Medran as presas e aceleracións da "era Trump"

O tempo das vellas querenzas non deixa de ser como sempre quixeron as elites dominantes. Volve sen terse ido.

 

Nas últimas semanas, con ritmo crecente desde o 20 de xaneiro, o transfondo informativo de canto ocorre parece determinado polas présas, coma se o tempo se acelerase con ritmo crecente. Como reflexo de canto ocorre en EEUU, as noticias dos asuntos españois portan tamén aceleracións, aínda que a cotío siga todo encomendado á aparencia de cambio, igual que dicía o Príncipe de Salina, o Gatopardo, ante o que pasaba na Sicilia do último terzo do XIX, que non era a do Cambia, todo cambia de Mercedes Sosa en 1982.

 

Na “Era Trump”, a xestualidade do 47º presidente americano, expeditiva e veloz na sinatura de multitude de decretos ante as cámaras dos medios afíns, quere enterrar canto se dispuxo na anterior etapa presidencial; nomea aos seus fieis mosqueteiros, víngase de quen o investigou como convicto e traza o carreiro por onde camiñan apresa as súas iniciativas. No papel –e nos medios- nada se lle resiste, ben sexan emigrantes, ansiedades expansionistas, negacionismos diversos e ata reversións toponímicas que xa sobrepasan o Golfo de México; segundo o seu ínclito Elon Musk, han de estenderse ao propio espazo europeo, onde a Canle da Mancha deberá chamarse George Washington. Estamos a empezar. O mundo mundial, empezando por Groenlanndia e Panamá, deberá estar baixo a súa xurisdición ou, polo menos, baixo a éxida da súa americanización. Quen empezou a beber Coca-Cola en 1953 –con motivo daquela Paz de Madrid patrocinada por Dwigt Eisenhower-, despois de que o Concordato co Vaticano facilitase a reversión do veto da ONU ao franquismo, estamos ao dispor de que a Heritage Foundation nos colonice un pouco máis. Despois de O fin da Historia en 1992 e de “a globalización”, aquí andamos coa IA e os seus derivados, ao retortero dos amos de X/X e outras plataformas dixitais. Esta xente vai tan tan apresa que, sen rematar o de Gaza e o Líbano, que non está “tan limpo” como lle gustaría a Trump. Con que os nativos desaparezan en Xordania e Exipto, parece querer repetir a vella conquista do Oeste cando fixeron desaparecer os indios e os bisontes das grandes praderías. Enseguida dará renda solta á súa ambición de recolonizar aquel espazo mediterráneo con resorts turísticos entrefebrados con industrias extractivas do gas e petróleo que atesoure a zona.

 

Vellas querenzas

Recolonizar, redefinir, resituar a posición de dominio e control, co apoio dos socios plutócratas do novo Gobierno, xa era obxectivo propagado desde antes de que Trump renovase o inquilinato da Casa Branca. Desde aí, coreano como facían os romanos cada vez que algún cónsul ou emperador entraba triunfal preto do Coliseo. Xa se dan présa para que sexa máis evidente o cumprimento providencial que demanda toda moeda de dólar desde 1864: In God we Trust (En Deus confiamos), non sexa que a China lles arrebate esa dubidosa honra de someter a máis xente que eles aos seus intereses. A Guerra das Galias é pouca cousa; será interesante ver que pasa coa incursión da ferramenta de IA, DeepSeek, no mercado internacional. Esta primeira escaramuza, a conta do gran competidor de Amazon, ALIBABA, sacudiu a Bolsa. A pelexa mundial alcanza a outros niveis do control de materias primas, comercio e industria, carreira polo control das órbitas baixa e xeoestacionaria dos satélites e os roteiros do Pacífico.

 

Na cotiandade española, o “desastre do 98” revólvese entre borrascas que van e veñen máis repetitivas e rápidas que nunca. As présas herdadas de entón inclínanse cara á ignorancia e que deamos por inexistente o máis evidente. Asuntos merecedores de especial atención están a ser traballados intensamente pola propaganda de conviccións que se crían desprazadas do mapa. Despois e 80 anos da liberación de Auschwitz –e Mauthausen-Gusen, Treblinka e demais circuítos do horror nazi-, segue

habendo narrativas empeñadas en facer ver que os alí sacrificados en honra da suposta supremacía aria fosen só xudeus, ocultando, por exemplo, que tamén alí foron masacrados os dereitos civís e políticos de xitanos, migrantes apátridas, homosexuais e os de 9.328 republicanos españois, dos que o 60% non sobreviviron. Esta desigualdade  na mirada non é única e, facendo como que fose “natural”, augura continuidades larvadas en violencias do presente. Algunhas présas españolas porque non se noten moito agáchanse baixo tardanzas administrativas que sofren os afectados da DINA na Horta Sur valenciana; a tres meses deste desastre, non atoparon aínda a debida atención a problemas que ocuparán gran parte do tempo das súas vidas. Doutra banda, este asunto repite á súa vez urxencias partidistas da actividade parlamentaria, en que votacións retortas dos últimos días, atoparon acomodo por máis que enturbasen a vida de millóns de cidadáns de toda cor política. No Parlamento de todos, que os representantes dos cidadáns conversen, dialoguen e traballen conxuntamente na solución imprescindible de problemas comúns segue tan enlamado como o siga estando Paiporta, ou calquera pobo da contorna da Albufera. Aínda por riba, se os envites entre supostos responsables de distintos niveis administrativos son inútiles para o que importa –incluída a súa responsabilidade na xestión-, a longa cambiada que, coas comunicacións do fiscal xeral do Estado, preténdese dar á presunta conculcación do dereito á intimidade en cuestións fiscais dun particular como o noivo de Isabel Ayuso, vai camiño de cegar a quen queira aproximarse a venda da Xustiza nunha sociedade supostamente democrática.

Este territorio do freo e do atraso é moi coherente con lentitudes herdadas do pasado. En Educación –sempre tan no centro de todo-, non son froito exclusivo de corenta anos que, fosen ou non fascistas, non foron antifascistas e só se interesaron por “os selectos”. A prensa encomiaba este 29 de xaneiro de 2024 o avance habido nunha estrutura escolar cuxo retroceso en “abandono” respecto a 2023 -un 0,7% respecto a 2023, e cinco puntos menos que en 2018- deixaba un 13% de mozos e mozas de entre 18-24 anos unicamente con estudos de ESO para afrontar a súa vida. Certo que é un mínimo “histórico” en España, pero non debe dar que pensar que, dentro da UE, só en Romanía sexa maior este “fracaso do sistema educativo”? Tanto ou máis “histórico” é que, desde antes da lei Moyano en 1857, a moi poucos lles importase a existencia dunha gran masa de persoas analfabetas ou semianalfabetas. Para unha digna vida individual e colectiva, non dá igual; e cantas políticas educativas non concorden niso aceleran o cumprimento das profecías de Trump e os seus neoliberais intrépidos.   

 

TEMAS: Valor da escolarización universal.- Abandono escolar.- Neocolonialismo americano.- Fracasos do sistema educativo.- Era Trump.

Toda contemporaneidade leva temporalidades atopadas

 

A linealidade do tempo explica pouco o que sucede: a pura cronoloxía queda curta para contar que é un avance ou un retroceso.

 

O novo acceso de Trump á Casa Branca está cargado de confusión, especialmente para cantos acumulan anos. Non é esta a única xeración que vive perplexa ante canto lle toca vivir; abundan nas desconcertadas e non faltan as que creron de verdade que o tempo se acababa. Non se explican doutro xeito as repeticións de trazos dalgúns profetas do Antigo Testamento nin, no Novo, que a Apocalipse fose incluída entre os libros canónicos da primitiva comunidade cristiá. Da inminencia do fin do mundo –esperada por múltiples razóns- , hai moita presenza na arte medieval, especialmente no cambio do milenio. Reflícteno os Beatos: o de Liébana e o da Biblioteca Nacional son fieis testemuñas desa crenza recorrente. Nos últimos oito séculos, as pestes, as guerras, os cambios da “orde” vixente -fosen económicos ou políticos-  seguiron dando pé a variadas expresións do mesmo cariz. O medo e a ansia de atopar sentido ao que ocorre –ou parece que vai ocorrer- animan todo tipo de suxestións. En fin, os soportes do cinema e do cómic, de índole ás veces distópica e moitas outras utópica, medran con este mesmo horizonte temático. Sempre a confluencia do novo e o vello atraen apreciacións subxectivas, en que o afán de seguridade acolle variadas maneiras de facer convivir o que pasa pola imaxinación e o que acontece.

 Os desaxustes entre cronoloxía e a Historia tamén son frecuentes. Na información cotiá, é recorrente que a continuidade de feitos e persoas non indique, por si mesma, avance ou retroceso. Observada en detalle e baixo o prisma dos beneficios ou perdas e os seus afectados, no transcurso da cronoloxía advírtense patróns de continuidade e descontinuidade cuxo contraste permite advertir aspectos cualitativos de gran relevancia. Esta precaución, básica para distinguir uns tempos doutros, permite advertir cambios significativos, pasos cara adiante e atrás, progresos, melancolías e desesperanzas. Retiradas as consideracións de valor, moitas veces aparecerá unha rara disparidade entre o que consigna a Cronoloxía -un antes e un despois físico- e a Historia, é dicir, o que realmente acontece en canto mellora ou deterioración a vida humana. É dicir , que o tempo histórico non é mera cronoloxía. Os historiadores da Escola de Annales  (1929), por exemplo, distinguían por tal motivo a existencia de tempos ”longos” e tempos “curtos” que puidese encerrar a súa configuración. Hegel (1807) pola súa banda , distinguira, na súa filosofía do tempo, tres fases dialécticas no seu tránsito, máis idelista que cronolóxico. E moito antes, Agustín de Hipona deixara constancia nas súas Confesións (398 d.C.) de que o feito de escribir facíao “no tempo”, e que “hai moito tempo que falo do tempo, que este moito tempo non é senón un traxecto do tempo”, pero ignorando “que é o tempo”.

 

Volver e volver

Tales reflexións, experiencias e expectativas, desenganos, esperanzas e indicios de escepticismo, volven acumularse no inicio da que se chamou “Era Trump”, de cronoloxía precisa e valores incertos cara a estes catro anos que seguen. Sen apenas iniciarse, a simple catalogación temporal difumina o valor do que aconteceu antes, e quere exaltar o que achegará á Historia común dos humanos. A falta de suficiente contraste explica o desasosego máis que razoable de cantos len nos xestos e palabras –amplamente divulgados polos amigos do personaxe- que o conservadurismo ultra gañará máis peso nas decisións que tome.

 

Non hai dúbida de que terán repercusión bastante lonxe de Washington, incluída España, onde é relevante destacar que, a cada cidadán non lle será fácil comprobar, en por si, o xusto valor histórico de canto aconteza nesa capital a partir deste 20 de xaneiro. No material a que habitualmente teña acceso –especialmente a través de redes de dubidosa neutralidade- atopará criterios e versións atopadas. As leas mediáticas, sempre interesadas, pouco lle axudarán e verá, mesmo, que unha gran maioría de persoas, pasadas á indiferenza, non advertirían esa carencia. En todo caso, é raro que a educación recibida non se ocupou en proporcionarlle unha capacidade crítica suficiente para distinguir o que merece a pena do que non, cando ningún argumento hai, salvo a desidia, que xustifique a indolencia das políticas educativas neste sentido. Os anos de escolaridade deberían, polo menos, desenvolver certa capacidade comprensiva para a lectura da prensa que, en papel ou en pantalla, está ao alcance ordinario de todo cidadán.

 

Contrasta este obxectivo do dereito á educación, co que o pasado día 13 confirmou un evento no Ateneo de Madrid, en que se puxo de manifesto que a repartición de competencias educativas nos anos noventa xerara, nalgunhas Comunidades, a desregulación do sistema escolar. Os datos alí achegados, indicaron que, coma se  dunha cadea de montaxe se tratase, proletarizan aos seus traballadores docentes de tal modo que, máis taylorizados que nunca, a súa intensa burocratización non lles deixa tempo nin incentivos para construír un modelo crítico e moderno. Por esencial que sexa a unha democracia sólida, o utilitarismo tecnocrático que estarían a impoñer a este traballo moitos xestores das políticas educativas españolas, non precisa a exemplaridade dos novos inquilinos da Casa Branca. Levan anos financiando o público-público á baixa e venden como selecto un sistema en que os fracasos que induce incumpren o artg. 27 da CE78. Roubando dignidade educativa a moitos mozos e mozas en idade escolar, esta xestión , herdeira dun pasado deficitario, protexe na súa estrutura dual marcas de desigualdade. Afectan especialmente aos que máis necesitan un digno sistema que ensine a “ler” do modo adecuado aos tempos que corren e, indirectamente, xeran abulia democrática.

Que á calor que inspire Washington sexa un “progreso” porque sucede en 2025, é difícil de admitir por cantos entenden que os valores comunitarios a soster e ampliar son outros. En particular, “a liberdade”, imprescindible para calquera conversación democrática. Ante cantos fan a onda aos plutócratas americanos, reverter os desaxustes desta coxuntura entre cronoloxía e contemporaneidade educadora esixirá resistencias similares ás que, segundo Frei Toribio de Benavente, poñían os indios á invasión cultural dos españois.

TEMAS: Historia actual.- Políticas progresistas e conservadoras.- Cronoloxía e Historia.- Veracidade e subxectividade.- Educación crítica e democrática.

 MMC (20.01.2024).  

 

Proliferan os estilos victimistas de mostrarse ante os demais.

Esta forma de distinción, baseada en supostos agravios, tende a confundir e esixe aos demais cidadáns privilexios excepcionais. 

O victimismo é unha praga que carcome a confianza, actitude esencial para a dignidade democrática. Os longos anos do Antigo Réxime, sumados a formas alternantes de colonialismos autoritarios da vida política, nunca fixeron desaparecer de todo aquelas maneiras da distinción. A medida que a burguesía afianzou as súas maneiras de control rendible do sistema produtivo, conformou tamén as de control político, os seus gustos e preferencias de liberdade. Boa parte do acontecido no século XIX e do XX legou a este século unha herdanza na que o gran debate é ver en que medida, facendo como que non existe a clase traballadora, as chamadas xenericamente clases medias imitan libremente –sen aparente coacción- os donos de canto xera valor.

Non cesou de repetirse neste tránsito que “Todo é bo para o convento” ou “todo vén ben para o convento”, apotegma xerado nas loitas dos chamados “apostólicos” con quen lles disputaba a civilidade do poder. Ao parecer, aludía á escusa dun frade que levaba ao lombo a unha muller que recollera en algures, e vale tamén ao que se ve, oe e predica desde noticiarios e faladoiros diversos. No tempo presente, en que creceron as formas en que certo aristocratismo de aspecto benevolente, bota man do populismo. Esta suposta proximidade reitera episodios en que os suxeitos activos non necesariamente son cregos nin aristócratas fetén; “todo” lles vale e ante calquera situación política xogan a protexer o seu poder. Hai cumios partidistas que os coaligan para que non teñan reparos en nada se convén para vencer ao contrario e, por un tempo, darse a razón a si mesmos.

Na escena internacional, dentro duns días verase no Gotha, o triunfo deste estilo político. Por primeira vez na historia do Norte alcanza a presidencia un señor convicto de 35 delitos, ao que, grazas a lograr o favor cidadán, exímeno de canto chanchullo golpista montou en 2021 . O seu proxecto, propagado a conta de supostos victimismos de colectivos alleos ao seu, non ten inconveniente ético en fachendear de canto se lle antolla . Pronto veremos qué pasa, mesmo, coas relacións internacionais, supostamente pacíficas desde a IIªGM. Non admite a existencia dunha hexemonía en declive e pregoa que a súa xeopolítica expansionista reconfigurará a estratexia americana baixo novos pretextos de seguridade. O sempre aleatorio Oriente Medio xa está a ser reformulado no xadrez internacional; vaise Biden querendo deixar recosido o taboleiro de xogo, e Trump ocúpase de garantir a súa provisionalidade nun mundo cambiante, cando a escala mundial as pezas fortes do poder xa se moven nos escaques do Pacífico. Antes de que o día 20 de xaneiro se traspase a presidencia de Washington, unha cohorte de multimillonarios está encantada de ter a ocasión de expandir os seus monopolios no novo mapa de relacións. O PIB particular de plutócratas como Zuckerberg e Elon Musk  supera o de países enteiros da UE, e se avén cos alardes do populismo trumpista. A súa capacidade de interferir na ignorancia ou o coñecemento a través plataformas tecnolóxicas e recursos é abafadora e xa mostraron ao resto dos humanos a pouca capacidade que teñen de exercitar razoablemente a súa liberdade. Na lexislatura que empeza, os seus xestos de proximidade esperan acrecentar a rendibilidade dos seus negocios, e en Los Ángeles, mentres arden miles de casas, a elite dos millonarios loce os seus propios bombeiros.

Simulacións ao redor da Moncloa

No microespazo hispano nunca deixaron de existir simulacións similares. A picaresca, orixinal achega española á narrativa literaria, está a converterse cos ventos que sopran de América en plaxio do populismo victimista. Desde que unha moción de censura desbancou a Rajoy en 2018, os que perderon o envite colleron afección aos relatos con altas doses deste compoñente; esgrímeno para que medre o seu número de fieis e que o recoñecemento mutuo embarge a cantos , por variadas razóns, se inqueden por que a súa posición socioeconómica poida decaer. As solemnes declaracións dos seus líderes denotan unha desenvoltura de gran reverberación cando logran que o xornalismo de micrófono reproduza o seu lanzo en directo para os noticiarios. A última destas revelacións, a cargo de Nacho Cano, foi que era un perseguido da Moncloa. Os adxectivos que empregou e a nombradía das súas amizades e labores procuraron que o resto dos mortais se puxese do seu lado sen preguntar se “se podía levantar”. Todo axudaba a que o televidente –especialmente se se sentía agraviado por algo- asentise ao cabreo que o faladeiro entrevistado expresaba. Tamén en democracia existen situacións conflitivas e aí estaba esta educación  informal tratando de sintonizar coas audiencias sen desmellorar a posición dos selectos.

Esta tendencia xa estaba de moda antes de que a presidenta madrileña, os seus achegados e servidores, se fixesen  cargo de emitir mensaxes escurecedoras do que fan cada vez que lles poñen un micrófono diante. Como alumno ben educado, Feijóo, contraprograma á Moncloa e trata de obedecer o que lle din que faga; para progresar adecuadamente, todo lle vale. Amnistías, desastres, auga, inmigrantes ou vivenda, son cuestións ás que, incluso a ponte cara a Junts per Catalunya deixa na irrelevancia a longa dedicación dun xulgado aos correos electrónicos da Fiscalía do Estado. Desviada a atención de Dna. Isabel e o seu noivo, o victimismo deste con Facenda pode permitirlle irse “de rositas” , como di Rosa Villacastín. O método seguido, unha xoia do esperpento, é obra dun M.A.R. que xa “peitea canas”, responsable de elevar de Valladolid á Moncloa ao actual oráculo de FAES, o profeta  nostálxico da alta misión de que “o que poida facer que faga”, porque Sánchez  é “un perigo para a democracia”.

A primeira vítima de tan aristocratizante victimismo advírtese nalgúns xestos do presidente actual do Gobierno e a súa contorna. Non é para menos: o resto dos españois sófreo desde case sempre. Á maioría, o suposto dereito escolar á educación non os facultou  –segundo reiteran os informes PISA- para discriminar o verdadeiro do falso; infórmanse como poden, pero a rutina de sobrevivir non lles deixa tempo, nin medios. Quen tamén peitean canas, educados na austeridade de que  “vanitas vanitatum et omnia vanitas” (Eclesiastés, 1, 2), non entenden o que está a pasar, pero poida que o ritmo victimista dos donos das vaidades mundanas logre este mes de xaneiro facer entender para que queren o Estado.

 

TEMAS: Populismo.- Victimismo.- Autoritarismo.- Confianza democrática.- Dereito a unha educación digna e igual para todos.

MMC (15.01.2025).

A Historia recente segue sendo complicada

 

En 2025, falar con normalidade do recente pasado deste presente non empezou con bo pé. A “Internacional reaccionaria” medra.

Cantos entendan que do pasado se pode aprender algo non coincidirán en que a Historia recente sexa aconsellable. Persisten ancestrais discrepancias, algunhas moi antigas. Valerio Máximo deu a entender, por exemplo, en época do emperador Tiberio, que máis que “a Historia” -en que Roma tiña bos escritores-, conviña que circulasen “as historias”, anécdotas exemplarizantes que adoutrinasen no conveniente. De Cicerón, algo anterior, era a concepción da Historia como “magistra vitae” (De Oratore , 2,36), capaz de ensinar a comportarse sen incorrer en desavinzas  .

O reaccionarismo desmemoriado viviuno de cheo a maioría dos nados despois da Guerra, catástrofe da que nunca oíu falar ata medrar. Dos anos corenta e cincuenta, de escasas prazas escolares e menos recursos, abundan as memorias de quen a súa posibilidade de “estudar” pasou por internados diversos. Tiñan máis de once anos, cando, segundo lembran, oíron falar por primeira vez do “Alzamento”. Antes de misa, en pláticas supostamente espirituais que apenas os libraban da somnolencia, algún educador introducía anécdotas fieis á técnica das Historias recompiladas por Valerio, por Quintiliano na súa case coetánea Institutio Retorica ou por Don Juan Manuel no libro dos exemplos do Conde Lucanor case a finais do século XIII. Aínda non esquecen como, para amenizar educando, algún dos seus formadores sacaba a relucir exemplos nos que o protagonista adoitaba ser o piloto “nacional” García-Morato quen, como anxo exterminador, limpaba o ceo madrileño dos cazas republicanos. Aquel predicador de case todas as madrugadas acrecentaba coa súa narrativa a boa imaxe dos vencedores da Guerra, pero esquecía as ruínas causadas pola aviación do bando franquista en Madrid -incluído o Museo do Prado- ou en Guernica, Málaga, o Maestrazgo e outros lugares. Non mencionaba aos nacionalistas vascos que, segundo contaba o cardeal Gomá ao Marqués de Magaz en 1936, eran “excelentes católicos na súa maioría”, aínda que andasen en “contubernio” co exército vermello, e igualmente esquecía a sensibilidade de quen –fose laicos ou curas-, non entenderan que o “exército colonial” dos sublevados matase á xente –e mesmo sacerdotes- ao estilo dun exército de ocupación; Anxo Ossorio e Gallardo, José Bergamín ou Claudio Sánchez-Albornoz, estaban entre eles.

Aquelas xeracións de criaturas eran inducidas a pensar que caeran no lado máis providencial do tempo histórico e calquera pregunta dubidosa respecto diso era arriscada, pero tamén a Historia para aprender en colexios, escolas e institutos, estaba regulada por idénticos horizontes e metodoloxías. O libro de España que o seu alumnado lía en alto en 1956 -cando roldaba os 13 ou 14 anos-, transmitíalles un patriotismo inspirado nun relato inventado, cal viaxe iniciática similar ao que Edmundo De Amicis facía percorrer en 1886 a Marco en Corazón, Diario dun neno.  Frei Xusto Pérez de Urbel , que o escribira en 1932, reescribiuno en 1942 adaptado ao Estado Novo falando de dous supostos orfos dun falanxista morto no asalto ao cuartel da Montaña, que percorrían os lugares martiriales do “glorioso alzamento”. Edicións deste Libro, posteriores á CE78, “descafeinado” que estiveron obrigados a ler; nela Franco vivía “traballando día e noite e pensando sen cesar nesta España que se librou por el da gadoupa do comunismo”.

A Historia de España que adoitaba estudarse en terceiro, da mesma editorial relixiosa, non desmerecía. Seguía o modelo de José María Pemán na Historia de España contada con sinxeleza, que servira de referencia ao Instituto de España para o seu Manual da Historia de España, texto escolar que contaba ao alumnado de Primeiro Grao en 1939 –cando a Guerra non terminara aínda- que “España renace”, e que os que pelexan para que así sexa “están a demostrar que son do mesmo amorne daqueles de antes que, pola súa fe en Deus e polo seu amor a España, souberon converterse en heroes inmortais”. Análise como o que Emilio Castillejo fixo daqueles textos escolares desvelan a mitificación dunha Guerra que deu poder aos vencedores para educar, despois, o presente de varias xeracións. No seu currículum tamén brillou a Historia do Imperio Español, entre cuxos textos oficiais estivo, en 1943, o dun xefe de patrulla nun  bibliocausto como os lembrados en 2006 por Manolo Rivas en: Os libros arden mal. Non só deu motivos a Josep Bergés, editor de Destino , para unha Correspondencia con Miguel Delibes, de gran valor para saber de que ía desde finais dos anos corenta a censura de libros; tamén foi profesor de futuros  profesores de Historia.

 Pasado e Presente desmemoriado

Agora que a “Internacional reaccionaria” florece máis aló das trolas que corren polas Redes, cobra importancia saber que quen como docentes nos distintos niveis do sistema educativo ensinaron Historia desde antes da CE78 viviron molestias tamén despois; pouco alumnado tivo unha experiencia coa Historia capaz de situar como avance ou retroceso o que lles tocase vivir sobre dereitos e liberdades cívicas. Poucos tiveron preto un afán de maxisterio semellante ao que Francisco de Goya y Lucientes puxo tantas veces na súa pintura en gran formato e en fórmulas de gravado, debuxado e anotado para a súa divulgación. Podía quedarse en pintor compracente de Corte, pero implicouse no seu presente deixando abundante testemuño do que viu nun tempo difícil. Aquela transición do Antigo Réxime, absolutista e dominado polo celo da Santa Inquisición, a unha etapa de cambios modernizadores, ocasionoulle, entre outras convulsións, o ter que exiliarse, xa maior, a Francia, onde seguiu testemuñando que “Aínda aprendo”, como escribiu cara a 1826, no debuxo nº 54 do Caderno G ou Álbum de Bordeus .

 

O ensino da Historia española despois de 1978, nas etapas escolares e nos medios, non foi igualmente modélica; salvo excepcións que pagan o seu tributo por tentalo , non é exemplar. 2025 adivíñase progresivo para o reaccionarismo que emanará do Norte americano, cando cada centro escolar acumula contraditorias concepcións, ás veces infantilizantes e solemnes, sobre a Historia que ensinan. En xeral  –como constataba Fernando Hernández en 2016, no Bulldozer negro do Xeneral Franco- son moitas as taras que arrastra. As novas xeracións mostran gran ignorancia sobre as etapas recentes e, ao mesmo tempo , non faltan quen acirre esta carencia como conveniente a unha suposta convivencia tranquila. Obstaculizaron dúas leis de Memoria Histórica en 2007 e 2022 e, independentemente de se é acertada a conmemoración da morte de Franco, 87 supostos intelectuais manifestan que é “GUERRACIVILISMO” o que empezou a celebrarse baixo o lema “España en Liberdade: 50 anos”. Se esta desmemoria conceptual é clave para entender a súa contribución ao entendemento democrático, talvez dentro doutros oitenta anos sexa intelixible a súa gloriosa equidistancia co silencio.

 

TEMAS: A materia de Historia.- Historia vivida.- Historia aprendida.- Ignorancia e desmemoria.- Convivencia democrática.

 

MMC (09.01.2025).

Repeticións, propósitos e esperanzas non faltan

2025 avanza en continuidade co que deixou 2024. O simple cambio de algarismo só removeu o que había.

 

Os propósitos de emenda en asuntos colectivos adoitan tardar en emendar os comportamentos. As súas tendencias están tan arraigadas que adoitan tardar en ser modificadas; duran e duran tanto que, ás veces, no que toca á experiencia vital dos individuos, parecen inmutables, capaces de sobrevivirlos por moitas xeracións. Consúltese o refraneiro, esa especie de filosofía popular do escepticismo, e verase como son de vellos os tópicos das conversacións. Aquilo de que “O que a intelixencia non dá Salamanca non o mellora” (que en latín macarrónico parecía máis intelectual: Quod natura non dat, Salmantica non praestat ) é bastante paradigmático de moitas opinións categóricas que se verteron nos medios. Vai camiño de facerse soado a contestación que, seguindo esta teoría, mereceu as chanzas de Fernando Savater ou Jaime Peñafiel á propósito do que, na noite de fin de ano, aconteceu no sketch de Lalachus con Broncano . Citando o que ambos escribiron ou opinaron noutras ocasións a xenealoxía e denotacións das súas expresións verbais deixan en evidencia a volubilidade das ideas segundo varía o vento. Poida que a idade -entre outras moitas variables- sexa o maior determinante de que sexan impredicibles as variacións afectivo-cognitivas que, en etapas máis xuvenís, tiveron formulacións radicalmente distintas.

Compoñentes expresivos, máis lindeiros coa fe dogmática, que cos requisitos do coñecemento científico que Descartes ou Francis Bacon propugnaban como criterio, roldan neste novo ano moitas das interpretacións, desavinzas e discordancias que a complexa realidade segue poñendo diante dos ollos para que os humanos traten de saber a que aterse en canto incumbe á convivencia cos demais e coa propia Terra, onde aínda van vivir durante algún tempo. Cando Elon Musk leve a uns cantos a Marte, é altamente probable que todo cambiase e as variables fosen distintas; poida que a condición, asinada confidencialmente ante representantes de Trump , sexa aceptar un chip co que a capacidade de pensar fose adaptada. Non serán aceptados cantos discrepen da uniformidade cara á que dispositivos diversos, como móbiles, medios e redes sociais, condicionan a cuantos tratan de saber de que vai iso da liberdade e as súas dimensións. Dato significativo é que a IA (Intelixencia artificial ) logrou que medren os crentes que a ven como un instrumento sabio, tan puro e imparcial que nos vai a levar, sen rumbo niingún moral, a unha verdade absoluta. O seguinte infantilismo ao que está a servir é que pronto teremos liberdade para facer o que queiramos, independentes da liberdade doutros e dos donos desas tecnoloxías.

 

Calendario dos meses. Mes de xaneiro. San Isidoro de León.

Pasaron as festas de Nadal, Fin de ano e Reis, cos seus bos desexos de renovación de metas e propósitos, máis aló da xoguetería con que nos entretiveron desde a infancia. É o tempo en que se renovan obxectivos vitais e, igual que no ámbito empresarial, é momento de facer balance e dar conta e razón do imput e outpout  de investimentos do ano anterior. Facenda tamén está xa ás voltas con o IRPF de 2024, pero é o momento de novas expectativas para o ano en curso. Revisar cuestións en que nos educaron e séguennos educando axudará a non perder o tempo. Desde os anos setenta para acá, vimos que o anterior sistema de “Guerra fría” decaíase e daba paso a outro en que , ao parecer, rexía o individuo libre e “normal”. Ronald Reagan, antes de ser presidente de EEUU entre 1981 e 1989, xa fora gobernador de California entre 1967 e 1975, sempre comprometido co neoliberalismo económico e social: rebaixar impostos e, sobre todo, o papel do Goberno na vida socioeconómica e cultural dos americanos. En Inglaterra, á súa vez, xa en 1979 chegara Margaret Thatcher ao cargo de primeira ministra e nel durou un ano máis, ata 1990. En paralelo, alén do Muro de Berlín, as crises económicas e sociais do sistema comunista fixeran da división de Alemaña todo un símbolo. O nove de novembro de 1989 caía ese símbolo de cemento e, sucesivamente, derrubáronse os gobernos do Leste europeo. As estatuas e retratos oficiais baixáronse dos seus pedestais e, como contou en 2003 Good Bye Lenin, mudaron en distintas aparencias de cambio democrático.

 

Soberanos e intervidos

Se non esquecen tales feitos, poderase entender que a xeopolítica non seguise afectando, aínda que doutro xeito, nin a España, nin as demais partes do mundo, en canto a ideas e pautas culturais e, en definitiva, en todo o referente á convivencia cotiá das persoas. Dous trazos complementarios permiten ver o cambio que se operou. Non foi menor o acontecido na voz do Vaticano coa presenza de Karol  Wojtila, quen mostrou entre 1978 e 2005 unha cara que pouco tiña que ver coa de Xoán XXIII e o Vaticano II/II. A que lle enxalzaron os seus haxiógrafos con rapidez é que puxo á Igrexa Católica mirando de novo cara a un pasado restaurador do réxime de cristiandade premoderno. De significado non meramente accesorio é o libro O fin da historia e o último home, en que Francis Fukuyama xustificou en 1992 a salvación dos humanos a través do neoliberalismo político. As ideoloxías –en especial o marxismo- xa non eran necesarias e as forzas do libre mercado bastábanse por si mesmas para lograr unha sociedade sen clases, como segundo apuntaban os seus mentores, podía verse en EEU. Caído o marxismo soviético, “o fin da historia” significaba “o fin das guerras e revolucións sanguentas”; os humanos poderían agora “satisfacer as súas necesidades a través da actividade económica” sen riscos bélicos para as súas vidas.

En España –independentemente do recordo que teña cada cal da Transición e os seus tempos- desde novembro de 1975 non vivimos antes nas pavías das relacións internacionais, nin somos alleos aos cambios de paradigma que están en marcha. Desde a Guerra civil, en ningún momento nos foron estraños os movementos que había ao redor de España. O libro de Joan E. Garcés, Soberanos e Intervidos (Século XXI: 2012) cóntao ben e Luís Horrillo acaba de publicar A espionaxe Británica e Franco (1936-1945) (Universidade de Zaragoza, 2024). Non adoita ser tan comentado o poder constituído polo Vaticano desde os Convenios de 1946 ,o Concordato de 1953 e, ao compás da CE78, os Acordos de 1976-79, no control da cultura, a educación e as liberdades e dereitos dos españois. Repasando esa continuidade documental, e a súa vixencia, pódense entender bastantes das hipotecas que, con pretexto relixioso, teñen que soportar cantos unicamente desexan respecto á súa “liberdade de conciencia”. O cumprimento da profecía de Fukuyama é advertible no número de candidatos a ofenderse se se nomea tal liberdade.
TEMAS: Liberdade de conciencia.- Negacionismos.- Educación pública.- Neoliberalismo.- Neoconservadurismo.
MMC (07.01.2025)

Un cambio de ano apenas modifica o tempo cultural

Empeza 2025, con vontade e desexos contraditorios para que as cousas cambien de verdade.

 Non faltan quen confunde os cambios cronolóxicos cos que modifican aspectos relevantes da vida persoal ou social dos humanos. Os primeiros ritman –como é o caso do ano orbital terrestre- feitos, realizacións, propósitos, proxectos e expectativas cotiás, dunha  evenemencialidade de limitado alcance case sempre. O tempo dos segundos adoita ser lento e, con frecuencia, dura décadas e ata séculos de anos comúns; refírese a saltos cualitativos nas maneiras de facer e convivir, que alteran pautas anteriores de diverso tipo. Canto máis fortes son esas modificacións, máis duración temporal adoitan necesitar. Os grandes cambios na evolución humana, desde a Prehistoria ata a actualidade, duraron séculos, e igual sucede coa evolución dos dereitos e liberdades sociais e democráticas; desde que empezaron a mencionarse como aspiración, ata que lograron formularse como talles viron pasar séculos. Son moitos os países aínda en que a Declaración Universal dos Dereitos Humanos (1948), é papel mollado en canto a todos ou moitos dos 30 dereitos e liberdades que abarca desde o propio nacemento de cada ser humano; están consignados nun documento e recoñecidos nalgunhas Constitucións, pero son millóns de persoas as que ven que fallan os seus índices de esixencia universal.

Cambia o ano cronolóxico unha vez máis. Celebramos a número 2025, se tomamos como referencia o modo de contar a secuencia dos doce meses da Terra ao redor do Sol segundo o calendario gregoriano. A referencia astronómica está no que rexe o mundo musulmán, o hebreo, o chinés e os doutras culturas; na zona occidental europea, cristianizada desde o século IV d. C., esa referencia astronómica nunca deixou do todo o antigo calendario romano. Os nomes dos meses aínda lembran aos deuses e emperadores daquel imperio, e a numeración dos anos alude ao nacemento de Xesús, teoricamente no ano 525 da fundación de Roma. A fusión de ingredientes dispares asumiuna durante séculos o “calendario xuliano”, nome debido ás reformas que introducira Xulio César no ano 45 a. C. E en parte segue despois de que o papa Gregorio XVI fixese en 1582, para a área católica occidental, algunhas precisións de días bisestos que axustasen mellor os tempos astronómicos.

 

Fotografía do autor

Máis aló e máis acó de calendarios que axuden a precisar a relación dos humanos co tempo, está a gran cuestión do cambio e a permanencia, a duración e a suposta inmobilidade que, no transcurso dunha vida humana pode percibirse. Nesta mensurabilidade non é fácil concordar. Ten tan enriba a subxectividade que, como adoita dicirse en Galicia, cada un fala da feira segundo lle vai nela. As varas de medir adoitan estar acomodadas a intereses e afectos non sempre confesables e, a miúdo, discutibles, de modo que o que a uns lles parece un avance, outros o ven como retroceso. A dificultade da concordancia, que xornalistas e historiadores coñecen ben, é case consubstancial ao ser humano. É palpable en filósofos como Schopenhauer, máis ben escéptico sobre a humanidade. E é notoria igualmente nos primeiros libros con recomendacións para príncipes na Idade Moderna. Os libros de urbanidade e bos costumes  repetíronas no século XIX e XX, e os expertos en protocolo reitéranas con novos matices. Para quedar ben ante os demais e resultar aceptables en festas de achegados e familiares como as destes días, é preceptiva a moderación e máis se na conversación non se logra evitar que non vire ao redor de política, relixión, herdanzas e afeccións como o fútbol. Segundo a Enciclopedia da Cortesía Moderna, de Noel Clarasó (1955), tales asuntos poderían ser motivo de afervoadas disputas, entorpecedoras das tranquilas veladas familiares.

 

No transo do paso do 2024 ao 2025, independentemente do que cada cal converse cos seus veciños, familiares ou amigos, rapidamente poderá comprobar o pouco que cambiará gran parte do que de verdade ten importancia vital. Dun ano a outro, a rutina e os hábitos contraídos seguirán dominando unha boa parte da escena pública e menos pública. Estes días, os discursos da maioría de políticos que saíron a contar os seus desexos, constitúen un florilexio de apaños entre a urbanidade e beliscos aos seus contrarios para soster, ante todo, o que fixesen e non modificar o propósito de saírse coa súa, non sexa que poidan acordar medidas sólidas de futuro. Nin sequera na xestión de algo perentorio como a provisionalidade do tempo que lle resta á Terra, son quen de atopar ocasión para dialogar a fondo e sen prexuízos para acordar o necesario. Menos se poñerán de acordo en cuestións que afectan ao común benestar dos cidadáns: o mesmo concepto de “ benestar de todos” molesta a moitos, na crenza de que o mellor é que cada cal se apañe como poida. Algúns hai que, para que as súas profecías se cumpran, poñen á fronte de cuestións relevantes a expertos en favorecer o libre mercado dos máis emprendedores, e eliminar toda prevención reguladora do ben común.

 

Metidos na elasticidade do tempo –que non do calendario-, no aninovo seguirán pendentes de cambio cara a ese benestar desexable da comunidade democrática, multitude de asuntos que, ás veces, están a medias, e outras nin se tocaron en multitude de anos. Entre os bos propósitos que poidan facerse estes días, ben valería a pena revisar o vivido en contornas escolares para analizar se a modernidade que corresponde á escola segue condicionada por temporalidades anteriores, que seguen poñendo en cuestión o dereito de todos a un tempo escolarización digna. Para sentir estes asuntos como un dereito, valer como referencia a autoridade de Enmanuel Kant, para quen todo ser humano ten a súa dignidade, non é menos que ninguén e a súa existencia é “en si mesma un fin”, non unha cousa que houbese de servir “só “como medio” para outro fin. É unha persoa, “un ser que por rango e dignidade distínguese de todas as cousas”, un suxeito moral e político de dereito, razón pola que a lei ha de garantir a todos os cidadáns os mesmos dereitos.

Pode dicirse que é moito o que falta para un cambio democrático que teña este profundo sentido ético. E haberá que recoñecer que no ámbito educativo falla a análise das moitas reformas que se fixeron desde que, a mediados do século XIX, empezouse a lexislar o seu sistema xeral. Como argumenta Marina Garcés (Nova Ilustración radical, 2017), co tipo de “progreso” en que fomos educados perdemos “ o futuro, [e] non podemos seguir perdendo o tempo”. Para o que nos reste, o máis innovador é aprender a facer ben o moito que queda por facer. Sorte co novo ano!

TEMAS: Dereitos e liberdades.- Dereitos Humanos.- Medios e fins.- Diálogo democrático.- Cambios significativos/cambios evenemenciais.

MMC (31.12.2024)