As cambiantes circunstancias reavivan as invocacións á pedagoxía

Tratar de que se acepten cambios sen protestas implica tratar de convencer ao persoal do bo que é facer as cousas doutro xeito .

 

A instrumentación de medios para convencer dun cambio ou unha revolución non é nova. Case nada o é. A publicidade e a propaganda son tan antigas como as táboas cuneiformes; de tempos próximos, cabe lembrar imperios mediáticos construídos no século XIX, condicionantes de políticas diversas, incluídas as imperialistas. Extraer recursos a base da ansiedade de novidades foi o fundamento da rendibilidade do negocio da información e a publicidade, un campo en que a liña divisoria non sempre é fácil distinguir. Así creceu o comercio; así se difundiron as invencións e descubrimentos; así se desenvolveu a información contraposta sobre as guerras e, coa mesma ambigüidade desenvolvéronse tamén non poucos movementos culturais e políticos, especialmente algúns que acabaron en desastre. Sen contar damnificados, os mortos na IIGM sobrepasan os 60 millóns entre civís e combatentes, en boa medida a causa da eficiencia de Goebbels entre 1933 e 1945.

 

A relación de estudos e investigacións sobre esta etapa europea, cos seus múltiples ingredientes é amplísima, o que non impide a preocupación de quen como Siegmund Ginzberg, na súa recente Síndrome 33, ven similitudes no momento actual cos anos en que os nazis, destruída a República de Weimar, seduciron cos seus parrafeos ao pobo alemán. Abundan os indicadores de parecidos síntomas de deterioración democrática, e ata algúns dos personaxes deste presente fan que aquela etapa pareza cada vez máis un metáfora da realidade sociopolítica actual. Anuncios últimos de Trump &Company no sentido de reducir o Departamento de Educación á nada, que os museos sexan patrióticos e deixen de pescudar sobre o seu discurso colonial, ou a súa petición de respecto aos valores cristiáns desde as institucións, alberga serios pretextos para depurar tendencias favorables ao desenvolvemento dos Dereitos Humanos e Civís. A definición xeoestratégica en que se move a nova Administración de EEUU aproveita ao máximo as posibilidades das tecnoloxías actuais para impoñer unha neocolonización cultural e económica sen obstáculos morais nin confesionais, que estorben un neoimperialismo proveitoso para a elite que neste momento detenta case todo o poder político.

 

Algunhas derivacións desta estratexia xa presionan sobre Europa. Entre aranceis e OTAN, ambos en fase de revisión e novas condicións do acordado desde a IIªGM, os 27 de Europa van ter que reformular, de entrada, o concernente á Defensa: rearmamento, exército, investigación sobre tecnoloxía militar, mando de tropas, plans estratéxicos, número de unidades operativas, etc. É dicir, teñen que priorizar un concepto de sociedade e de medios que -nos anos pasados-, parecía estar en segundo plano e tutelado por EEUU. O dono do taboleiro de xadrez en Occidente cambiou as normas do xogo, e sen que haxa un debate a fondo sobre o novo regulamento, fáisenos ver día si e día tamén, o interese que ten o Exército. Practicamente todos os días preséntase o papel de servizo dos submarinos, a Armada, os tanques, a tecnoloxía aérea e, de cando en vez, cóanse tamén cantidades de recursos que deba poñer cada país e os seus prazos de contribución. No Congreso, aparecen cuantificacións proporcionais ao PIB e que o debate político adivíñase complicado. A dificultade trátase de obviar dicindo que os recursos imprescindibles para ese 2% do PIB, con que contribuiría España, non implicará recortes do Estado de Benestar, é dicir, do conxunto de prestacións sociais que deron diferencialidade á vida en Europa. Teoricamente, por tanto, nin a Sanidade, nin a Educación, nin as Pensións dos maiores –nin o trato nas residencias xeriátricas-, nin os demais servizos públicos en seguridade pública, en comunicacións e transportes -nin en xestión de todo o conxunto-, sufrirá deterioración. De onde sairán os recursos adicionais é aínda misterio: o tira e afrouxa respecto ao que o novo empeño signifique de proveito económico inmediato empezou, e está por ver se ha de ser un gasto mancomunado ou se cada un dos 27 ha de cargar individualmente co seu.

 

Banksy

En todo caso, está claro que a Defensa Europea vai cara adiante. Flotan no aire cuestiones tales coma se vai ser algo de verdade autónomo ou se, como nas transicións do esclavismo, e as súas reformulacións da subordinación voluntaria a cambio de protección, ha de parecer que a escravitude se difuminou en maneiras máis ou menos piadosas de manumisión. Para que os problemas de opinión pública sexan menores, e que se é posible se revertan cara a posicións proclives a unha “paz armada”, aquí temos en exercicio a mesma técnica do “OTAN, DE ENTRADA, NON” de 1982, convertido catro anos máis tarde en: “VOTA SI EN INTERESE DE ESPAÑA”, e volven os españois para ter a ocasión de comprobar as teorías de McLuhan ao redor do medio como mensaxe. A masaxe informativa-publicitaria empezou de maneira sólida e consistente, a fin de que as maneiras de pensar, sentir e opinar vaian collendo o cariz que menos custo represente a quen deba decidir. Como é propio de situacións en que non é o mesmo estar na oposición que no poder, todo ten unha ambigüidade calculada e, ao ritmo dos días que veñen, irá incrementando a súa intensidade, propicia a dobregar aos máis remisos. Xa se advirten nos medios os neoconversos á nova situación, que engadirán méritos para seguir estando onde sempre estiveron, sen arriscar nada e non perder corda nas novas oportunidades que se presenten.

 

É propio das situacións de cambio, o emprego de mecanismos  pedagóxicos para que se acepte o que impón o poder real, o da economía e os seus preceptos. As linguaxes do liberalismo remodelanse e complementan desde antes de que Adam Smith tratase de facer ver que eran a maneira de lograr A riqueza das nacións. Na vida escolar, repetiuse o mesmo cos reformismos que, desde a Lei Moyano en 1857, marcaron a xeneralización da escola deixando sempre fóra de xogo a un grupo amplo de persoas. A redución do analfabetismo foi lenta, pero sempre hai quen diga que avanzamos moito. Aínda en 2025, “fracasa” un terzo do alumnado, ao que o sistema educativo sérvelle de pouco, pero a súa invisibilidade mediática e política vénlle ben ao sistema produtivo como man de obra barata. A cuestión é saber se non lle iría mellor á calidade da convivencia colectiva unha igualdade educativa de verdade. Faría ineficientes as pedagoxías sobre a “paz armada”?

 

TEMAS: Educación pública.- Deterioración democrática.- Estado de Benestar.- Xeoestratexia actual.- Unión Europea.

MMC (31.03.2025).

Cando o presente repite o pasado, cal é o futuro?

Chegados a unha idade suficiente para calibrar que o que queda por diante é bastante menos que o vivido, esta pregunta é pertinente.

 

Quen non teña esa idade dificilmente se pode facer a pregunta e, se preguntan, é porque están fartos de rutinas ás que non lle ven sentido ou imposicións que non aguantan. Para isto último, calquera crianza é quen de atopar razóns, e máis os que, despois de andar entre algodóns, saen caprichosos e antolladizos. De consentidos que son, preguntan, pero para dar a nota na aula, como saben os docentes máis pacientes.

 

De cinco meses acá -sen buscar antecedentes-, a pregunta ten sentido para todo tipo de cidadáns e especialmente, como queda este, para quen peitea anos. Entre os adornos desta etapa sociopolítica, está o que lles lembra moito os tempos escolares, sobre todo a parte que brindaba o segmento de recreo no patio do colexio ou a escola. Era un tempo breve, sempre incongruente pola súa curta duración; polo menos , iso parecía a mozos –e mozas- que en idade medradeira, que non vían sentido a tantas horas de aula. Sedentarias e case sempre amarradas ao pupitre en silencio, parecíanlles ridículas fronte ao tempo escaso en que, a media mañá, era un pracer correr, moverse, dar patadas a canto puidese rodar ou, se se terciaba, botar uns “guás” ás canicas, xogar ao marro ou a outra habilidade estimulante entre iguais.

 

O problema do recreo, para a maioría, era que, á marxe das disposicións regulamentarias que houbese –cuestión que en internados e similares, podía ser atafegante-, mentres non se tiña formada unha personalidade recoñecida polos demais sempre reinaban no patio uns cantos que dominaban a escena e trataban de ter a man unha corte de vasalos. Era un asunto algo mafioso. O xefeciño exercía como Don ou Boss de película, cunha chulería que podía ser estridente cando ía acompañada dunha gama de violencias anticipatorias do mobbing actual, capaces de amargarlle os días a calquera que ousase levarlle a contraria ou non facerlle caso. Era evidente que eran os donos do recreo e, se os vixiantes estaban na lúa, non eran difíciles as rifas. Se o colexio en cuestión non estaba situado no barrio onde se vivía, tampouco era raro que, antes de chegar de volta a casa, se repetise un ambiente similar entre colegas: as cuadrillas reproducían o mesmo esquema relacional, e en áreas periurbanas non eran raras pelexas en que as pedras sobrevoaban un escampado máis ou menos propicio para disputarse o control da zona cando os maiores non circulaban por alí.

 

Non fai falta vivir aqueles ambientes escolares; sen melancolías daquel pasado, todo cidadán pode ver aquel estilo pendenciero nos díxomes, díxomes da tele. Rexorde nas secuencias televisadas dos supostos debates no Senado, o Congreso e algunhas Asembleas de Comunidades Autónomas, onde os modais ao uso entre os representantes políticos teñen grandes analoxías con aqueles patios. Neses espazos privilexiados da democracia e, coma se non tivesen máis que facer, malgastan o tempo entre rifas ás que levan preparada a esceniña, o atrezo e, sobre todo, as pedras para tirar aos da outra bancada, con voces ben adestradas e xestos que fallan ás veces, pero en que o que nunca marra é a intención de ver se, tirándolle ao de en fronte un asunto, tatexa e faille morder o po da humillación. Nestes espazos de desencontro, o último en estratexias son as sorpresas. En tempos de tanta fragmentación, non é doado soster a suposta cohesión imprescindible para saír ben da pelexa. As fidelidades de cuadrilla fraquean ás veces; sempre media algún cabreo, celoso por un mal xesto, unha desavinza ou malentendido que, manexado habilmente por xornalistas amigos, deixe a alguén descolocado e sen a imaxe debida.

 

Alonso Berruguete. Sibila. Século XVI. Museo de escultura de Valladolid

Habilmente manexado o tropezón, é útil para a bancada propia, que escacha co riso. A política parlamentaria española ten actualmente un certo aire infantil, por graves que sexan os asuntos que por alí pasan ou parece que pasan. Importa máis, por exemplo, un gol deste tipo que a mellora da Saúde ou da Educación. Reprodúcese, a escala, a política de moda no panorama internacional, en que o curmán de Zumosol , ao que se recorría, quere que xoguemos sen a súa protección e que aprendamos a defendernos, aínda que xa verá que fai se advirte que somos infieis á súa patriarcalismo hexemónico. El, pola súa banda, ten a sensación de estar a perder calidades ante outros posibles primos do seu rango, e bota contas de se, no campo de recreo global, de toda a Terra, fáltanlle cromos e xoga a súa partida coma se non existise Europa. Naqueles recreos afastados, quen non soubese de corrido dous ou tres aliñacións de futbolistas, e non fose recoñecido cun mote ou pseudónimo en que un recoñecido campión de cada domingo fixese de talismán protector, era un pringado ao que a clasificación futboleira situara como un perdedor.

Volve unha repartición de roles forte, en que as fendas da memoria escolar advirten nas preocupacións do presente, ante todo, a persistencia do pasado; coma se  o tivese adiantado, é posible que non se fose e que siga aí. Os partidarios da circularidade do tempo non teñen fácil demostrar que teñen máis razón que os que, sen saber que é o tempo –como confesaba Agustín de Hipona-, aseguran que máis ben é lineal e, en si mesmo, infinito. O que en todo caso é difícil a uns e outros é explicar como, na realidade cotiá, a relatividade das estatísticas repite curso a curso, verso a verso, descoidos importantes. Por exemplo , a consistente mutación do analfabetismo en semianalfabetismo , un panorama crecente do que os datos obxectivos da súa proporción no presente son tan altos que facultan entender a persistencia -non menos pertinaz- dun amplo pasado de credulidades, negacionismo e ignorancia. A autonomía persoal está en risco, pero parece non importar.

Que Trump se sincere respecto ao pouco que lle importa no seu corraliño a Educación, pode ser un adianto do que o mal exemplo parlamentario hispano, con xestos, voces e rabechas, dirá pronto sen andrómenas. Tempo ao tempo; varios personaxes xa están a piques de mostrar cal é a súa autonomía persoal ou si farán como Europa, que se debate agora sobre si mesma. Algún hai que  canto máis corean os cidadáns a súa incompetencia probada, xesticula moito pero amárrase á cadeira de brazos como Odiseo ao mastro e trata de sortear a tormenta. A IA, disposta a ser a Sibila de Delfos, diralle o que queira oír; o ChatGPT está adestrado para que aguante e, tamén, para que recoñeza que se terminou o tempo de recreo. Namentres, os espectadores destes xogos reunidos entretéñense coa  filosofía do tempo e outras series televisivas en que non pasa nada, cando o preocupante deberían ser as amnesias, desmemorias e descoidos deste tempo: non é de adultos xesticular dos nervios e votar ao chou. Benedetti, falaba de que a Historia, “maltreita”, xa non ten quen lle peitee as mentiras”, pero coma se chovese.

 

TEMAS:  Filosofías do tempo.- Analfabetismo.- Semianalfabetismo.- Educación pública.- Políticas privatizadoras.

MMC (24.03.2025)

Que futuro espera a Europa e aos europeos?

Mirando cara atrás sen ira, pódense descubrir nos presente relatos que merece a pena impulsar. Tamén os que é mellor esquecer.

Acaban de cumprirse cinco anos desde que a COVID-19 sumiu á humanidade na incerteza de qué ía pasar cada día nun confinamento que non acababa. É boa ocasión para un balance breve do que mereceu a pena e o que non, xusto nun momento en que desasosegos de diverso tipo roldan as vidas da humanidade. Sempre hai a inseguridade do mañá, pero hai momentos en que parece acelérase e que o tempo non é pura cronoloxía.

Á marxe de que os asuntos que se mencionen nesta columna, sempre teñen carga subxectiva, do acontecido nas ondas primeiras da pandemia -e antes de que empezase a ser manipulado canto tiña que ver de cerca ou de lonxe coa súa instrumentación política, crematística e estratéxica-, cabe sinalar dous ou tres asuntos principais. Por unha banda, o alto valor da investigación, o coñecemento científico e as súas aplicacións médicas. Quedou patente na rapidez con que estiveron dispoñibles vacinas que salvaron millóns de vidas, un reto que sen recursos adecuados fose imposible. En pleno século XXI, non faltaron arúspices apocalípticos, de maior ou menor calibre negacionista, que, naqueles días incertos, nos transportaron aos tempos da Peste Negra e ao que Defoe deixou descrito maxistralmente no Diario do ano da peste. Personaxes e milhomes houbo que se pareceron moito a algúns dos protagonistas daquel dietario de 1722 sobre o acontecido nunha peste londiniense. O mundo da boa vontade e o das sanbesugas tamén quedaron de manifesto, aínda que moita xente, do illada que quedou consigo mesma, non se decatou. As trolas e fakenews rodaron moito polas Redes, paseáronse alegremente polos móbiles e conmoveron tanto que os votantes das eleccións autonómicas (En Madrid, o 28M2023) orientaron a mirada dos votantes cara a quen máis reorientaran os aplausos iniciais cara ás caceroladas contra o Goberno do Estado.

No medio daquela incerteza, quen salvou a situación foi a traxectoria profesional deste colectivo de persoas; pasados cinco anos daquel acontecemento brutal, tamén quedou no recordo a súa positiva actuación na infraestrutura fundamental dos servizos públicos. Á beira da Sanidade, a Educación tamén foi capaz de adaptarse con rapidez a unha emerxencia de gran calibre, en que parecía ás veces que todo se paralizara. Aí estiveron, con todo, os colectivos profesionais de ambos os servizos, aguzosos para arriscar, atender e coidar. No caso dos ensinantes, a infancia e adolescencia española, sen eles, o desastre sería enormemente máis grande. Aquel derroche de empatía e atención merece un recordo agradecido que, ao que se ve polas protestas, manifestacións e folgas últimas, quedou en pura retórica (como tantas outras veces). O resto de participantes e actores nadou entre o ben e o mal, nunha indecisión en que houbo de todo, como en calquera outro momento da historia humana. Aínda ofrece moitas dúbidas, por exemplo, o acontecido no ámbito da Terceira Idade, en que colean ante os tribunais serias reclamacións de discriminación cos maiores en canto á atención recibida en residencias de diverso tipo. Os datos estatísticos indican que bastantes dos mortos naquela situación excepcional serían menos –e tivesen un final distinto-, con mellor coordinación entre a Sanidade e aqueles servizos, máis recursos e menos protocolos.

 

Quen vise o documental 7921 –ou teña máis información respecto diso- fíxose opinión sobre o que faltou e o que sobrou. É importante: a situación pode repetirse con relativa facilidade. Non está claro que a IA, por si mesma, vaia salvar a ninguén en situación semellante. Pode suceder que nos vexamos pronto en algo parecido ou peor. Os donos desta sofisticada tecnoloxía, socios de Trump en gran medida, empeñados en regresar á dura colonización sen trampas visuais de diálogos e convenios que mingüen o seu imperialismo, puxeron patas para arriba a suposta unidade dos europeos. A fume de carozo tratan estes de poñer parches ao que nunca pasou dunha fase potencial: a verdadeira unidade, máis aló da conveniencia comercial sen fronteiras interpostas. Desde 1957, en que aquela CEE só se ocupaba do carbón e do aceiro, sempre quedou pendente o corazón do sistema: a unión bancaria, a unión defensiva e a unidade ante o exterior, é dicir, o meollo da soberanía compartida. O que estes días inquieta máis aos europeos é a defensa común e son moitos os fíos pendentes de acordo: unidade de dirección, unidade tecnolóxica, unidade e diversidade política: que lle corresponde a cada cal facer cando están tan polarizadas as perspectivas ultras e as máis comunitarias. Cando nin existe un relato compartido do pasado europeo, os demais acordos feitos na UE están no aire, empezando por ver que han de aceptar os máis grandes e os máis pequenos deste  quebracabezas de 27 pezas, non exactamente iguais e con intereses determinados polo lugar que ocupan no mapa de Europa e polo dilema constante entre público e privado: liberdade cidadá e control estatal.

En situacións como esta, non estaría mal contar con sinerxías capaces de estimular e orientar a opinión política sen trampas. Estaría ben que os educadores puxesen sobre a mesa de debate cidadán –de modo leal e sen subterfuxios- a súa reflexión acerca da razón práctica máis útil para conxuntar vontades. Existen infinidade de traballos, propostas e proxectos que, desde a perspectiva escolar, estiveron en circulación:  “a escola que queremos”, “a educación que fai falta”, “educación para a paz”, “educación para a convivencia”, “educación para a cidadanía”… “educación democrática” e similares; estas denominacións  e parecidas reiteráronse cando, por razóns diversas, se tratouse a “situación da educación” nunhas ou outras comunidades ou, en xeral no Estado, e pouco achegan a España e a esa Europa comunitaria. Desde os anos oitenta sobre todo, a repetición de contidos entre unhas e outras propostas é case infinita e os resultados sociolóxicos máis ben escasos. O tecer e destecer retórico de contrastes  entre o que había cando non había democracia e o que a continuación se vén a propoñer é tan repetitivo, e copiouse literalmente tanto, que parece que non transcorrese o tempo desde antes de 1975. Talvez fose máis útil –e máis barato- centrar a atención no que non se fixo e debería facerse. Algo se sacaría en limpo sobre o que se deba facer se se quere avanzar algo nunha sociedade que, por moitos avances que tivese no plano tecnolóxico, segue mostrando o fondo das pulsións de sempre.

M. Menor (Madrid, 17.03.2025)

As tentacións do presente son preocupantes

A xeopolítica está a cambiar os indicadores do que está ben ou vai mal, e na vida política de proximidade medran as ocasións para o ridículo.

 

Na prensa destes días, apareceu a mención ás “tentacións” de modo significativo. A moitos lectores devolveríaos a aquelas tentacións en que o diaño –segundo di Mateo, 4, 5-11- mostra a Xesús desde un monte moi alto “todos os reinos do mundo e a súa gloria”, e dille: “Todo isto dareicho se te prostras e adórasme”. Véñense á memoria vendo a TRUMP. Cantos foron educados nos fervores do nacionalcatolicismo, as tentacións asócianos ás censuras que marcaban as películas e obras de teatro coas cualificativas morais do 3, 3R e 4, indicando que se lles sobreviña a morte sen confesión despois de velas, o Inferno era o seu futuro.  Do pasado, por culpa de Adán e Eva, a humanidade perdera o paraíso; sibilinas insinuacións entre a serpe e Eva sobre unha mazá prohibida fixeran cómplice a Adán da tentadora desobediencia.

 

Nos relatos mitificadores que educaron a moitas xeracións latexaban unhas cantas imaxes que, ao que se ve, teñen tentación de presente. As tentacións do diaño acompañan á imaxe do emperador de Washington asinando decretos e emitindo mensaxes que varían segundo o humor con que se levante. Á vez, actualizan tópicos e historias que nos chegaron de Nerón, ao que sitúan -pese ao maxisterio de Séneca- tocando a lira  ante unha Roma que incendiou por ver se emula a Homero ante a caída de Troia. Os comunicadores do “despacho oval” non cesan de situar a intrepidez neoimperial ante os humanos que se deixaron tentar pola ambición dun mundo máis habitable, ese en que Europa é un pecado e aí está el, enarborando a cruzada do dólar cual fero negociante do benestar recortable. Cantos presuman de ter algunha intelixencia para vivir sen depender necesariamente do Norte -como chamaban os emigrantes galegos aos que emigraran a esa latitude do hemisferio americano- aí teñen a Trump , tentado pola inmensidade de reinos e terras que non son o Norte, anceiando que o sexan un pouco máis canto antes .

 

O diaño é hábil e meteulle no corpo que o programa plutócrata sairá adiante se non pon en risco o conservadurismo. A documentación histórica abonda en actitudes como esta ,e na historia do século XX hai moitos acontecementos en que a combinación destes ingredientes é reiterativa, tamén en España. Así mesmo, o aparello conceptual para analizalo ten antecedentes. De 1954 é, por exemplo, o brillante artigo de Hannah  Arendt sobre Relixión e política en que, entre outras encrucilladas, andaba por medio “a liberdade” en plena Guerra fría. Na forma de afrontar a suposta “seguridade” de futuro, o custo do rearmamento no PIB -entre o 2 e o 3% para alcanzar o 5 canto antes-, tamén esconde tras o extraordinario negocio mixtificaciones en que o ben, o mal, os bos e os malos, os mediocres e os mornos, andan á gresca para impoñer o seu criterio e que parezan coincidir a moral, a política, a economía e a boa conciencia (sempre en minúscula). Tanto europeos como españois tiveron que aceptar no pasado as modulacións doutros e, agora, parece que os novos emperadores de Occidente queiran que nos inclinemos, unha vez máis, ante as súas redefinicións do ben e do mal (cristián, branco e patriarcal). Non existe, polo menos por agora, a tentación de non facer caso a esta reedición do libro de instrucións. Circula desde hai pouco máis dun mes a receita do superior/inferior; entre o colonizador e o colonizado imponse de novo un roteiro prefixado do ben e do mal, atenta á liberdade de decisión de cantos nunca foron iguais. Non importa a Declaración de Virxinia (o 12. 06. 1776), especialmente o seu artigo 1: “Que todos os homes son por natureza igualmente libres e independentes”. Menos lles vai a de París  en 1789, e a Declaración Universal de Dereitos Humanos (de 10.12.1948) non lles gusta: 30 dereitos recoñecidos son demasiados e, ademais, estas dúas últimas foron proclamadas en Europa.

 

Nos lares hispanos, esta cuestión -central na CE78- adoita resolverse, por unha banda, nun territorio semántico que non tivese que ver con “a soberanía” ou, tamén, a “liberdade de conciencia”. Por outro, as protestas por cuestións de vivenda, escola, sanidade, migracións, trato aos maiores ou o que se dea ás mulleres, sinalan dúbidas reais sobre igualdade, xustiza e dignidade, que non diminúen por máis que, ante queixas sobre a preservación dos dereitos das persoas, o afán por salvar as institucións supostamente competentes en tales asuntos pretende que non saian  erosionadas. En noticias e debates, esta tendencia ao silencio ou á desculpa non salva o insalvable cando por acción ou omisión, rutina ou descoido -máis ou menos culpable-, saen tocadas. Cando as agresións a eses dereitos non se logran parar, reducir ou minimizar nun tempo razoable de reflexión e debate democrático, está a mostrarse a limitada calidade da liberdade, igualdade e fraternidade cidadás. Non fai falta unha análise detallada dos casos e cousas ruidosos de cada día. Son imposible signo de saúde  democrática os incumprimentos, rutinas e descoidos acontecidos no desastre da Horta Sur valenciana. Tampouco o é o algarismo 7291, que fai estremecer a persoas –non só de Madrid-  en idade avanzada.

 

Agora que aumentan os aires do imperio do NORTE reclamando débitos e prestacións, servizos e reverencias, veremos a firmeza con que aguantan tantas estruturas que viviron renqueantes cando non parasitarias. Neste sentido, é preocupante a desinformación que circula cando o empeño dalgúns grupos é transmitir os criterios de bondade das súas propostas políticas con fórmulas como a que circulou nunha “Illa das corrupcións” zafia e falaz. Ese estilo polo que  Miguel Tellado viuse no brete de ter que pedir “desculpas serias á República Dominicana”, implica altas doses de estupidez programada. Nin é serio o que di, nin a función dun político é tratar aos seus representados coma se a súa listeza consistise en mostrase tan superior que fose impune ao que está a dicir. Entre tanta brincadeira, dilles que os deixase tirados na defensa dos seus dereitos cívicos, cuxos recortes crecerán coas limitacións orzamentarias. Se o tempo é o que nos queda por vivir, estes tipos son  mala compañía para afrontar as tentacións a que é adicto Trump, e que pagaremos todos. Non confundan! O Evanxeo fala dos “fariseos” e “sepulcros branqueados”; o colonialismo coñeceu ben aos cipayos e, entre os asalariados do pasado, sempre se soubo ben quen eran os crebafolgas.

 

TEMAS: Liberdade de expresión.- Información veraz.- Xeoestrategia americana.- Falsidade e verdade.- Hipocrisía e moral.

MMC (10.03.2025)

O currículo oval dará que falar durante uns anos.

 

É un momento relevante para ver qué ensinar e qué aprender. Serao máis se entendemos que queren que se ensine.

 

Ninguén dúbida de que o enfrontamento verbal entre Trump e Zelensky no despacho oval (da Casa Branca) o venres pasado, día 28 de febreiro de 2025, ten trazos do que habitualmente se adoita dicir “histórico”. Cumpre os requisitos do insólito e, tamén, os que indican que en diante –polo menos por un tempo significativo- imprimen ritmo novo a outros  acontecementos conexos, dos que sería un expoñente valioso. Desde logo, ten moito de ambas as características do que habitualmente adoita cualificarse como tal se non se entra en pormenores do insólito, nin en se a suposta novidade ten amplos antecedentes descualificadores de tal. Tratándose, de chocalleiro, nesta columna de ver como o que pasa ten que ver co que se ensina no sistema educativo, é boa ocasión para observar como o que nos parece sorpresivo, non o é se se contempla desde o que acontece nas aulas escolares e, así mesmo, en museos, programas de televisión, enfoques da prensa e os medios, espazos todos que tamén condicionan as redes neurais, a procura de que exista un pensamento colectivo previsible.

Chamar ao acontecido ese venres “currículo oval” implica apreciacións previas.  O adxectivo, ademais de cualificativo admite connotacións alusivas á topografía espacial do acontecemento, a cuestións hormonais dos participantes -especialmente visibles nos xestos nada protocolarios de quen acompañaba ao suposto mandamás daquela casa- e a tradicións máis afastadas, en que culturas antigas situaban a orixe do mundo. “Currículo”, o núcleo significante, alude directamente ao “programa” educativo, termo que a xerga pedagóxica substituíu fai máis de medio século para precisar que o proceso de ensino-aprendizaxe non só abarcaba o qué, senón tamén o cómo ensinar algo. Neste caso, o “currículo oval” non oculta que se deba entender quen manda neste presente ou, polo menos, quen quere mandar sen que se lle estorbe nos seus designios neocolonizadores.

A proba de que o “currículo oval” é significativo e de que os seus promotores queren que o sexa, é que, de inmediato, produciu unha reacción en cadea. Os supostos amigos e próximos desde que se iniciase a IIª GM –e máis desde a “Guerra fría”, cun “pano de aceiro” por medio-, empezaron a reunirse nerviosamente en distintos foros e conversacións, de cuxa preocupante intensidade teremos constancia en bastantes telexornais futuros. Neles, deixarannos entrever qué pasa con asuntos que repercutirán en canto ten que ver a diario co comer, vivir e sobrevivir. As terras raras, a enerxía, os produtos industriais, os intercambios comerciais e turísticos, non son alleos a se hai que incrementar o % do PIB para cuestións de “defensa”, “fronteiras”, “aranceis” e, de paso, amoblar o pensamento e o afecto do que convén ou non convén, quen son os amigos e os inimigos, a “unidade”, a “patria”, a “seguridade” e outros asuntos aínda máis abstractos do ben e do mal omnipresentes en canto se faga ou se deixe de facer.

 

O Oxímoron vital

Conta Borges en “O Zahir”, un dos seus contos no  Aleph (edición de 1952), que “a guerra lle dera moito que pensar” a un dos seus personaxes; “ocupado París polos alemáns, como ía seguir a moda?”. Detrás aparecía o afán de ter ante os demais a autoridade que dá a combinación de soberbia, diñeiro, mocidade e xerarquía social no medio de grandes limitacións existenciais, e que a existencia non sexa un oxímoron, é dicir, unha contradición. Independentemente do que cada cal comece a entender que lle corresponde facer na presente conxuntura –e á marxe do que faga Europa, España, Francia, Inglaterra e a propia Ucraína-, se non se quere caer no esnobismo nin na cursilería en cantos feitos ou ditos persoais teñan relación con canto está en proceso de cambio –aínda que tan só sexa para catro anos- , pode ser útil repensar que nos ensinaron a pensar ata o de agora.

Marius Boezem, 2016. La luz cisterciense. Fundación Verbeke Bélxica

Moitos dos códigos que nos introduciron na actividade neuronal da infancia e adolescencia -eses dous momentos críticos en que se conforma en toda persoa o modo de estar e actuar no mundo que lle toque vivir- fixéronnolos aprender nos  currículos oficiais de Historia, e non variaron moito en todas partes desde que  existen. En España, aínda nos anos cincuenta e sesenta mandaba a “Historia Sacra”. O que de “Historia de España” e “Historia Universal” estudábase en Primaria e Ensino Medio trataba de axustarse a un deseño unitario, homologado en 1939 nun texto oficial do Instituto de España. A súa autoridade viña dunha forma de pensar a unidade do mundo intensamente cultivada no século XIX, en que os ortodoxos e os heterodoxos –brancos, cristiáns e occidentais case todos- se distribuían os papeis de bos e malos. Para evitar incoherencias entre as tres materias e que a primeira delas non diminuíse a súa relevancia, a Cruzada -é dicir unha Guerra á que se daban atribucións providenciais nos libros de texto- andou sempre por medio. Os currículos posteriores á CE78 -incluídos os actualmente vixentes-, lonxe de estar descolonizados gardan aínda grandes tramos de desmemoria sobre o acontecido no pasado. Cantos tratan de descolonizar as miradas con que imos aos museos talvez saiban mellor do enorme peso que aínda teñen neste proceso instancias que condicionaron a moitas xeracións. Aí seguen condicionando unha perspectiva menos “oval” sobre o pasado e o presente; sobre a imaxe que temos construída do mundo e a súa evolución.

Descolonizarse non é ningunha moda, nin aparentar nada, senón tratar de ver mellor; como operarse de cataratas, é para vivir e convivir nun presente que, ao que se ve, ten novos inconvenientes para unha mirada limpa, indispensable para a racionalidade democrática. A perplexidade ante o visto e oído o pasado 28 de febreiro pon en cuestión que, entre o mero existir e o poder ser, a educación sexa un dereito relevante. O que Séneca dicía da vida nas súas Epístolas morais a Lucilio que “é longa se é plena”, e que só o é se se ten o seu “dominio”, cobra sentido no que seguía: pouco vale vivir moito se “se viviu como viven as árbores” Aspirar a que todos os cidadáns se desenvolvan como persoas, implica que poidan ter unha escolarización educadora; se vai seguir sendo curta e colonizada, non estrañe o receo crecente de que falaba Kavafis nos anos trinta: “a cidade sempre é a mesma. Outra non a busques, /-non a hai-, /nin camiños nin barco para ti”

TEMAS: Historia e presente.- Educación e Neuroloxía.- Colonización e descolonización.- Memoria e Desmemoria.- Ortodoxia e heterodoxia.

MMC (03.03.2025)