A relixión nin é motivo artístico exclusivo nin razón cultural primordial. Pero aquí móstrase máis ben como espazo privilexiado de poder, patrocinado por influíntes alianzas económicas.
En principio, as exposicións de arte sempre ensinan algo. Unha exposición -como en gran medida tamén un museo- non só é unha colección de obxectos, cadros ou outras formas expresivas de maior ou menor mérito, senón, ademais, un modo de relatar algo que nos concierne. Unha parte relevante do seu valor reside na calidade do discurso que nos queren contar xogando sempre co artístico, ese tipo de expresións en que radica o lado máis sensible do ser humano para captar e expresar o ansia de perfección. Dado ademais que o verdadeiro e o bo son sempre intercambiables co belo, o máis apreciado como estético nunca é baladí: sérvenos como referencia do ético, como xa estableceu Kierkegaard. Hoxe, cando as aparencias tratan de sobrepoñerse ao ser máis consistente do humano, é relevante non perder de vista que a disposición das pezas escolleitas para unha mostra expositiva ten ese valor adicional. Non todas as exposicións teñen, pois, o mesmo valor. Algunhas nin nos achegan pezas de difícil acceso, nin nos fan comprender mellor un autor; pese a mostrar artistas ou obras excelentes, só exhiben o gran poder de quen as promove, de quen é o propietario coleccionista do material que se expón ou, tamén, as alianzas que se traian entre si uns e outros.
A tradición do pensamento grecolatino fíxonos sensibles ao aprecio e distinción da arte respecto de outros obxectos cotiáns. Iso non debera obstaculizar, con todo, que fronte ao artístico nos suscitase cuestións insoslaiables: quen o produce e quen o paga, quen o usa ou goza, en que circunstancias se exhíbe e para que. O valor artístico dunha obra non desmerece por intentar algunha resposta a tales preguntas irrenunciables: por excelsa que sexa non vén caída do ceo. Tampouco nas exposicións artísticas son soslaiables estas cuestións. Detrás, sempre operan desencadeantes como o fenómeno turístico de masas, a especulación sofisticada ou sempiternas demostracións de poderío, influencia e captación de clientes. E sempre poñen en relación elementos tan conceptualmente distantes como a excepcionalidade do artístico inútil e o moi terrenal diñeiro utilitario, indispensables ambos para producilas e xustificalas. Así se explica, por exemplo, que, con menos recursos dispoñibles, as exposicións moi solemnes e moi demostrativas de tempo atrás sexan hoxe moi difíciles entre nós. Ou que onde floreza agora este tipo de solemnidades celebratorias do exceso -tamén en forma de museos- sexa nos países máis ricos. Fenómeno, por outra banda, nada novo que aínda confire gran interese a un libro de Gaya Nuño en 1964, que percibía un panorama cambiante e que viña de lonxe: El arte europeo en peligro (Edhasa).
Convén non perder de vista, con todo, que distamos bastante de que estas cuestións centrais na observación cabal do artístico alcancen a ter respostas aceptables para todos e suficientemente difundidas. O que adoita ensinarse en demasiados programas de historia da arte -cando se ensina- dista aínda de responder a unha comprensión ampla da creatividade humana: tan só adoita cinguirse ao notable e excepcional, como tamén a un específico xénero de mostras e estilos, alleo ao devir da maioría dos mortais coas súas imperfeccións e balbuceos: para moitos só os xenios - “os grandes mestres”- son productores de arte. Concuerda con iso que comúnmente se entenda que saber de arte se cinga case exclusivamente ao memorismo dun limitadísimo listado de nomes e obras, valioso para concursos en que, se “acertas”, es “culto”. Un repaso aos tipos de exames que en moitos departamentos universitarios, institutos e escolas se viñeron poñendo aos alumnos, faría ver moi ben ata que punto foi verdade esta concepción. A similar conclusión poderiamos chegar se examinásemos o tipo de libros que se editaron sobre arte e artistas. Todo o cal non impide, con todo, que nestes listados oficiais do canónico non haxa contradicións profundas: o que, por exemplo, era “degenerado” para os nazis, goza afortunadamente de gran aceptación. Favorece, en cambio, os tópicos: ninguén pode dicir, por exemplo, que estivo en París se non se fixo unha autofoto coa Monna Lisa do Louvre.
Acrecentar a ambigüidade?
Para entender e explicar mellor as sinxelas cuestións propostas, axuda pouco a longa historia de entrecruzamentos ambiguos. En España, o artístico adoita estar moi ligado -no referente a Patrimonio herdado- a problemas de dominio ou propiedade sobre obxectos, lugares e edificios en que o privado e o público, o relixioso e o laico, a Igrexa e o Estado, o sacro e o profano, é confuso. E, por suposto: estas mixturas van moito máis alá dos acordos de España co Vaticano. Pero o tanxible e intanxible de tales asuntos ten entre nós unha enmarañada xurisprudencia que fai moi difícil a matización conveniente para que a estima e o valor do verdaderamente artístico que nos chegou siga sendo apreciado, recoñecido e enriquecido. Ademais de protexido, restaurado, e conservado con dignidade, seguridade e profesionalidade, de modo que poida cumprir a función de exemplaridade educativa que, supuestamente, debe ter.
Visitar unha exposición como a que está aberta ata abril na Praza de Colón de Madrid -A su imagen-, corrobora, con todo, a pertinencia de non perder de vista todas as cuestións implícitas no coñecemento da arte. O subtítulo que lle puxeron -Arte, cultura y religión- permite expresar hipóteses interpretativas previas ao visionado da mesma, independientemente da calidade intrínseca dalgunhas obras expostas, porque o discurso do exposto pretende condicionar a coherencia interpretativa do visitante apropiándose a ampla esfera da cultura e a non menos complexa da relixión. Máis ben induce a confusión.
Non é cuestionable que “a relixión” teña a súa expresividade artística. Unha moi plausible interpretación das primeiras manifestacións merecedoras de tal cualificativo sitúa a súa orixe e causa nese xénero de motivos ou, polo menos, nos circuítos máis próximos ao afán de transcendencia que poida albergar o ser humano, desde o Paleolítico, por encima de medos e temores inmediatos ás limitacións do seu ser ante a imprevisible subsistencia depredadora nun medio hostil. Tampouco é mala lectura relacionar a arte con “a cultura” se esta é entendida no seu sentido máis antropolóxico, como conxunto de pautas características duns seres humanos que tratan de atopar solucións aos problemas que lles han ir xurdindo. Como a fala, os útiles, comportamentos e crenzas explicativas que cumpren á vida humana nun determinado medio e época, a arte tamén contribúe a conformar a cultura característica dese grupo coas súas forma expresivas tan plurais en pintura, escultura, arquitectura, orfebrería, tapices ou música, por exemplo, sen que se circunscriba exclusivamente a estas disciplinas. Sen dúbida, os hábitos de excelencia no quefacer -inútiles no seu sentido máis pedestre do utilitarismo inmediato-, son os máis proclives a xerar expresións artísticas do eminente.
O problema, pois, non está no sentido amplo de cada término empregado no subtítulo desta exposición. Como as bonecas rusas ou matrioskas, a “arte e a “relixión” están incluídas dentro da “cultura”: se se quere, como algo de especial valor ou significado dentro dela. E, á súa vez, a “relixión” pode entenderse como motivo, causa e razón de moitas das expresións artísticas. Pero nin a “relixión” é a única razón da “arte”, nin esta ten tampouco a exclusiva da “cultura”. E o equívoco prolóngase se a fórmula utilizada para denominar unha proposta expositiva como esta, suxire ou predetermina -pola mera xuxtaposición enunciativa dos tres términos- unha concepción parcial que queira dar a entender, á inversa, que a “relixión” sexa o compoñente organizativo primordial da “arte” e, tamén, da “cultura”. De ser así a lectura correcta dun enunciado voluntario -pois nunha exposición todo é moi calculado, secuenciado e planificado por un comisario, uns clientes e uns diseñadores profesionais-, o reducionismo falseador aínda sería maior, máis equívoco e empobrecedor, se o material artístico exposto toma como exclusivo motivo director o producido na contorna dunha única relixión, o catolicismo neste caso. Non é que non teña importancia esta riqueza específica, senón que deixa fóra moitas outras formas de crenza e de posicionamiento ante a existencia -incluído o agnosticismo ou o ateísmo- que en España foron. Cabería tomar este subtítulo expositivo, pois, como manipulación, o que, nun país con cidadáns de moi diversa crenza respecto de a transcendencia ou inmanencia do sentido das súas vidas, e de relación co medio e os seus conxéneres, só contribúe a dar razóns á intolerancia.
Os motivos que teña a Fundación Madrid Vivo, patrocinadora principal desta exposición, para titulala tan ambigua como inexactamente, e para expoñela nun espazo público do Concello de Madrid -a sala cultural da Praza de Colón-, poden ser máis ou menos intelixibles. Non o é tanto que sexa necesario pagar a entrada á mesma. E, dadas as peculiares características socioeconómicas que estamos vivindo -a máis diso as precariedades en que sobrevive o rico patrimonio artístico do noso pasado, incluído o xestionado pola propia Igrexa católica-, fose máis acertado, aínda que probablemente menos lucido, dedicar o investido neste innecesario evento a menesteres máis venturosos para todos. Ata, para unha coidadosa atención a unha parte sensible dese patrimonio herdado ou, tamén, para un deslinde máis transparente de competencias sobre o mesmo. Boa mostra de que a historia dese patrimonio non foi moi plácida é observar de quen sexa neste momento o exposto, especialmente algunhas das mellores pezas: basta con ler unha a unha as cartelas de cada obra.
O equívoco é relevante para o relato que se quere soster nesta exposición. A mostra, con máis de cen obras, na súa maioría de grandes artistas e dun pasado consagrado, non contribúe a resolver a gran cuestión que, en moitos casos do presente, asalta ao visitante de museos e exposicións respecto de se o que está vendo é ou non é arte e se todo vale como tal polo mero feito de estar exposto. Este aspecto, que incumbe principalmente a case todos os movementos fraguados ao longo do século XIX especialmente ata hoxe, defensores da liberdade de poñer en solfa as regras establecidas en cada época, apenas se salda aquí cun cadro de Solana e cunha pequena escultura de mediados do XIX de non moi boa factura. É coma se o mostrado quixese ser atemporal sen selo. O seu diálogo non é co noso presente. Máis parece un monólogo catequético desta Conferencia Episcopal, a Arquidiocese de Madrid e unha determinada órbita do ideario das Escolas católicas que a promoven, facilmente detectable en Internet. Coma se aborrecera dese período creativo recente e non avogara pola diversidade da expresividade humana, quédase tan só cos máis probo dun pasado excelso e insuficientemente contextualizado á súa vez: nada di de como e en que circunstancias foi creada a súa selecta riqueza expresiva e probablemente ten pouco que dicir ao momento actual. Por iso, ao mirala, non está mal preguntarse se queren mostrar a añoranza dun pasado “glorioso” sen presente nin futuro -unha “historia sagrada” atemporal- e se tan só merece a pena vivir mirando cara atrás. A estas alturas do coñecemento histórico, non é fácil quedarse con que, como din os seus promotores, “a exposición pretenda dar a coñecer o papel da Igrexa na Historia, na preservación da cultura grecorromana e no desenvolvemento da sociedade europea moderna”. Sinxelamente, faltan demasiados datos documentales para coñecer ben cal sexa ese papel. Nos anos centrais do Vaticano II, non fora viable e todo apunta a que fose fraguada á calor das nostalxias de cristiandade que restauraron Juan Pablo II e Benedicto XVI. O Cardeal Rouco Varela foi eximio representante último desa tendencia en Madrid, de cando os anos de Pio IX e o seu Syllabus (fai 150 anos), ou os de Pio X e o seu Juramento antimodernista (en 1910) ou o seu estilo de “acción católica” e de “ensino cristián” (1905), parecían -ou talvez deberan parecer- quedar lonxe. Definida como “coidada selección das obras máis importantes que conforman o patrimonio cultural e artístico español” -como di este enlace: http://teatrofernangomez.esmadrid.com/espectaculo/916/a-a su-imagen--arte,-cultura-y-religion , recorda moito aquel “apostolado da boa prensa” que tanto propagou nos anos 30 o P. Remigio Vilariño ou, tamén, a “formación de selectos”, pola que abogaba o P. Ángel Ayala (reeditado por Hazte Oír.org hai pouco).
En todo caso, a metalinguaxe do subtítulo non é o máis acertado nun momento en que as demostracións de poder sobran e son tan urxentes as de servizo á comunidade: os crentes e os que non o son necesitan convivir na máxima harmonía posible, e cooperar entre si para que os espazos e tempos comúns sirvan para acrecentar a colaboración mutua, especialmente cando todo se complican tanto e é tan fácil a intolerancia. Os patrocinadores desta exposición -cos Botín, Villar Mir e Alierta comandando o máis selecto do IBEX-35 para acompañar ao arzobispo madrileño nesta iniciativa- teñen moito onde investir se queren de verdade colaborar en prestacións sociais e culturais. Ás veces, é máis xusto e exemplar dar puntadas sen fío, por exemplo pagando os impostos debidos como todo cidadán.
Temas: Arte relixiosa, Patrimonio artístico, Fundaciones, Arte/Cultura/Relixión, Cristiandade, Vaticano II, Catequeses, Laicismo, Tolerancia, Antimodernismo.
Manuel Menor Currás
Madrid, 06/12/2014
En principio, as exposicións de arte sempre ensinan algo. Unha exposición -como en gran medida tamén un museo- non só é unha colección de obxectos, cadros ou outras formas expresivas de maior ou menor mérito, senón, ademais, un modo de relatar algo que nos concierne. Unha parte relevante do seu valor reside na calidade do discurso que nos queren contar xogando sempre co artístico, ese tipo de expresións en que radica o lado máis sensible do ser humano para captar e expresar o ansia de perfección. Dado ademais que o verdadeiro e o bo son sempre intercambiables co belo, o máis apreciado como estético nunca é baladí: sérvenos como referencia do ético, como xa estableceu Kierkegaard. Hoxe, cando as aparencias tratan de sobrepoñerse ao ser máis consistente do humano, é relevante non perder de vista que a disposición das pezas escolleitas para unha mostra expositiva ten ese valor adicional. Non todas as exposicións teñen, pois, o mesmo valor. Algunhas nin nos achegan pezas de difícil acceso, nin nos fan comprender mellor un autor; pese a mostrar artistas ou obras excelentes, só exhiben o gran poder de quen as promove, de quen é o propietario coleccionista do material que se expón ou, tamén, as alianzas que se traian entre si uns e outros.
A tradición do pensamento grecolatino fíxonos sensibles ao aprecio e distinción da arte respecto de outros obxectos cotiáns. Iso non debera obstaculizar, con todo, que fronte ao artístico nos suscitase cuestións insoslaiables: quen o produce e quen o paga, quen o usa ou goza, en que circunstancias se exhíbe e para que. O valor artístico dunha obra non desmerece por intentar algunha resposta a tales preguntas irrenunciables: por excelsa que sexa non vén caída do ceo. Tampouco nas exposicións artísticas son soslaiables estas cuestións. Detrás, sempre operan desencadeantes como o fenómeno turístico de masas, a especulación sofisticada ou sempiternas demostracións de poderío, influencia e captación de clientes. E sempre poñen en relación elementos tan conceptualmente distantes como a excepcionalidade do artístico inútil e o moi terrenal diñeiro utilitario, indispensables ambos para producilas e xustificalas. Así se explica, por exemplo, que, con menos recursos dispoñibles, as exposicións moi solemnes e moi demostrativas de tempo atrás sexan hoxe moi difíciles entre nós. Ou que onde floreza agora este tipo de solemnidades celebratorias do exceso -tamén en forma de museos- sexa nos países máis ricos. Fenómeno, por outra banda, nada novo que aínda confire gran interese a un libro de Gaya Nuño en 1964, que percibía un panorama cambiante e que viña de lonxe: El arte europeo en peligro (Edhasa).
Convén non perder de vista, con todo, que distamos bastante de que estas cuestións centrais na observación cabal do artístico alcancen a ter respostas aceptables para todos e suficientemente difundidas. O que adoita ensinarse en demasiados programas de historia da arte -cando se ensina- dista aínda de responder a unha comprensión ampla da creatividade humana: tan só adoita cinguirse ao notable e excepcional, como tamén a un específico xénero de mostras e estilos, alleo ao devir da maioría dos mortais coas súas imperfeccións e balbuceos: para moitos só os xenios - “os grandes mestres”- son productores de arte. Concuerda con iso que comúnmente se entenda que saber de arte se cinga case exclusivamente ao memorismo dun limitadísimo listado de nomes e obras, valioso para concursos en que, se “acertas”, es “culto”. Un repaso aos tipos de exames que en moitos departamentos universitarios, institutos e escolas se viñeron poñendo aos alumnos, faría ver moi ben ata que punto foi verdade esta concepción. A similar conclusión poderiamos chegar se examinásemos o tipo de libros que se editaron sobre arte e artistas. Todo o cal non impide, con todo, que nestes listados oficiais do canónico non haxa contradicións profundas: o que, por exemplo, era “degenerado” para os nazis, goza afortunadamente de gran aceptación. Favorece, en cambio, os tópicos: ninguén pode dicir, por exemplo, que estivo en París se non se fixo unha autofoto coa Monna Lisa do Louvre.
Acrecentar a ambigüidade?
Para entender e explicar mellor as sinxelas cuestións propostas, axuda pouco a longa historia de entrecruzamentos ambiguos. En España, o artístico adoita estar moi ligado -no referente a Patrimonio herdado- a problemas de dominio ou propiedade sobre obxectos, lugares e edificios en que o privado e o público, o relixioso e o laico, a Igrexa e o Estado, o sacro e o profano, é confuso. E, por suposto: estas mixturas van moito máis alá dos acordos de España co Vaticano. Pero o tanxible e intanxible de tales asuntos ten entre nós unha enmarañada xurisprudencia que fai moi difícil a matización conveniente para que a estima e o valor do verdaderamente artístico que nos chegou siga sendo apreciado, recoñecido e enriquecido. Ademais de protexido, restaurado, e conservado con dignidade, seguridade e profesionalidade, de modo que poida cumprir a función de exemplaridade educativa que, supuestamente, debe ter.
Visitar unha exposición como a que está aberta ata abril na Praza de Colón de Madrid -A su imagen-, corrobora, con todo, a pertinencia de non perder de vista todas as cuestións implícitas no coñecemento da arte. O subtítulo que lle puxeron -Arte, cultura y religión- permite expresar hipóteses interpretativas previas ao visionado da mesma, independientemente da calidade intrínseca dalgunhas obras expostas, porque o discurso do exposto pretende condicionar a coherencia interpretativa do visitante apropiándose a ampla esfera da cultura e a non menos complexa da relixión. Máis ben induce a confusión.
Non é cuestionable que “a relixión” teña a súa expresividade artística. Unha moi plausible interpretación das primeiras manifestacións merecedoras de tal cualificativo sitúa a súa orixe e causa nese xénero de motivos ou, polo menos, nos circuítos máis próximos ao afán de transcendencia que poida albergar o ser humano, desde o Paleolítico, por encima de medos e temores inmediatos ás limitacións do seu ser ante a imprevisible subsistencia depredadora nun medio hostil. Tampouco é mala lectura relacionar a arte con “a cultura” se esta é entendida no seu sentido máis antropolóxico, como conxunto de pautas características duns seres humanos que tratan de atopar solucións aos problemas que lles han ir xurdindo. Como a fala, os útiles, comportamentos e crenzas explicativas que cumpren á vida humana nun determinado medio e época, a arte tamén contribúe a conformar a cultura característica dese grupo coas súas forma expresivas tan plurais en pintura, escultura, arquitectura, orfebrería, tapices ou música, por exemplo, sen que se circunscriba exclusivamente a estas disciplinas. Sen dúbida, os hábitos de excelencia no quefacer -inútiles no seu sentido máis pedestre do utilitarismo inmediato-, son os máis proclives a xerar expresións artísticas do eminente.
O problema, pois, non está no sentido amplo de cada término empregado no subtítulo desta exposición. Como as bonecas rusas ou matrioskas, a “arte e a “relixión” están incluídas dentro da “cultura”: se se quere, como algo de especial valor ou significado dentro dela. E, á súa vez, a “relixión” pode entenderse como motivo, causa e razón de moitas das expresións artísticas. Pero nin a “relixión” é a única razón da “arte”, nin esta ten tampouco a exclusiva da “cultura”. E o equívoco prolóngase se a fórmula utilizada para denominar unha proposta expositiva como esta, suxire ou predetermina -pola mera xuxtaposición enunciativa dos tres términos- unha concepción parcial que queira dar a entender, á inversa, que a “relixión” sexa o compoñente organizativo primordial da “arte” e, tamén, da “cultura”. De ser así a lectura correcta dun enunciado voluntario -pois nunha exposición todo é moi calculado, secuenciado e planificado por un comisario, uns clientes e uns diseñadores profesionais-, o reducionismo falseador aínda sería maior, máis equívoco e empobrecedor, se o material artístico exposto toma como exclusivo motivo director o producido na contorna dunha única relixión, o catolicismo neste caso. Non é que non teña importancia esta riqueza específica, senón que deixa fóra moitas outras formas de crenza e de posicionamiento ante a existencia -incluído o agnosticismo ou o ateísmo- que en España foron. Cabería tomar este subtítulo expositivo, pois, como manipulación, o que, nun país con cidadáns de moi diversa crenza respecto de a transcendencia ou inmanencia do sentido das súas vidas, e de relación co medio e os seus conxéneres, só contribúe a dar razóns á intolerancia.
Os motivos que teña a Fundación Madrid Vivo, patrocinadora principal desta exposición, para titulala tan ambigua como inexactamente, e para expoñela nun espazo público do Concello de Madrid -a sala cultural da Praza de Colón-, poden ser máis ou menos intelixibles. Non o é tanto que sexa necesario pagar a entrada á mesma. E, dadas as peculiares características socioeconómicas que estamos vivindo -a máis diso as precariedades en que sobrevive o rico patrimonio artístico do noso pasado, incluído o xestionado pola propia Igrexa católica-, fose máis acertado, aínda que probablemente menos lucido, dedicar o investido neste innecesario evento a menesteres máis venturosos para todos. Ata, para unha coidadosa atención a unha parte sensible dese patrimonio herdado ou, tamén, para un deslinde máis transparente de competencias sobre o mesmo. Boa mostra de que a historia dese patrimonio non foi moi plácida é observar de quen sexa neste momento o exposto, especialmente algunhas das mellores pezas: basta con ler unha a unha as cartelas de cada obra.
O equívoco é relevante para o relato que se quere soster nesta exposición. A mostra, con máis de cen obras, na súa maioría de grandes artistas e dun pasado consagrado, non contribúe a resolver a gran cuestión que, en moitos casos do presente, asalta ao visitante de museos e exposicións respecto de se o que está vendo é ou non é arte e se todo vale como tal polo mero feito de estar exposto. Este aspecto, que incumbe principalmente a case todos os movementos fraguados ao longo do século XIX especialmente ata hoxe, defensores da liberdade de poñer en solfa as regras establecidas en cada época, apenas se salda aquí cun cadro de Solana e cunha pequena escultura de mediados do XIX de non moi boa factura. É coma se o mostrado quixese ser atemporal sen selo. O seu diálogo non é co noso presente. Máis parece un monólogo catequético desta Conferencia Episcopal, a Arquidiocese de Madrid e unha determinada órbita do ideario das Escolas católicas que a promoven, facilmente detectable en Internet. Coma se aborrecera dese período creativo recente e non avogara pola diversidade da expresividade humana, quédase tan só cos máis probo dun pasado excelso e insuficientemente contextualizado á súa vez: nada di de como e en que circunstancias foi creada a súa selecta riqueza expresiva e probablemente ten pouco que dicir ao momento actual. Por iso, ao mirala, non está mal preguntarse se queren mostrar a añoranza dun pasado “glorioso” sen presente nin futuro -unha “historia sagrada” atemporal- e se tan só merece a pena vivir mirando cara atrás. A estas alturas do coñecemento histórico, non é fácil quedarse con que, como din os seus promotores, “a exposición pretenda dar a coñecer o papel da Igrexa na Historia, na preservación da cultura grecorromana e no desenvolvemento da sociedade europea moderna”. Sinxelamente, faltan demasiados datos documentales para coñecer ben cal sexa ese papel. Nos anos centrais do Vaticano II, non fora viable e todo apunta a que fose fraguada á calor das nostalxias de cristiandade que restauraron Juan Pablo II e Benedicto XVI. O Cardeal Rouco Varela foi eximio representante último desa tendencia en Madrid, de cando os anos de Pio IX e o seu Syllabus (fai 150 anos), ou os de Pio X e o seu Juramento antimodernista (en 1910) ou o seu estilo de “acción católica” e de “ensino cristián” (1905), parecían -ou talvez deberan parecer- quedar lonxe. Definida como “coidada selección das obras máis importantes que conforman o patrimonio cultural e artístico español” -como di este enlace: http://teatrofernangomez.esmadrid.com/espectaculo/916/a-a su-imagen--arte,-cultura-y-religion , recorda moito aquel “apostolado da boa prensa” que tanto propagou nos anos 30 o P. Remigio Vilariño ou, tamén, a “formación de selectos”, pola que abogaba o P. Ángel Ayala (reeditado por Hazte Oír.org hai pouco).
En todo caso, a metalinguaxe do subtítulo non é o máis acertado nun momento en que as demostracións de poder sobran e son tan urxentes as de servizo á comunidade: os crentes e os que non o son necesitan convivir na máxima harmonía posible, e cooperar entre si para que os espazos e tempos comúns sirvan para acrecentar a colaboración mutua, especialmente cando todo se complican tanto e é tan fácil a intolerancia. Os patrocinadores desta exposición -cos Botín, Villar Mir e Alierta comandando o máis selecto do IBEX-35 para acompañar ao arzobispo madrileño nesta iniciativa- teñen moito onde investir se queren de verdade colaborar en prestacións sociais e culturais. Ás veces, é máis xusto e exemplar dar puntadas sen fío, por exemplo pagando os impostos debidos como todo cidadán.
Temas: Arte relixiosa, Patrimonio artístico, Fundaciones, Arte/Cultura/Relixión, Cristiandade, Vaticano II, Catequeses, Laicismo, Tolerancia, Antimodernismo.
Manuel Menor Currás
Madrid, 06/12/2014
No hay comentarios:
Publicar un comentario