O 19 de novembro, Cultura concedeulle o premio máis prestixioso despois do Cervantes. Pronto seguiu outro en México e este 9 de decembro recibiu o dos editores madrileños.
O auditorio da madrileña Casa do Lector, rexida polo coruñés César Antonio Molina, foi o escenario onde este 9 de decembro Emilio Lledó (Triana: Sevilla, 1927) foi agasallado co XVIII Premio Antonio de Sancha, que concede a Asociación de Editores de Madrid. As razóns que esgrimira o xurado do Premio Nacional das Letras Españolas para aquel recoñecemento sintetizan bastante ben a personalidade intelectual do autor e a súa traxectoria relevante na literatura española actual: “o seu pensamento e dilatada obra, que harmoniza a filosofía do Logos, a hermenéutica, o valor estético e ético da palabra, a defensa da liberdade e a súa vocación docente”. As sinaladas polos editores madrileños en recordo de quen foi gran encadernador, impresor e editor na segunda metade do XVIII, Antonio de Sancha, son máis xenéricas aínda que complementarias: “en recoñecemento á súa traxectoria intelectual e ao seu compromiso e apoio ao mundo da cultura e a literatura. Este galardón outórgase anualmente á persoa que se distinguiu polo seu labor en defensa dos valores culturais en xeral, e do libro e a promoción da lectura en particular”. Verdade é que, en xeral, Lledó, humanista e filósofo, está moi preocupado polo futuro lector cando o libro, tal como o vivimos, está en baixa social. Desde hai tempo, ve este presente mecanicista da inxente información dixitalizada que circula de xeito continuo entre os máis novos, como un distractor que dificulta a pausa necesaria para entender e asimilar as claves imprescindibles para seleccionar con criterio, contextualizar e articular o valor que poidan ter as redes sociais para a autonomía persoal, factor que pode levarnos a unha maior desigualdade aínda nas relacións sociais dentro da Polis.
O académico da RAE (desde 1993) anda xa máis próximo aos noventa anos que aos oitenta e pasou unha boa parte da súa vida como migrante. De Sevilla a Madrid, de Madrid a Alemaña, de Alemaña a Madrid e Valladolid e volta a Alemaña, para volver a Madrid, Barcelona, Canarias, Madrid, Alemaña, Madrid e así segue, dun sitio a outro sempre ocupado e preocupado entre estudo, libros, docencia, conferencias, artigos diversos e, dun tempo para acó, entre recoñecementos e entrevistas que o apartan engorrosamente dos seus queridos libros e da charla amigable. No medio de tanto trafego, non necesariamente buscado pero que non cesa, tivo tempo para ser un gran mestre de escola en Vicálvaro do que se acorda sempre -porque lle ensinou a liberdade de ler, xusto cando caían bombas sobre Madrid-: un caderno daquelas clases de entón é o seu tesouro máis preciado nun piso cheo de libros. Tempo tivo para formarse cos grandes, sobre todo na súa querida Heildelberg, e para devolver á sociedade gran parte do aprendido. Tempo para ser profesor de Instituto en Valladolid, á beira dunha muller da que sempre se acorda, polo piano que preside a casa e polos fillos habidos nun breve matrimonio; e, tamén, para ensinar en varias universidades españolas e na tan internacionalmente apreciada Heildelberg -universidade pública desde logo, como lle gusta recordar- ou no Instituto de Estudos Avanzados de Berlín (Wissenschaftskolleg), do que é membro vitalicio desde 1988. Pero, sobre todo, tivo tempo para continuar tendo asombrados discípulos directos en moitas partes, a máis dos innumerables que lle proporcionou o moito que escribiu.
Non foi o meu profesor e ben que o sinto. Similarmente, gustoume ser alumno dalgúns outros que estiveron exiliados cando me deberon tocar como ensinantes: os estudantes da miña xeración seguramente aforrariamos moito esforzo e procuras baleiras. Na conversación directa, nas aulas e na pauta doutra cultura democrática, haberiamos ter máis tempo para o descubrimento e goce do que merece a pena saberse; tamén, probablemente, para unha vida colectiva máis sa. Non foi así e, no canto desa riqueza, só nos queda a satisfacción vicaria de poder asimilar algo a través de lecturas máis ou menos tardías. Debemos non pouco a Lledó, non só polos seus libros senón tamén polos seus artigos en prensa. O que escribiu sobre Homero, Aristóteles, Platón e os Presocráticos, ensinounos -nunha sabia combinación de cultura grega e reflexión filosófica- moito en grao sumo valioso que ten a vida humana e que segue sendo o gran reto deste presente angustioso: o valor da palabra, a importancia da honestidade e decencia -spoudaios en Aristóteles- no privado e no público, o imprescindible do coñecemento e a escola para estender a autonomía comprensiva aos cidadáns e desenvolver os referentes e valores esenciais da nosa convivencia. Recordáronse agora moitos dos seus libros principais (Ver: http://www.bibliodiversidad.net/premio-antonio-de-sancha-2014/ ) e só quería resaltar un que non foi tan mencionado: Ser quien eres: ensayos para unha educación democrática (Prensas Universitarias de Zaragoza, 2009). Neste conxunto destacan particularmente dous ensaios: o dedicado ao Juan de Mairena, de Machado, e outro en que o centro de análise son as Humanidades e a Paideia grega. Paréceme particularmente importante o primeiro -orixinariamente de 2008-, pola cantidade de semellanzas que é fácil advertir entre os dous sevillanos e polo estimulantes que son os ensinos de ambos para que os seus discípulos se fagan cidadáns libres, que aprendan a pensar e sentir. Hai aí unha cita longa de Machado -que Lledó fai súa- que é un certeiro manifesto fronte a un presente en que as Humanidades -a configuración dos ideais da humanidade, que nos axudaron a ser o que somos- son denostadas en aras duns saberes utilitaristas sen horizonte nin cultura moral algunha: “Empeñámonos -cita a Machado- en que este pobo aprenda a ler , sen dicirlle para que e sen reparar en que el sabe moi ben o pouco que nós lemos. Pensamos, ademais, que ha de agradecernos esas escolas prácticas onde pode aprender o xeito científico e económica de aserrar un taboleiro. E cremos inocentemente que se riría nas nosas barbas se falásemoslle de Platón. Grave erro. De Platón non se rin máis que os señoritos, no mal sentido -si algún hai bo- da palabra”. E conclúe Lledó: é -na escola, entendida como o espazo público para a formación de cidadáns-, onde non se ha de dourar “a píldora da desigualdade, a irracionalidad e o atontamento, para proveito dos pretendidos educadores”. Este pequeno libro de ensaios recompila as preocupacións vitais que acompañaron ao noso gran hermeneuta dos clásicos no seu fructífero quefacer docente: un conxunto de categorías persistentes que ben deberían iluminar o desnortado presente actual do noso sistema educativo.
Parece inevitable, con motivo desta serie de honores deste 2014 a Don Emilio Lledó, aludir á aceptación de premios oficiais, especialmente cando o desplante é esgrimido como reivindicación poderosa. Non teño claro que -como respetablemente fixeron este ano Jordi Savall co Nacional de Música ou Colita co Nacional de Fotografía- sexa mellor testemuño de disconformidad o quedarse fóra. Existen refinadas formas de publicidade á inversa, so pretexto de que non nos guste a desatinada política cultural deste Goberno. E existen outras formas tan lexítimas e insobornables para mostrar tal desacordo. O propio Nóbel ten exemplos contrarios, válidos todos para soster teses atopadas respecto da conveniencia ou non da aceptación de premios oficiais. Cabe recordar, por exemplo, que, mentres Sartre rexeitouno en 1964, Camus aceptouno en 1957, deixándonos de paso un extraordinario discurso, pleno de esixencias de honrada dignidade, e desde ese cumio un agradecido recordo que se mantería constante -moi similar ao de Lledó co seu mestre, Don Francisco- cara a Louis Germain e Jean Grenier, que souberan ver -o primeiro na escola, e o segundo no Liceo de Argel- as calidades intelectuais que posuía cando era un neno pobre. Doutra banda, os recoñecementos, aínda que sexan no último tramo da vida, veñen ben aínda que só sexa para sobreentender que o traballado mereceu a pena. Véñenlle ben a quen os recibe se o xurado correspondente soubo valorar os merecementos dun candidato -e creo que Lledó si os ten. E véñennos ben aos cidadáns, porque necesitamos da exemplaridade como estímulo á leal honestidade imprescindible da obra e servizo ben feitos, que debe primar na convivencia democrática. É probable que, este ano, haxa outros candidatos merecedores do recoñecemento público, como tamén é seguro que as autoridades de Educación e Cultura deberían prestar máis e mellor atención ao cotián das esixencias que impón unha boa atención ás Letras, empezando por que no sistema educativo tivesen unha consistencia que non teñen -a máis diso prestar oídos a outras moitas iniciativas que brillan pola súa ausencia para desconcerto das xeracións máis novas-, pero o certo é que a Lledó este premio das Letras séntalle ben, logo de toda unha vida dedicada a desentrañar os primeiros escritos da nosa cultura occidental de modo que poidan iluminar o noso presente. Se o len verán que nos axuda a caer na conta de se non nos estarán programando unha estúpida ignorancia xeneralizada.
¡Noraboa, mestre!
Temas: Emilio Lledó, Premio Nacional das Letras, Premio Antonio de Sancha, Ministerio de Educación e Cultura, Casa do Lector, Aristóteles, Antonio Machado, Albert Camus, Nóbel.
No hay comentarios:
Publicar un comentario