses dos promotores deste negocio poden ser moi dispares dos de quen naceron e viven no territorio, descoñecidos tamén para quen, ao comprar un “paquete” de vacacións, só pensan nos pracenteiros días que contrataron añorando unha infancia desinhibida.
A creba da empresa inglesa Thomas Cook -como a de calquera outra con centos de miles de clientes-, será agora analizada polo paro que trouxo a miles de empregados, por centos de hoteis e a compañías aéreas. Responsables gobernamentais, cadeas hoteleiras e provedores diversos entrarán, por motivos complementarios, a ver que poidan ou deban facer en circunstancia tan nefasta, xeradora de débedas a terceiros. É de imaxinar, igualmente, que, en zonas turísticas distintas da mediterránea e canaria, onde Cook operaba principalmente, tamén reconsideren a súa propia situación, máis ou menos dependente de operadores alleos.
Neocolonialismo
En 1991, en La horda dorada, Louis Tourner e John Nash xa advertían de varios inconvenientes desta “industria”. O primeiro, segundo estes autores, xa estaría afectando por entón, en EEUU, á deslocalización das industrias produtivas do Norte cara a áreas máis amables e turísticas do Sur, o que causaría “o declive e estancamento” daquelas. É discutible que así sexa, polo menos como factor determinante. Pero este factor non é alleo á cultura de baleirado do interior peninsular español, que empezou paralelo ao do masivo fluxo turístico de praia. O segundo consistiría en que o desenvolvemento das pracenteiras periferias do turismo supoñían un “importante” paso, “equivalente por completo -dicían- á expansión do imperialismo” durante o século XIX. Esperemos que, en caso de debacle económica como a de Cook, non sobreveña nas áreas de masificación turística española o mesmo arrasamento que aconteceu no Terceiro mundo, particularmente o africano. E o terceiro dos inconvenientes que sinalaban, claramente pesimista, incidía en que “o turismo internacional é como a imaxe inversa do rei Midas, por tratarse dun instrumento destinado á destrución de todo aquilo que efectivamente teña certa beleza”. Tamén é discutible esta apreciación, pero non é estraña ao que sosteñen, en cidades moi xentrificadas e moi turísticas, os afectados pola ruidosa invasión das súas rúas e prazas, espazos públicos e cafés, museos e lugares emblemáticos e, de engadido, nas propias casas onde habitan.
A rápida turistificación española é tan potente que, en 2018, achegou á economía 190.090 millóns de Euros e supuxo, en agosto de 2019, o 15%do emprego. Seguramente non é o mellor momento para repensar a nosa cultura do lecer e o que supoña, a título individual e como país. As previsións electorais para o 10-N, nunha situación política e económica internacional tan inestable como a presente, non o fai propicio. Máis recomendable parece a non mudanza de criterio que -con intención nada secular- recomendaba Ignacio de Loyola para tempos de tribulación. No entanto, a sociedade española deberá pararse a reflexionar, nalgunha outra circunstancia máis propicia -e máis pronto que tarde-, sobre as debilidades desta actividade tan preeminente, sometida a un moi aleatorio vaivén coxuntural e fundada nunha rendibilidade baseada, en xeral, en man de obra barata. Sobre todo porque, ao común dos cidadáns, esta crecente servidume periférica lles lastra á baixa moitos outros aspectos importantes da súa vida colectiva e exerce de ominoso imán entre os máis novos. Non pouco turbador é, ademais, que en moitos programas políticos -novos e non tan novos- se crea que o cambio de tendencia produtiva vai vir regalado, á marxe dunha boa educación para todos. Aspiran a que uns poucos a teñan selecta, mentres os outros se han de contentar, como moito, cunha escolarización débil para alimentar traballos de pouca esixencia. Con menos inxenuidade que a que Berlanga fixo que mostrasen en 1953 os paisanos de Bienvenido Mr. Marshall, esta “calidade” reproduce os requirimentos do turismo hexemónico que en España promoveron os asociados de Tomás Coock, de similar cariz que os do xigantesco megacomplexo de xogo que alentaba, en 2012, Esperanza Aguirre para Alcorcón. Se revisan a actitude que, neste comezo de curso, estiveron adoptando os sucesores desta muller respecto ao CEIP Montelindo, de Bustarviejo, verán a adicción que teñen a este modelo de educación. Desde aquel “tamayazo” de 2003, non pararon con talfixación, apta, ao parecer, para ter votantes.
TEMAS: Industria turística. Turistificación. Thomas Coock. España en venta. Eleccións 10-N.
Manuel Menor Currás
Madrid, 02.10.2019
No hay comentarios:
Publicar un comentario