En presenza da ausencia de paz

Hai pouco as rúas de Ucrania eran como as nosas. Hoxe, campan polos barrios das súas cidades a guerra, a miseria e a aflicción

En quince días, estamos tendo un mestrado acelerado de realismo. As xeracións que non viviron en directo a guerra española nin a segunda mundial, están vendo unha de preto

Demasiadas “guerras xustas”

Desde 1945, non houbo paz en moitos sitios, pero si moitas outras guerras, todas máis lonxe: en Corea, Vietnam ou Camboia; nun Oriente Medio que non parou de pelexar aínda, en Israel-Palestina, en Irak e Siria, en todo o Golfo, en Yemen e Afganistán. No transcurso da descolonización de África e as neocolonizacións que seguiron, tampouco acabaron; en Etiopía e Libia seguen moi presentes, e en moitos outros países sorpréndennos con intermitencias continuas. En Sudamérica –“o patio de atrás” da “doutrina Monroe”-, foron incontables os golpes de Estado, e as guerras in-civís non deixaron de cambiar de rostro; a crise dos misiles en Cuba, as represalias ditatoriais en Chile ou Arxentina, San Salvador ou Panamá, a Nicaragua mutante ou a invasión da illa de Granada -tan parecida á de Perexil-; as guerras urbanas do narcotráfico e as favelas seguen desangrando as veas abertas dese gran continente, que dicía Eduardo Galeano

Simplemente coas guerras posteriores á Segunda Mundial, hai material para unha longa enciclopedia que axudaría á fraca memoria a recordar pasaxes do pasado inmediato, con mortos, calamidades e horrores que superan aos que produciu esa gran guerra do século XX; os seus primeiros pasos, segundo recoñecidos historiadores, andáronse no conflito incivil español de 1936. Logo da Guerra Fría, os reaxustes nas fronteiras da antiga URSS, logo da caída do Muro de Berlín en novembro de 1989, non acabaron; ás guerras de Iugoslavia entre 1991 e 2001, as de Chechenia e Crimea son só episodios recentes e, nesa secuencia, hai quince días que temos outra guerra máis preto, a tres horas de avión e cos petos tremendo polos custos que apenas empezamos a pagar.

A indignación que produce ver o desastre que está producindo ao prezado benestar europeo é inmensa. Cada día que pase iremos vendo que os horrores colaterais que a acompañan tardarán en ser emendados. A verdade, por exemplo, empeza a ser difícil de xestionar; obnubílase toda racionalidade por mor da atafegante “guerra de propaganda”; retrotráenos a como nos manipularon en tantas outras guerras, e descremos da maradotecnia comercial e das tomaduras de pelo das app que andan polos nosos móbiles. E xa nesa onda, a carga emocional de que se revisten as pelexas partidistas parécennos tomadura de pelo; as opinións ambiguas de moitos políticos, as súas preguntas e parlamentos, reproducidos por supostos emisores de “boa” información, súmennos na mesma ignorancia que a propaganda. Cando algunhas institucións excelsas tratan de encubrir os seus trapos suxos a conta de supostas bondades, xa non as creemos, tampouco os apaños e masaxe das súas mensaxes -que diría Mc Luhan-, con que subsistan nos seus febles pés de arxila. En fin, que esta guerra pon patas para arriba boa parte das confianzas que tiñamos na racionalidade tranquila das nosas vidas. Tócanos de cerca e deixa tremendo bastantes das seguridades democráticas a que encomendaramos a vida colectiva.

Esta sensación de mentira permanente, que remove esta mentirosa, pero real, guerra de Putin en Ucrania é un dos seus máis graves efectos. A irritación connosco mesmos, máis que con quen emprega o cainismo para os seus propósitos de dominio e subordinación doutras persoas e territorios, aumenta cando vemos os agravios históricos e bondades morais ou patrióticas que invocan para xustificar os seus desmáns. Para os historiadores e aqueles que seguen as súas investigacións por oficio literario ou docente, ou por mero afán de decatarse do acontecido, é un engorro; o ser humano non aprende case nada dos erros do pasado, e tropezar nas mesmas pedras que os seus devanceiros forma parte da súa xenética. De nada valen os supostos ensinos da mestra da vida, que din é a Historia; a Biblia, moi sabia, tralo suposto pecado orixinal, xa situou o odio mortal de Caín contra o seu irmán Abel, antes da cantidade de guerras a que aluden moitos dos seus outros libros,

Magistra vitae

Os bos historiadores adoitan ser bos profetas do que xa sucedeu; os outros, os revisionistas en especial, nin iso: sesgan as razóns que, como sempre que hai guerra, asignan unha bondade intocable a un dos contendentes e poñen a caer dun burro as do contrario, sempre culpable. Cando non sabemos nin quen inventou a Putin -nin as tensións que lle deron alento ao seu aventurerismo-, o máis grave é que, neste momento, as boas razóns de quen non queremos esta guerra -e que perdemos moito con ela-, non son suficientes para parar as razóns pragmáticas de quen a puxeron en marcha e a defenden. A súa guerra, con toda a capacidade de destrución, matanza e desconcerto que está xerando, avanza irrazonable e inmoralmente diante dos nosos ollos.

Metidos nun proceso que non buscamos, parece que esteamos aprendendo algo, pero para moitos problemas é tarde, e en bastantes outros, pese a unha guerra que denostamos, nin recoñeceremos ternos equivocado. Repetirémolos a escala máis doméstica coma se non tivesen remedio e, como moito, quedaranse para a queixa as súas consecuencias. A Unión Europea si parece aprender que o seu federalismo segue incompleto en moitos aspectos estratéxicos e na súa solidez interna. Os nosos políticos, con todo, nin iso; acaban de botarse á cara a guerra, como quen tira unha pedra ao seu adversario por ver se lle rompe a crisma: todo lles vale -tamén a pandemia-, para mostrar o seu enfado por non se sabe que. Impórtalles pouco que, nunha perspectiva ampla, este sexa un episodio máis de reestructuración da xeopolítica mundial, sanguento e indiferente, como o foron a gran maioría dos acontecidos máis lonxe das nosas casas. Á marxe deste provincialismo de tanto enfadado aparente, a interdependencia en que se construíu a globalización económica acabará impoñendo a súa lei, mentres padecemos restricións, inflación e inestabilidade.

É altamente improbable que os contendentes -e quen exercen como tales ante os micrófonos ou no Congreso de Deputados- lean a Kant e as súas alegacións sobre a paz. É máis probable que as leis do mercado, máis que as da ética ou os Dereitos Humanos, sexan as que acaben poñendo final a esta guerra en Ucrania, e en España. Oíndo a tanto patriota convencido meterse a guerrear, pouco convincente con canto oponente consideran culpable, fai recordar a un xurista e docente como Francisco Tomás e Valiente. No memorial levantado na Autónoma de Madrid logo do seu asasinato en 1996, ensina: “Talvez a tolerancia do noso tempo haxa de ser entendida como o respecto entre homes igualmente libres”.

TEMAS: Guerra de Ucrania.- Guerra Xusta.- Caída Muro de Berlín.- Globalización económica.- Unión Europea.

Manuel Menor Currás

Madrid, 09.03.2022