Entre tradicións obsoletas e intereses desmañados, o que parece importar pouco é o valor que os estudantes lle dean á educación que reciben
Será difícil non admitir que estamos nun momento inesperado pero crucial en que suceden acontecementos moi relevantes polo que supoñen de cambio nos xeitos habituais de ir tirando. Entre os efectos que trouxo consigo a pandemia da COVID-19, máis os que estamos percibindo por mor da guerra en Ucrania -celeiro de Europa, lugar de paso das enerxías imprescindibles e proveedor de materias primas na economía mundial-, vivimos en directo un desas coxunturas en que todo vai cambiar e non sabemos cara a onde. Como miles de veces anteriores na historia da humanidade, se dilucidará máis pronto que tarde unha recomposición de forzas na xeoestrategia mundial, quen son os que de verdade manexan os fíos do panorama e o reparto de papeis que toca na nova partitura a quen neste momento se axitan, conmoven e recitan a súa parte do guión ante os parlamentos nacionais e nas súas reunións de alto nivel.
As conversacións que acaban de empezar en Turquía entre Ucrania e Rusia son
importantes; o son tamén as decisións que se están tomando sobre o norte de
África e, no medio, o xogo de España, que xa se albisca trala posición ante
Marrocos. Circula desde hai días polas Redes un mapa moi didáctico en que pode
verse a variabilidade das fronteiras europeas desde 1141; ten gran interese
para advertir, de paso, como os esencialismos pintan pouco ante a movilidad dos
factores que determinan os acontecementos e, de paso, como a forma de
contalo tamén é fráxil, cambiante ao compás en que suceden as cousas e
segundo sexan os vencedores na inminente situación provisional.
A Historia na ESO
Xusto neste momento de extrema volatilidade de canto sucede, na axenda do Ministerio de Educación para a posta en marcha da LOMLOE salta ao debate público a proposta do currículum de Historia na ESO para os mozos e mozas de 12 a 16 anos. E volven iniciarse debates agres, repetitivos dos vividos ante reformas anteriores, especialmente a da LXE de 1970 e a da LOXSE en 1990; volve igualmente un debate longo e estéril en torno á Historia de España, ao que tanto proveito político sacou o mundo conservador con aquel falso debate das “Humanidades”. Aquilo sustanciouse entre 2001 e 2003, cun currículo de Bacharerato máis acorde co que fora o deseño de José Mª Pemán ou do Instituto de España como ideario único a soster; a particularidade é que se volvía a iso 65 anos máis tarde, pouco acorde co que necesitaba o alumnado para entender o mundo en que vivía.
En 2016, un profesor da Autónoma de Madrid, Fernando Hernández, estudando que
Historia de España estaba recibía a primeira xeración de españois do século
XXI, constataba unha grande ignorancia. No entanto, este asunto do
currículo dará moito xogo estes días e, de novo, producirá debates que
esquecerán esa cuestión: que debe saber do pasado un españolito de a pé
para entender algo do seu presente na sùa adolescencia, que lle axude a
mellorar a súa capacidade de mirar por conta propia, sen orelleiras prefixadas
por ninguén? Tan só debe seguir sabendo repetir o que desde instancias
que non coñece lle din que debe aprender, se quere pasar ao curso ou etapa
seguinte de estudos? En 1965, os Beatles escribiron Yesterday e foron profetas do que seguiu existindo nas aulas: “chegou
o onte?, agora anhelo o onte?, ?¡oh! Creo no onte?. O currículum dun tempo
cambiante como este puxará -como outras veces- pola inamobilidade.
O debate que paga a pena
Este falso debate seguirá ocultando outros que si deberína producirse se quere
alcanzar unha educación para todos con suficiente dignidade á hora de
interpretar o art. 27CE78. Os que crean que o coñecemento histórico
ensina algo e que, xa que logo, debe ter presenza no sistema escolar, deberían
concordar en que o que o coñecemento histórico ensina é que o tempo non cura
nada, pero que pechar o paso á desmemoria é o único modo de que exista
un chan en que teña sentido outro futuro. Os herdeiros do prepotente relato do
tempo pasado pretenden acalar calquera outro e os seus marcos conexos; repiten
o de quen pretenderon vacinar “para sempre” ás xeracións da posguerra. Se este
presente ha de ser o anticipo dun futuro máis xusto, para “torcer a
flecha do tempo”, que di Bruno Latour, hase de partir de narrativas en que se
conten as historias deste presente, que pensamentos encerran e cales queremos
que imperen nesa sociedade a construír entre todos.
Non toda narrativa vale e subsisten presenzas do pasado que distorsionan o
presente, porque incumben á estrutura do sistema educativo. Pretender,
por exemplo, que a conta dos recursos de todos exista un estatus
privilexiado en educación para uns poucos alimenta unha bipolaridade anacrónica
ante un mundo cada vez máis plural. De engadido, atrasar por deficiente
formación docente que as novas xeracións de estudantes poidan preparar ben o
seu futuro, é soster un conflito só favorable a eses poucos. É paradigmático o
que veu sucedendo na Comunidade de Madrid -modelo para moitas outras-, que na
última década case duplicou o diñeiro destinado a concertos con centros
que segregan por sexo; segundo Infolibre, dos 25 millóns do curso 2010-11,
pasamos a 46,2 na actualidade. Se se lles engade o incremento á atención xeral
aos colexios concertados -fronte á disminución de recursos e atención á rede
pública-, tense unha idea bastante exacta do interese de centrar a atención
nos miúdos do currículum, no canto de atender democráticamente ao que máis
importa. É coma se dixesen: socialicemos o problemático e privaticemos un pouco
máis as ganancias.
Tantas veces sucedeu isto desde fai máis de oitenta anos, que, como repetía
Antonio Gamoneda, o Premio Cervantes e 2006, os adverbios de tempo teñen a
alma cansa. Nin sequera en momentos cruciais como este cesará o ruído
distorsionador do que merece a pena. Antes de que, entre a maioría cidadá,
renda o descontento da sentenza de Erich María Remarque ao final da Primeira
Guerra Mundial: “estamos de máis ata para nós mesmos”, construír con
acerto un mundo que mereza a pena implica que a mirada non estea condicionada
pola mercantilización da idade escolar. O consumo educativo non mellora o valor
convivencial da escola, aínda que disfrace de “interese xeral” o uso de
recursos públicos en contra do ensino equitativo.
TEMAS: Xeopolítica actual.- Currículo de Historia.- Desmemoria/memoria.-
Pública-Privada.- Coxuntura-Estrutura.
MMC. (Madrid, 30.03.2022
No hay comentarios:
Publicar un comentario