O 4 de decembro hai eleccións sindicais nos centros educativos

É hora de que os profesores elixan entre os verbos políticos de moda: ser?, poder? ou ?querer?, en 1ª persoa do plural. O presente a conxugar preferible é: queremos?

Oíra falar en sordina dos sindicatos e da vida política. Na súa familia de perdedores da guerra, procuraban, coa boa intención de que non se contaminase da desesperación sufrida, ocultarlle os carnets residuais que falaban de como lles machucaron. Certo é que, pese a todo, non se lle escapaban os recobecos da casa nin, menos, os exemplos de vida. Como cando, cunha escaseza de traballo asalariado infinita, o seu pai -xefe de obra- deixou ao seu patrón pegando berros, para non empeorar o arriscado quefacer dos obreiros que tiña ao seu mando.

Unha mala educación?

Anos máis tarde, veríase a si mesmo nunha situación parecida na que cortaría cos que lle daban ordes que pouco tiñan que ver co xusto e razoable. Ao deixar aquel traballo case de señorito, por outro moi inestable e de puro soldo base, un bo día o seu pai quixo saber por que o fixera. E só lle contestaría que o maleducara con aquel xesto seu na infancia. E nunca máis se amentaría tan notorio descenso social. Era evidente que o mundo estaba principalmente dividido en dous: señoritos e currantes, os de arriba e os de abaixo, a dereita e a esquerda. Esta división nada aritmética non lla ensinaron. Sería pouco categórica, pero xa desde o patio de recreo vería esa dualidade, que os primeiros protexían custara o que custara e moitos dos segundos aceptaban como natural. Cando na súa aldea os máis novos ían traballar a Castela case todo o verán, ás longas seituras manuais en que lles trataban como escravos -como lería en Rosalía de Castro-, un daqueles vencidos polo traballo xa lle trazou, en metáfora de herreiro, o que era o plan de vida: “Cando teñas que ser iunque, aguanta, pero cando poidas ser martelo pega forte”. Moito máis gráfico que Thomas Piketty.

As súas poucas oportunidades de falar algo en público equivocaríaas para dicir que o imprescindible era que cada cal puidese expresar a súa liberdade e compartir ideas cos demais. E por dúas veces polo menos, a piques estivera de dar cos ósos no cárcere. Salvaríase, certo, grazas á oportuna intervención dun bo coñecedor dos compadreos administrativos provinciais. Pero era castrante que cousas tan básicas fosen prohibidas naquel desarrollismo falso: ata a ONU -ese organismo internacional tan puro e incombustible- dicía que aquilo era vital, cando era notorio que os líderes non verticais dos sindicatos eran enchironados á máis mínima desafección.

Parece que empezara a perder “a inocencia” algún tempo atrás, cando acudiu como voluntario ao barrio do Tío Raimundo, de Madrid. Con outros amigos, atendeu un verán a nenos do colexio que José María de Llanos construía entre chabolas, para acompañalos nos refuerzos de asignaturas e en visitas a zonas onde non houbese as montañas de lixo que lucían encima das súas poirentas rúas. Na de Martos, -o común- era un austero espazo onde cursaría un máster intensivo sobre como cabía outra forma de dividir o mundo ou de axudar a que fóra doutro xeito. Contra unha televisión grisácea, Llanos sostería unha contabilidade puntillosa: 1-0, 2-0, 3-0?; segundo avanzaba o parte de rigor, máis aumentaría a goleada dunha presenza que o Caudillo acaparaba sempre. Pero naquela perdida competición, o contable de tan desequilibrado reconto sempre estaría alí como testemuña de cargo.

De que lado había que xogar?

De todos os xeitos, aquel profe tardaría en afiliarse explícitamente a un sindicato. Non o fixo cando a universidade era un risco continuo -e floreceu a universidade “paralela”-, nin tampouco a finais dos setenta, cando, aprobada a Constitución, ao ser mencionado o sindicalismo como referencia para unir forzas nas duras folgas, un colega dixo: “-Pero, que temos nós que ver cos mineros?” O irresponsable pouso que lle deixou o malo ensino, aínda lle faría ver as políticas educativas -por limitadas que fosen-, como algo en que as cómodas equidistancias fosen algo naturalizado.

Un asunto aparentemente inocuo faríalle reaccionar. A dirección do seu centro suscitara unha conmemoración fundacional contraria á documentación histórica. E un pequeno grupo consideraríaa, cando menos, incompleta polo sesgada que era: non se entendía a negativa a contar aos alumnos a razón de que aquel centro ostentase un nome que orixinariamente non tiña e que, de paso, ocultaba a importancia que había ter desde os anos vinte ata abril de 1939, en que se lle impuxo o nome postizo. O único bo, en tan pouco educativo asunto, viría dos alumnos: entenderon que se debía celebrar o aniversario de modo distinto ao oficialmente programado e, para iso, puxeron a disposición os seus recursos asociativos. Non se usarían, pero o xesto fora un mandato de obrigado cumprimento para un sindicato que facilitou a infraestructura básica da celebración.

Aquela honesta solidariedade coa verdade histórica habería que pagala dalgún modo e decidiría arrimar o ombreiro. E niso estivo, pese a ser xubilado, moi ocupado en dedicar tempo gratuito a intentar que crecese un pouco máis o legado que os seus maiores e xente como Llanos, pero tamén Celso, Jesús, Pepe, Julián, Pedro e moitos outros, lle transmitiron. Debeu comprender que o do iunque e o martelo contaba moi mal que necesitamos, e adoitaba advertir que, para un mundo máis auténtico, menos desigual e máis xusto, era imprescindible xuntar esforzos cos que viviran loitando por que un sistema educativo digno fose accesible a os que máis necesitaban superar deficiencias de partida.

MORALEXA

O que acabas de ler non foi un conto, senón unha de tantas historias como circulan entre docentes. A túa probablemente sexa moito máis interesante. Poida que non te afiliaras nunca e que, desenganado, non queiras votar aos teus delegados por calquera agravio real ou suposto. Tamén cabe que leves moito máis tempo afiliado a algún sindicato e que agora teñas dúbidas perentorias por mor da transparencia, esa razón tan traída e levada para que desistas e non te impliques en exceso. Coma se o teu se reducise á túa especialidade docente, sen impurezas contaminantes.

É momento, sen dúbida, de moito rebumbio, en que talvez conveña non perder de vista que nin todo dá igual nin basta con dicir “podemos”. Un clásico da lóxica aristotélica diría que do poder ao ser non cabe ilación: non é necesariamente deducible o ser das cousas ou o logro das ideas e condicións mellores, simplemente por dicir que podemos logralas. Sempre hai imponderables de difícil solución individual. É, pois, indispensable algo máis: a vontade activa de que xuntos “queremos”se sumarnos a longo prazo historia de cantos empeñaron en que a nosa voz contase e arriscaron para logralo. Cabo sumarse a esa longa corrente en que a empatía se convertese en simpatía compartida ou limitarse a sufrir acríticamente as carencias que nos trouxo este presente problemático. Teñamos por seguro que ninguén nos regalará nada, aínda que se disfrace de benéfica amizade. En fronte, sempre haberá xente organizada disposta a defender privilexios particulares. Os actuais partidarios da privatización, fundamentalistas de diversas crenzas, sempre estiveron sindicados para defender o que consideraban da súa exclusividade. Antes de que a finais do XIX empezase a ser tolerada a sindicación obreira, xa tiñan as súas lobbies: cabildeaban moi ben entre os políticos, aos que levaban escritas as leis e decretos que debían asinar.

En Educación -coma se dunha esfera celeste se tratase-, a tradición sindical sempre foi escasa e, ata a IIª República, non tivo relevancia. Despois, a depuración franquista dos profesores máis significados -tan ben estudada por Jesús Crespo, Morente Valero, Francisco de Luís Martín, María do Campo Pozo ou Carlos de Donas- deixaría prácticamente ermo este terreo ata avanzados os anos sesenta. De entón a hoxe, as nosas variadas historias docentes -transcritas dalgún modo en inacabadas reformas contrarias- son bastante diverxentes: pese a traballar todos no mesmo, desenvolveron moi ben o aislacionismo adanista.

Nestes tres últimos anos de recortes sistemáticos -en este e outros dereitos esenciais-, moitos compañeiros se solidarizaron coas “mareas” cidadás. Bastantes deles contribuíron a crear a “marea verde”; ás veces de acordo cos principais sindicatos e, case nunca, coa unanimidad destes entre si. E o que é máis novidoso, coa colaboración de asociacións de nais e pais, e coa dos propios estudantes, poñendo de manifesto que a da educación ou é unha historia compartida coa cidadanía ou é mera burocracia formalista. Pese ao cal, problemas similares seguen xerando desacordos profundos, visibles na traxectoria de moitos claustros e departamentos didácticos. A fragmentación sindical reprodúceos, ás veces ata baixo larvados encontronazos “de clase” -como adoitaba dicirse antes-, cando se trata de verdadeiras “guerras de pobres”. Xa non basta, con todo, con pedir consensos e pactos aos políticos de quenda -os da rúa de Alcalá 34 e os das distintas Comunidades autónomas-, para que atendan aos verdadeiros problemas dos centros educativos. Cuestións sobradas hai nestes que -por encima de toda diferenza lexítima- necesitan concordancia a pé de obra: aí deberá demostrarse a sensibilidade do profesorado para atender aos seus alumnos e a capacidade de cooperación para afrontar este traballo con sentido de comunidade educadora. A bandeira de ”a calidade”, sen connotaciones precisas neste sentido, por si mesma só é un significante baleiro para reiterar fracasos solemnes.

Este catro de decembro -en que profesoras e profesores elixen aos seus representantes sindicais- é relevante por este motivo. Mostrarán se queren implicarse nunha educación consistente ou en que todo siga como está, nunha “desmellora” continuada do dereito de todos os cidadáns a unha educación sólida. Porque no mundo que nos toca vivir non basta con botar balóns fóra. É demasiado novo en moitos aspectos e moi repetitivo nalgúns outros: máis duro por esta crise case sistémica, e máis enfrontado pola cantidade de intereses tan intransixentes como os que a diario vemos na nosa contorna. Os espazos educativos sempre o reflectiron moi ben, como espello perfecto das fobias, frustracións, prohibicións, proxeccións, aspiracións, tópicos e rexeitamentos latentes nun sistema social sempre contraditorio. Pero neste momento de desigualdade crecente, a potencial riqueza relacional dos distintos axentes que interactúan neste ámbito -pais, profesores e estudantes- tenderá a aumentar as súas tensións se non aprendemos a conxugar, unánimes, a 1ª persoa de plural do verbo querer: QUEREMOS UNHA EDUCACIÓN PÚBLICA, IGUALITARIA, LAICA E DE CALIDADE PARA TODOS.

Manuel Menor Currás

Madrid, 27/11/2014