Volven os alegres patriotismos bélicos

Kiev está a piques de caer en mans de Putin; exaltarano uns poucos e recriminarano moitos máis, con todo o mundo como espectador.

Desde o pasado día 24 de febreiro, crecen as voces que preguntan se estamos en Europa e en 2022. A partir do ataque dos militaristas rusos a Ucrania, empezamos a oír apelacións a un pasado que criamos desaparecido; as supostas ofensas da Historia volven á escena que nos brindan as televisións en directo; as sempiternas acusacións mutuas entre faccións inimigas polo control dun territorio, supostamente estratéxico, se substancian en números de mortos, destrozos materiais e frustracións de moitas vidas que ven que os seus plans cotiáns alterados e, en moitos casos, obrigados a un exilio incerto.

Novidades “liberadoras”

Na agresión da Rusia plutocrática a unha Ucrania de xeito evidente inferior en forza opositora, volven as alusións imperialistas do dominio zarista, hipernacionalista, proseguido polos líderes soviéticos; impera o estilo hitleriano da provocación nos Sudetes, e regresa o mesmo estilo “liberador”, chulesco e mafioso, de cando nos pelexabamos a pedrea limpa por ver quen mandaba no barrio: enseguida os máis provocadores atopaban razóns sobradas para castigar aos máis frouxos, sen autonomía para defenderse da súa brutalidade.

Desde fai unha semana, percibimos de inmediato que todos pagamos este desastre; a inflación iniciou o seu crecemento ante os nosos ollos sen que vexamos cando dobregará o seu agudo reflexo nas estatísticas; o prezo dos combustibles ten a mesma inclinación, e os cereais repiten xa esa escalada, á marxe de que outros capítulos económicos da vida cotiá vaian acusando o golpe. A outra gran novidade é que, mentres os máis sensibles empezan a rascarse o peto para axudar a quen están sufrindo o gran desconcerto das súas vidas, a maioría está pendente de que a información aclare preguntas urxentes para poñer orde o seu entendemento da normalidade.

Tamén neste capítulo líbrase unha gran batalla, a mesma de sempre sobre a ”verdade” sobre o que vemos case minuto a minuto. Ao lume real e ao da ameaza nuclear, engádese esta cousa híbrida e viscosa, máis potente agora que nas Guerras anteriores, da desinformación calculada; vemos o que nos deixan ver e oímos o que queren que escoitemos. A batalla polo control da opinión pública, poderosa en todas as guerras do pasado -e especialmente forte, na Guerra Civil española e na II Guerra Mundial-, agora é máis intensa polas facilidades de comunicación entre quen están sufrindo en directo a confrontación e quen nos embebemos nas fotografías e mensaxes que nos trasladan os satélites, sen alertas sobre os nodos intermediarios.

Abundan, por outra banda, como cando a fase máis dura da Covid-19, quen se erixen en xuíces e, ben para evadirse ou para facerse boa conciencia, explican o que acontece como derivación natural da orixe da humanidade, do ying e o yang sempre xuntos como Caín e Abel; inspirados en Isaías (14,22; 17,12; 21…) e Xeremías (4, 7), a máis diso outras pasaxes bíblicas, pronto empregarán o Apocalipse, como precursores milenaristas do que, sorpresivamente, está sucedendo ou vai suceder. Medran xa, así mesmo, os que enarbolan nas Redes e na rúa todo tipo de emblemas e reclamos de paz. Volven deste xeito á escena as manifestacións, logos, cancións e pancartas dos anos sesenta e posteriores, cando a guerra de Vietnam arreciaba ou cando a do Golfo.

Sen novidade na fronte

É de advertir, con todo, como, a tan selectivas memorias, se lles escapan bastantes outras guerras posteriores a 1945, algunhas con moi directa incidencia no proceso en que se inscribe esta, e outras conexas indirectamente, aínda que con outros actores, desde que o mundo empezou a estar moito máis globalizado e intercomunicado desde os anos noventa, terminada aquela ferruxinosa “Guerra fría”. O comercio, as finanzas, os intereses en litixio na xeopolítica internacional, ampliaron as súas estratexias no taboleiro de xadrez mundial en que se ventilan hoxe os acontecementos, onde os que deciden e moven os peóns son, en definitiva, seres humanos aparentemente sen face.

O final da historia, que pregoaba Fukuyama en 1992, está lonxe e está cerca: en boa medida depende da sensatez que teñamos neste presente. Á marxe dos problemas que sacoden o Planeta, de que haxa que parar a Putin ou de que a UE deba completar o seu proceso de unidade, quen queiran afrontar intelixentemente este enorme problema que temos diante dos ollos poderán atopar razóns sobradas en Sen novidade na fronte, de Erik M. Remarque, un alegato desenganado das vantaxes patrióticas da guerra -a 1ª Mundial- que lles predicaban os profesores aos novos alumnos que foron guiados a tan desgraciada como inútil confrontación.

Educar na paz

A continuación, algúns probablemente volvan os ollos a unha boa educación democrática e democratizadora; quen cheguen a esta conclusión volvan os ollos -e os recursos- cara ao que María Montessori proclamou, desde 1909, exercitando na cassa dei bambini a asociación de acción social e pedagoxía co respecto aos dereitos dos nenos desde a súa primeira infancia. Educar na paz e nos valores democráticos -benvenida esta área ao currículo español de Primaria- vai máis aló de pintar eslóganes románticos; pasa por xerar na escola un ambiente de orde, harmonía e serenidade a todos os nenos e nenas; esixe formar personalidades pacíficas e cooperativas de profesores e profesoras, dotados de coñecemento e competencias apropiadas. Segundo Montessori, -establecer a paz é axudar aos nenos a darse conta do núcleo de bondade que reside dentro de eles-; se este sentimento se esperta, “a xente volverase máis humana e as guerras brutais chegarán ao seu fin”.

Os 30 artigos da Declaración de Dereitos Humanos, adoptados pola Asemblea Xeral das Nacións Unidas o 10 de decembro de 1948, tan retoricamente aludidos case sempre, son un prioritario programa a atender nas relacións internas e externas dos países. Nas escolas, colexios, institutos e universidades, están case inéditos como práctica preferente; nos moitos paraísos evasivos que existen, ignóranse, igual que en moitas prácticas de éxito mediático; é curioso que, por exemplo, o gran fútbol atope acomodo en Qatar, coma se fose un país modélico nestes dereitos, e ao negocio espectacular deste deporte deberan serlle indiferentes.

Calquera ética ambigua que queira invocarse para cumprir eses Dereitos, ou calquera interpretación dos mesmos, será benvenida se rema para que o que di a carta primordial da ONU sexa verdade práctica na vida cidadá e na Xustiza Internacional. En caso contrario, as previsións proféticas e as narracións da Ilíada e a Odisea seguirán tendo abundante repetición; o crecemento de salvapatrias nestes tempos, en que as desgrazas seguen existindo, está garantido.

TEMAS: Educación na paz.- Educación democratizadora.- Agresión de Rusia a Ucrania.- Dereitos Humanos.- Xustiza Internacional.

Manuel Menor Currás

(Madrid, 02.03.2022)