É un momento relevante para ver qué ensinar e qué aprender. Serao máis se entendemos que queren que se ensine.
Ninguén dúbida de que o enfrontamento
verbal entre Trump e Zelensky no despacho oval (da Casa Branca) o venres
pasado, día 28 de febreiro de 2025, ten
trazos do que habitualmente se adoita dicir “histórico”. Cumpre os requisitos
do insólito e, tamén, os que indican
que en diante –polo menos por un tempo
significativo- imprimen ritmo novo a outros
acontecementos conexos, dos que sería un expoñente valioso. Desde logo,
ten moito de ambas as características do que habitualmente adoita cualificarse
como tal se non se entra en pormenores do insólito, nin en se a suposta
novidade ten amplos antecedentes descualificadores de tal. Tratándose, de
chocalleiro, nesta columna de ver como o que pasa ten que ver co que se ensina
no sistema educativo, é boa ocasión para observar como o que nos parece
sorpresivo, non o é se se contempla desde o que acontece nas aulas escolares e,
así mesmo, en museos, programas de televisión, enfoques da prensa e os medios,
espazos todos que tamén condicionan as
redes neurais, a procura de que exista un pensamento colectivo previsible.
Chamar ao acontecido ese venres “currículo oval” implica apreciacións previas. O adxectivo, ademais de cualificativo admite connotacións alusivas á topografía espacial do acontecemento, a cuestións hormonais dos participantes -especialmente visibles nos xestos nada protocolarios de quen acompañaba ao suposto mandamás daquela casa- e a tradicións máis afastadas, en que culturas antigas situaban a orixe do mundo. “Currículo”, o núcleo significante, alude directamente ao “programa” educativo, termo que a xerga pedagóxica substituíu fai máis de medio século para precisar que o proceso de ensino-aprendizaxe non só abarcaba o qué, senón tamén o cómo ensinar algo. Neste caso, o “currículo oval” non oculta que se deba entender quen manda neste presente ou, polo menos, quen quere mandar sen que se lle estorbe nos seus designios neocolonizadores.
A proba de que o “currículo oval” é significativo e de que os seus promotores queren que o sexa, é que, de inmediato, produciu unha reacción en cadea. Os supostos amigos e próximos desde que se iniciase a IIª GM –e máis desde a “Guerra fría”, cun “pano de aceiro” por medio-, empezaron a reunirse nerviosamente en distintos foros e conversacións, de cuxa preocupante intensidade teremos constancia en bastantes telexornais futuros. Neles, deixarannos entrever qué pasa con asuntos que repercutirán en canto ten que ver a diario co comer, vivir e sobrevivir. As terras raras, a enerxía, os produtos industriais, os intercambios comerciais e turísticos, non son alleos a se hai que incrementar o % do PIB para cuestións de “defensa”, “fronteiras”, “aranceis” e, de paso, amoblar o pensamento e o afecto do que convén ou non convén, quen son os amigos e os inimigos, a “unidade”, a “patria”, a “seguridade” e outros asuntos aínda máis abstractos do ben e do mal omnipresentes en canto se faga ou se deixe de facer.
O Oxímoron vital
Conta Borges en “O Zahir”, un dos seus contos no Aleph (edición de 1952), que “a guerra lle dera moito que pensar” a un dos seus personaxes; “ocupado París polos alemáns, como ía seguir a moda?”. Detrás aparecía o afán de ter ante os demais a autoridade que dá a combinación de soberbia, diñeiro, mocidade e xerarquía social no medio de grandes limitacións existenciais, e que a existencia non sexa un oxímoron, é dicir, unha contradición. Independentemente do que cada cal comece a entender que lle corresponde facer na presente conxuntura –e á marxe do que faga Europa, España, Francia, Inglaterra e a propia Ucraína-, se non se quere caer no esnobismo nin na cursilería en cantos feitos ou ditos persoais teñan relación con canto está en proceso de cambio –aínda que tan só sexa para catro anos- , pode ser útil repensar que nos ensinaron a pensar ata o de agora.
Moitos dos códigos que nos introduciron na actividade neuronal da infancia e adolescencia -eses dous momentos críticos en que se conforma en toda persoa o modo de estar e actuar no mundo que lle toque vivir- fixéronnolos aprender nos currículos oficiais de Historia, e non variaron moito en todas partes desde que existen. En España, aínda nos anos cincuenta e sesenta mandaba a “Historia Sacra”. O que de “Historia de España” e “Historia Universal” estudábase en Primaria e Ensino Medio trataba de axustarse a un deseño unitario, homologado en 1939 nun texto oficial do Instituto de España. A súa autoridade viña dunha forma de pensar a unidade do mundo intensamente cultivada no século XIX, en que os ortodoxos e os heterodoxos –brancos, cristiáns e occidentais case todos- se distribuían os papeis de bos e malos. Para evitar incoherencias entre as tres materias e que a primeira delas non diminuíse a súa relevancia, a Cruzada -é dicir unha Guerra á que se daban atribucións providenciais nos libros de texto- andou sempre por medio. Os currículos posteriores á CE78 -incluídos os actualmente vixentes-, lonxe de estar descolonizados gardan aínda grandes tramos de desmemoria sobre o acontecido no pasado. Cantos tratan de descolonizar as miradas con que imos aos museos talvez saiban mellor do enorme peso que aínda teñen neste proceso instancias que condicionaron a moitas xeracións. Aí seguen condicionando unha perspectiva menos “oval” sobre o pasado e o presente; sobre a imaxe que temos construída do mundo e a súa evolución.
Descolonizarse non é ningunha moda, nin aparentar nada, senón tratar de ver mellor; como operarse de cataratas, é para vivir e convivir nun presente que, ao que se ve, ten novos inconvenientes para unha mirada limpa, indispensable para a racionalidade democrática. A perplexidade ante o visto e oído o pasado 28 de febreiro pon en cuestión que, entre o mero existir e o poder ser, a educación sexa un dereito relevante. O que Séneca dicía da vida nas súas Epístolas morais a Lucilio que “é longa se é plena”, e que só o é se se ten o seu “dominio”, cobra sentido no que seguía: pouco vale vivir moito se “se viviu como viven as árbores” Aspirar a que todos os cidadáns se desenvolvan como persoas, implica que poidan ter unha escolarización educadora; se vai seguir sendo curta e colonizada, non estrañe o receo crecente de que falaba Kavafis nos anos trinta: “a cidade sempre é a mesma. Outra non a busques, /-non a hai-, /nin camiños nin barco para ti”
TEMAS: Historia e presente.- Educación e Neuroloxía.- Colonización e descolonización.- Memoria e Desmemoria.- Ortodoxia e heterodoxia.
MMC (03.03.2025)
No hay comentarios:
Publicar un comentario