Tensións en presente de indicativo

 

Entre rumores e malas prácticas co comunitario, perder a dignidade e a compaixón diminúenos como humanos.

 

Non pode dicirse que o momento actual non estea cruzado de rumores graves. Sucedeu outras veces, aínda que seguramente non de forma tan grave como a actual. Lucano, o poeta cordobés que viviu entre o 39 e o 65 d.C., refírese na súa epopea Farsalia a un deses momentos, xusto o da guerra civil entre César e Pompeo: “aos temores reais, un rumor irrompeu nos ánimos do pobo, presentou a futura calamidade e, veloz mensaxeiro da guerra que se aproximaba,desatou incontables linguas en falsas proclamas” (Farsalia, I, 470).

 Os rumores

No momento actual, cada día que pasa acumúlanse tensións nos medios informativos sen que as reaccións sexan semellantes aínda. Sáese á rúa un venres pola tarde e a ruidosa xolda das terrazas é infinito e, ao día seguinte, todo parece á espera de que volvan levantarse incentivos festivos para volver pasalo ben. Con todo, os avisos dos noticiarios seguen, incansables, contando os riscos que nos axexan, limitadores da continuidade do mesmo; son moitas estas alarmas e o debate sobre os orzamentos do Estado lembrará algunhas de modo intenso.

 Nunha xerarquía inestable, pero continua na presión da súa gravidade sobre os humanos, tamén dos que viven en España, pesan cada vez máis os avisos, incesantes xa desde cada telexorna, sobre do “tempo” e as súas meteoroloxías asombrosas. Sobre ese substrato, o que sucede en Ucraína e arredores é crecentemente inquedante; non só polos efectos económicos, que se agravarán máis se non cesa o conflito, senón porque aumenta o risco climático co uso renovado das enerxías fósiles e, de engadido, o nada improbable uso de proxectís nucleares ou atómicos; hai líderes que falan alegremente dos botóns que disparen estas armas, sen medo a que desaparezamos todos do mapa: a honra é a honra e xa camiñamos cara á derrota final.

 As reaccións

Uns versos máis abaixo, Lucano conta a reacción popular e a dos políticos dosenado romano. “Así cada un, tremendo, dá forzas ao rumor: non sendo ninguén inventor dos males, temen o que imaxinan. E non só o vulgo espántase por un terror baleiro; senón que a curia e os mesmos senadores saltaron das súas cadeiras, e o senado, fuxindo, encarga hostís decretos de guerra aos cónsules” (Ibidem, I, 485). En Europa, e por suposto en España, estamos implicados nesta guerra ucraína; a OTAN nos irmá nunha resposta coordinada por EEUU fronte aos bárbaros do Leste, igual que no Baixo Imperio Romano, levamos máis de oito meses pelexando cos bárbaros e, á espera de que nesta ocasión sexan derrotados, xa nos iluminan os versos de Konstantino Kavafis en 1904: “E que será de nós sen bárbaros?/Quizá eles fosen unha solución despois de todo”.

Sobre estas tensións que cambian a vida que tiñamos sen pedir permiso, outras se acumulan na proximidade e aumentan a lei da gravidade que pesa no ánimo para soportar o día a día. Dous tipos de actuacións son especialmente atosigantes. Por unha banda, as tensións morais ou éticas que xeran algúns políticos coas súas interrupcións aos cidadáns que reclaman atención aos seus problemas concretos. Non está á altura, o que está a suceder en moitas autonomías e concellos; tende a afastalos de que, na proximidade política, sexa posible unha solución, ou un alivio, aos problemas urxentes que veñen encima: o sálvese quen poida e, moi pronto, a lei da selva, parece ser o que máis gusta ensinar desde estas institucións. A Comunidad de Madrid, emblema das políticas neoliberais, non cesa de dar exemplo de egoísmo selectivo no seu uso publicitario da “liberdade á madrileña”. Tamén estes días debate sobre orzamentos, e pódese ver con claridade onde vai prioritariamente o diñeiro pública de quen presume vivir na Comunidade máis rica de España. Facer dumping fiscal ás rendas máis altas para que a educación dos máis pobres sexa mala ou moi mediocre, que a sanidade da maioría se rache para que medren as contas dos seguros privados, ou impedir que se pescude o que pasou coas residencias xeriátricas na pandemia, porque ser vello deba ser rendible a empresas con máis ánimo de lucro que de humanidade, é unha desgraza.

Doutra banda, aí temos a tensión que xeran os ultraconservadores que, conspirando cara ao mesmo lado, apoian sen rebozo esas políticas que rezan por que o diñeiro estea nos petos dos votantes, coma se estando aí o ben común fortalecésese e non se dese cancha total ao individualismo feroz. É probable que lles pareza ateo Tomás de Aquino se se decatan de que, en pleno século XIII, falaba de que a propiedade privada tiña limitacións ante o ben común. Daríalles igual, para eles é sacra, igual que a familia ou as familias -naturais, claro-, o dereito natural, evidentemente, e os imprecisos cigotos aos que hai que oír; pero asuntos como a igualdade das mulleres ou o dereito dos nenos para ser tratados como persoas parécenlles contradicir pasaxes da Biblia en que a violencia non se priva de mostrarse paleolítica. Non é raro, en consecuencia, que algúns sedicentes “católicos” de sempre, na súa exclusiva da verdade e do ben, anden nunha cruzada fidelizadora de adeptos, predicando que pagar impostos é un demoníaco perigo vitando. A súa “teoloxía da prosperidade” ten o mesmo desenvoltura que, nos anos trinta, tiña aquela xerarquizante teoloxía política que seguía a teoría do Estado de Karl Schmitt, e invalidaba calquera outra maneira secularizada e plural do ordenamento político.

 

 O desenlace

Nesa onda, algunhas interpretacións do momento actual ven rendible a súa fixación na Apocalipse ou na gráfica de Beatos, como o de Liébana. Reler a Farsalia permite ver con Lucano que a desbandada estaba próxima: “Indecisos sobre que buscar como seguro e que evitar como temible, cara a onde a cada un leva o ímpeto da fuxida, urxen ao pobo desbocado e longas fileiras apertadas en fila precipítanse” (I,.490). Ademais, atopariamos –como insiste unha versión en formato de danza, de Antonio Ruz- a un Pompeo atormentado polo incerto, pero compasivo:

“Podo ser infeliz mentres o mundo en pé continúae Roma sobrevive…. É pouco para a guerra civil sepultarme a min e aos meus? Somos matanza escasa se se deixa a salvo o orbe? Por que esnaquizalo todoPor que te esforzas en destruír o universo enteiro? Xa non hai nada meu, Fortuna” (Ibidem I, 660-666).

TEMAS:

Ciudanía responsable.- Política democrática.- Integridade humana.- Lealdade e egoísmo.- Propiedade privada e Ben común

Manuel Menor Currás

(Madrid: 26.10.2022)