Fígar revitaliza a obsesión polas datas de Historia para memorizar en Primaria.

De gran interese é todo isto para entender os afáns pola Historia da Sra. Fígar na Comunidade de Madrid, que, de seguro, servirá de modelo a outras. Non deixe de completarse esta microhistoria coa información que fornece o procedemento que houbo de seguirse na mentada oposición e a detallada documentación acreditativa que se esixía para a mesma (Orde ministerial de 19/05/1941, BOE do 20; e Orde do 06/06/1941, BOE do sete).

Todo encamiñado a que “concorran a elas a maior suma de mestres, debidamente preparados no pedagóxico e que ofrezan as garantías relixiosas, políticas, patrióticas e morais que o Estado, con plena razón e dereito esixe. Naturalmente, esas garantías requiren unha proba documental...” (Ver: Escuela Española, nº 6, 28/06/1941, páx. 87).

O percorrido desta fórmula de traballo, os seus orzamentos e implicacións -sen que con iso vaia a mellorar a docencia da Historia-, volven ser prácticamente idénticos aos de Aguirre en 1997-98: A) Nula participación dos colectivos profesionais -de Historia, por suposto, de Ciencias Sociais, de Didáctica e Pedagoxía-, deixando a un grupo de notables o decisorio despotismo ilustrador ou -como proclamaba o P. Astete-, o que “os doutores que ten a Igrexa vos saberán responder”. B) Desaparición do papel que debe ter o proxecto de centro -e da responsabilidade última do profesor- para completar o deseño de qué e como ensinar en cada momento. C) Imposibilidade de invocar nesta ocasión -como fixeron en 1997- o “baixo nivel” dos alumnos, pois na Comunidade de Madrid veñen controlando -sobre todo desde 2003- case todo canto se fai nos centros educativos. E D) Tentación ideolóxica -moi decimonónica- de construír unha cultura do pasado acorde con frustracións e inadaptacións ao momento actual, facendo da Historia un conxunto de conviccións partidistas, parciais, inconexas e acríticas.- De todo isto xerouse entón abundante literatura que debería servir para algo: aínda pode lerse na Rede o magnífico artigo de Jaume Prats en mayo de 1999: La enseñanza de la Historia y el debate de las Humanidades (www.ub.edu). O mesmo que o debate que suscitou no Congreso de Deputados a presentación daquel “Decreto de Humanidades”, entón rexeitado (Diario de Sesións do Congreso de Deputados: Pleno e Diputación Permanente, nº 126, 16/12/1997, pgs. 6617-6641). Pero en Educación non cesan as cansinas políticas da reiteración e eterno retorno. Cunha diferenza, nesta ocasión, respecto do intentado hai 16 anos: agora dispoñen dunha maioría esmagadora que lles faculta para decisións absolutistas. Polo menos, podían aproveitar o material xerado na etapa ministerial de Aguirre ou, ata, o da Enciclopedia Álvarez e os seus precedentes, non menos obsesionados por este tipo de saber evenemencialista, sen que haxa constancia de que mellorasen o saber científico dos españois respecto do seu propio pasado. Iso é o que aforrariamos..
A Comunidade de Madrid reúne a un grupo de notables para fixar mellor qué Historia de España estudar. Ademais de seguir os pasos de Esperanza Aguirre, obedece a rancias preocupacións.

Son moitos os elementos implícitos nesta decisión que, o 17/02/2014 foi de grande actualidade para a Comunidade de Madrid (www.madrid.org). Á nómina dos convocados –“varios dos máis importantes historiadores do noso país”- vinculaba a selección dun conxunto de datas, indicativas dos “acontecementos máis importantes da Historia que deberán dominar todos os alumnos de Primaria da rexión”. Ao nada neutral titular “Apóstase por máis Historia de España fronte a localismos en Primaria e fixar datas que se deberán dominar”, engadíase a pretensión de que a súa aprendizaxe “sexa clara, indiscutible e fácil de reter”.

Ninguén discutirá, supoño, que tales 15 acontecementos e datas non sexan relevantes, aínda que as ausencias e silencios deste eixe cronolóxico trunco sexan clamorosas. Pero -á marxe da súa relativa “importancia” real no proceso dunha Historia eurocéntrica da humanidade e da que teñan, pola súa banda, os notables reunidos para a súa fixación-, non está claro que terminen os seus estudos de Primaria mellor preparados e cunha visión clara e precisa das principais datas, acontecementos e personaxes da Historia de España e Universal. A solemnidade adoita ser pretenciosa cando poñer ese elenco de “fitos históricos” sexa o máis apropiado para os alumnos de Primaria actuais nin que -como se reitera- sexa capaz de facer que estes vexan excesivo entusiasmo en facelo ben no canto de evitar os riscos de facelo mal.

Vellos programas e modelos de Historia subxacen neste xeito de facer o que deben estudar os escolares. Valla tan só un feito, fácilmente documentable. Corría 1941 e apenas pasaran dous anos da Guerra Civil. Viña o Boletín Oficial do Estado cargado aínda de nomes de mestres e profesores depurados. Reorganizábanse os distritos escolares e as escolas de primeiro ensino, pois se suprimiron moitas das creadas pola República (Decreto de 05/05/1941: BOE, do día 18). Subvencionábanse colexios privados cun orzamento que se calculaba no 50% do que o Estado destinaba a gastos de persoal e material en escolas nacionais de nova creación (Decreto do 05/05/1941: BOE do 17 de maio). E, nun contexto de medos e carencias democráticas, convocáronse diversas prazas de Maxisterio; entre outras, as de dirección das Escolas Anexas ás Escolas Normais. Os temarios destas oposicións-paradigmáticos do tipo de mestre e do papel asignado á Historia en tal coxuntura-, abarcaban, por esta orde, 20 temas de “Relixión”; 15 de “Doutrina do Movemento”; 21 “temas de Metodoloxía e organización escolar”; e 21 “temas de Pedagoxía e Historia de Pedagoxía”. O apartado sobre “Doutrina do Movemento” número de temas idéntico ao de “fitos” seleccionados agora pola Comunidade de Madrid-, permite ver qué datas, situacións e acontecementos preocupaban ao Sr. Ibáñez Martín, ministro de Educación Nacional naquel momento (1939-1951), catedrático de Xeografía e Historia no Instituto San Isidro de Madrid e membro da Asociación de Propagandistas Católicos. Enunciados polo seu primeiro epígrafe eran estes: 1.-“O século de ouro”. 2.- “A loita pola España tradicional”. 3.- “Conatos revolucionarios no século XIX”. 4.- “Ditadura do xeneral Primo de Rivera”. 5.- “Triunfo da revolución marxista”. 6.- “A defensa do ser nacional”. 7.-“O 29 de outubro” (Mitin de José Antonio na Comedia). 8.- “A revolución de outubro” (Puntos da Falanxe). 9.- “Símbolos e consignas do nacional-sindicalismo”. 10.-“18 de xullo”. 11.-“O Caudillo2. 12.- “A unificación”. 13.- “Lexislación do Novo Estado”. 14.- “Os servizos da Falanxe”. 15.- “El Frente de Juventudes” (Ver: Orde Ministerial de 19/05/1941, BOE do día 20). Para entón, o presidente da nefasta Comisión de Educación e Cultura, José María Pemán -na práctica, o primeiro ministro franquista de educación antes de que Pedro Sáinz Rodríguez exercese como tal o 30 de xaneiro de 1938-, era autor dunha Historia de España contada con sencillez para os nenos e para os que non o son (Escelicer, 1937), absolutamente canónica para aquel momento e, en 1942, presidiría o primeiro tribunal de oposicións a catedráticos de Historia de España. Esa Historia como alicerce de adoutrinamiento -e motivo de represalias contra tantos mestres e profesores de todo o sistema educativo-, tamén xerara que o Instituto de España -onde, desde o 1 de xaneiro de 1938, se instrumentaba a honra e prez das Reais Academias- publicase en 1939 o seu propio Manual da Historia de España. Un traballo que continuaba o da propia Real Academia da Historia que, en 1930, xa publicara a súa para Historia de España uso das Escolas primarias (Madrid, Compañía Xeral de Artes Gráficas).

Sobre o papel que, en xeral, debía xogar o docente tampouco cabía dúbida. Coma se adiviñasen en 1941 as preocupacións que terían Fígar e González en 2014, engadían: “É preciso contar co libro e a memoria. Hai nomes propios de persoas, localidades e institucións , datas e datos, que son os fundamentos e os fitos da Historia. Quen os ignora, non só descoñece a Historia, senón a evolución da Literatura, a Economía e a Política. Ata as Ciencias se converten en teorías disecadas, sen mollo vital; porque a cultura vale polos seus resultados; pero é a obra milenaria dos homes. Como asimilar esas series mecánicamente?...” (V.T., “La enseñanza de la Historia”, en Escuela Española, Ibidem, páxs. 88-89).

Ben mirado todo iso, podemos comprobar que progresamos sen risco: cara aos conceptos e procedementos de 1941. Iso si, cunha leve modernidade destinada a “mellorar” o vello modelo: agora, o obxectivo da Historia é servir de pretexto privilexiado para o estudo do inglés.

Quede claro, en todo caso, que as maiorías de que dispoñen na Asemblea madrileña, no Congreso e o Senado -alleas á maioría real do país e ao sentido democrático dun goberno para todos-, non confiren maior autoridade que a da provisionalidade a canto teña que ver co que debe ou non ensinarse -nin menos ao como. Estes asuntos, como os do coñecemento científico, teñen outras pautas de falsación desde que Francis Bacon publicara Novum Organum en 1620. Non só desde a óptica da Historia como ciencia, senón tamén, desde a máis centrada na pura gobernanza política. Unha proba bastante evidente de dita provisionalidad ofrécea a serie de recursos de inconstitucionalidade que acaban de iniciarse ante o Tribunal Constitucional fronte á LOMCE e as súas derivacións. Por exemplo, o presentado o día sete deste mes polo PSOE (http://www.escoladeferrado.é/wp-content/uploads/2014/03/20140307-RECURSO-TC-LOMCE.pdf9). Pese ao cal -e con todo o respecto debido a tan incerta instancia xudicial salomónica- é probable que esta obsesión dalgúns conselleiros educativos polas datas e acontecementos históricos afiance algunha existencia nas aulas. A tradición dalgúns profesores e a serie de prescricións que a LOMCE impón, son favorables de momento a esta monomanía. O valor coercitivo das súas avaliacións externas non só ten aí un campo de acción moi aparente, senón que se nutrirá dela como xustificativo material calificador. “Incontestable”, ao parecer, como no vellísimo programa de “Cesta e puntos” (TVE: 1965-1971) ou como nas competicións entre Romanos e Cartaxineses, que tan en boga estiveron nos anos cincuenta en moitas aulas en que se adestraba aos mozos para a competencia.