Ollo ao piollo!

O enturbamento do aire non é grave; o risco é se se enturban as relacións cidadás con falsas présas e ansiedades imposibles.

A calixe que estes últimos días sobrevoa máis de media España pode ser, para moitos, un signo apocalíptico, como se puido oír nalgún medio. Caben moitas interpretacións a este fenómeno natural, que os canarios coñecen tanto e que, sen ser estraño cando sopran os ventos do Sur, logo de dous anos de pandemia inconclusa, e no medio dunha guerra que nos pon os mortos encima da mesa acotío, levará a máis dun a agoirar a proximidade do fin do mundo.

Orientación/desorientación

Na indefinición que crea para orientarse, estas partículas en suspensión que amarelean a atmosfera invitan a exercicios de orientación. Recorden aquel debuxo das enciclopedias en que un neno cos brazos en cruz e mirando cara ao Leste, tiña en fronte un espléndido sol nacente; os outros puntos cardinais, segundo sinalaba unha rosa dos ventos marcada no chan, indicaban o Oeste ás costas, determinando o Norte á esquerda e o Sur na orientación do brazo dereito. Para entón, antes de novembro de 1989, o Leste e o Oeste expresaban, ademais, posicións xeopolíticas de variable grao de calor, na gama do frío, que marcara o rumbo das relacións internacionais desde a Conferencia de Postdam en agosto de 1945; o Muro de Berlín era o límite divisorio nesta do mundo.
De entón acá, a caída dese símbolo da división europea e mundial deu lugar a confusións e amagos tendentes a que o conxunto de hábitos do que adoitaba chamarse “cultura occidental” colonizara o espazo que estivera detrás do “telón de aceiro”. Ninguén no Oeste imaxinaba que, trinta e tres anos máis tarde, puidese volver a xestarse unha divisoria parecida a aquela. Non tivemos en conta que, no panteón romano, había divindades inimigas da felicidade humana nin que o Salmo 88 expresase o clamor polos males que podían percorrer a existencia, pechada como podía estar, “sen saída” e cos ollos “consumidos pola pena”. Naquela discutida versión de Francis Fukuyama en 1992, chegaramos ao final da Historia.
Non está mal non perder de vista aquela inxenuidade á hora de orientarnos no presente, mentres vemos o desastre que están sufrindo na súa tranquilidade persoas coma nós, en casas como as nosas. A información que nos están transmitindo masivamente produce unha sensación, ás veces, similar á que a calixe xera, moi propicia para non decatarnos do que está pasando e nos decidamos sen rechistar, como nas películas do Oeste, polo maniqueísmo: os bos e os malos, a guerra e a paz, Putin e Zelenski, o xusto e o inxusto, sen saber nada das causas e causantes deste desgraciado asunto. Tampouco nos están orientando apenas sobre da nova reformulación do mundo que, ás caladas, se está configurando; que poida significar en poucos anos o Oeste e Occidente na xeopolítica que se está reconfigurando, o eixe atlántico ou o pacífico, coma se ninguén soubese nada.

Esta desorientación na que andamos xera, entre nós, todo tipo de debates e confusas mixtificacións, só conducentes á banalidade e a que medre o desconcerto. Algunhas reaccións parecen propicias a completar na UE estruturas propicias a unha maior integración, pero xusto agora en que nos sentimos apertados. As cuestións para comer, a enerxía e a defensa común andan por medio acelerando iniciativas que, ata agora, non eran urxentes. Ninguén está reivindicando con similar ardor, por exemplo, o sentido máis profundo da cultura común que deberiamos compartir, como querían os primeiros fundadores da Comunidade Europea, no medio da tristeza que deixara tras si a IIGM cos seus millóns de mortos. Daquela Europa que propugnaba Robert Schuman en 1950, como espazo de “libre circulación de capitais, produtos comerciais e persoas”, o que se desenvolveu foron os dous primeiros capítulos. mereceu a pena porque se logrou manter un espazo libre dos enfrontamentos mortais que, para marcar influencias -sobre todo entre Francia e Alemania- producíronse desde finais do século XIX especialmente. Pero non se avanzou demasiado na integración dun espazo cultural común, ben trabado por un relato histórico compartido; e a súa defensa, que agora se reivindica, sempre estivo subordinada á OTAN desde 1949, cando a Guerra Fría estaba claramente comandada en Occidente por EEUU.

Présas e urxencias

No noso particular percorrido, ata 1953, en que a EEUU lle conviñeron as bases militares na Península, andamos bastante á deriva, en plan de autarquía e cartilla de racionamento para comprar o pan e o cuarterón de tabaco. Os que primeiro se decataron de que en Europa había un Estado de Benestar en marcha foron os case tres millóns de emigrantes españois que, en moi poucos anos se amorearon, sobre todo, en Francia e Alemania, a sumarse ó case medio millón de exiliados que producira a Guerra do 36. Para os españois do interior, non foi fácil o tránsito a unha economía e un país homologable democraticamente; plans, soños e proxectos arruinados pola represión das liberdades e dereitos mínimos das persoas tardaron en poder expresarse. Entrar nesa Europa que xa cambiara de nome tres veces, ata chamarse Comunidade Económica Europea, houbo de esperar ao 12 de xuño de 1985.

Cando temos a tres horas de avión unha guerra que remove moitas historias daquel pasado, e pon en tensión moitas das melloras que a España lle trouxo a UE, merece a pena non esquecelo para orientar con criterio o futuro; o gran proceso de consolidación democrática, coas súas derivacións nun Estado de Benestar en proceso de consolidarse, pode virse abaixo ante voces “con pouco aguante” para canto non salga das súas luminosas meninxes. Mentres os grandes do posicionamiento global velan polos seus inacabables afáns de dominio universal, os europeos perderemos consistencia se non completamos a federación; e os españois notarémolo moi pronto se non arrimamos o ombreiro á colaboración mutua. Nin somos tan libres como algúns pregoan con martirial entusiasmo, nin tan autónomos que toda iniciativa común haxa de ser vista como atropelo. O momento require especial unión para defender e ampliar o que desde 1985 albiscamos: unha sociedade democrática capaz de compartir un espazo común de dereitos e liberdades en igualdade. No Museo Thyssen de Madrid, exhíbense estes días máis de cen obras sobre O Hiperreal. A arte do trampantoxo, que durante séculos visibilizou xeitos de enganar ao ollo coa mentira ben debuxada; máis ou menos igual que moitos enganos, posverdades e estritas falsificacións que percorren hoxe os medios informativos. Ollo ao piollo!

TEMAS: Unión Europea.- A arte do trampantoxo.- Putin e Zelenski.- Leste-Oeste.-Guerra de Ucrania.

MMC (Madrid, 16.03.2022)