É momento importante para moitos pais e nais. Pero, sobre todo, para os seus fillos: boa parte das súas horas de infancia e adolescencia virán condicionadas pola elección.
Nos primeiros días deste mes de febreiro, iniciaron nalgunhas zonas de España o proceso de admisión de alumnos en centros públicos de ensino obligatoria. As familias solicitaron xa a “reserva de praza”. O próximo 24 de marzo finalizará, nesas Comunidades autónomas, o prazo legal de presentación definitiva de solicitudes e seguirán, a continuación, os sucesivos pasos administrativos de listaxes de admitidos e excluídos, coas súas consiguintes reclamacións, un proceso que, en liñas xerais, deberá estar concluído cara ao 22 de maio. A Resolución correspondente ao procedemento a seguir neste asunto sería publicada con tempo suficiente en cada Comunidade, amparada sempre nalgún Decreto aclaratorio da liberdade atribuída ás familias para a elección do centro educativo dos seus fillos e, indirectamente, no que o artigo 27 da Constitución di respecto diso.
Con tal motivo, son moitas as cuestións que, periodicamente, se repiten cada ano por estas datas. De entrada, o cuestionamiento que para moitos especialistas ten -e máis en período de crise como agora mesmo- tal artigo, condicionante na práctica dunha desigualdade relevante entre uns e outros cidadáns, na medida en que o sistema educativo se traduce aquí en tres subsistemas, ben diferenciados en relevantes aspectos que incumben ao que e como da educación duns e outros, pública. En segundo lugar -e non menos importante- esta tripla formulación - “pública”, “privada” e “concertada”- remite a unha conflitiva historia da educación entre nós, auxiliada por tortas interpretacións executivas do pactado na Constitución do 78. O vivido desde 1975 ata hoxe -e, xa que logo, o acaecido desde a LODE ata a LOMCE- podería bastar si non estivese cargado de experiencias anteriores, incluída a republicana coa súa excepcional atención á educación pública -como pode verse na biografía de Rodolfo Llopis que nos acaban de recordar, entre outros autores, Bruno Vargas e Alfredo Liébana (1)-. Moitos lectores recordarán como na súa infancia -e ata moi entrados os anos setenta- non era o mesmo “a escola” que “o colexio” e, en particular, “o colexio de pago”, a donde moi probablemente non puideron ir aínda que o desexaron as súas familias.
Unha prolongada tradición
Tan prolongadamente vivida no franquismo, facíase eco dela Luís Carandell -o autor de Zeltiberia Show-, noutro dos seus libros non menos soado e interesante polas súas agudas observacións: Los españoles (Barcelona, Ronsel, 1971). Anotaba entón o xornalista catalán afincado en Madrid, que “ningunha familia que se considere socialmente clasificada por encima do nivel de subsistencia envía aos seus fillos ás escolas nacionais. Temen que se atopen alí os seus fillos cos fillos do porteiro, do albanel ou do taxista que seica viven no mesmo barrio que eles ou nun barrio lixeiramente inferior”. “A palabra “colexio”, contraposta á de “escola”, ten na mente española un poder magnético porque identifica a pertenencia dunha familia sequera sexa aos estratos ínfimos das clases sociais superiores”. E engadía Carandell como, por este e outros motivos, existían en España “tantos colexios particulares e academias privadas”, para insistir en que, “tradicionalmente, as familias acomodadas viñeron enviando aos seus fillos a un colexio de curas e ás súas fillas a un colexio de monxas”.
Hoxe, escolarizada a poboación ata os 16 anos e con moi outros hábitos sociais, a elección de centro educativo segue sendo un gran momento para comprobar como seguen pesando as pautas desa herdanza. A pugna principal é, en definitiva, entre o poder simbólico da demostración social individualizada -que segue tendo nisto expresión moi cotizada- e unha democrática ambición cidadá de calidade educativa compartida, cando os centros públicos lograran cotas de calidade moi altas, pero diminuídas pola súa obriga de atender -con recursos diminuídos- a toda a diversidade do espectro social. O dilema é particularmente forte no primeiro momento en que ha de decidirse o acceso dos nenos á escolarización, xusto cando as expectativas de ascenso social das familias para os seus vástagos son superiores. Os que máis eco mediático se fan delas -continuando a súa propia tradición- son os colexios privados e, en gran medida, os concertados. Nos últimos anos empezaron a copiarlles algo os públicos, so pretexto de autonomía. As fórmulas de publicidade que adoitan desenvolver en directo e, sobre todo, boca a boca, atopa aí un gran arsenal de razóns que, ademais, lles permite obviar as que de verdade dan consistencia cualitativa a un proxecto educativo. Esta de a elección de centro é, deste xeito, boa ocasión para dilucidar en que consiste a fama dun colexio, escola ou instituto, percepción nada baladí na medida en que condiciona a nosa particular opción e, indirectamente, incumbe á nosa capacidade de gasto, sen que necesariamente teña que ver co ensino de auténtica calidade.
Unha opción política
Opinión e opción educativa están moi ligadas -de xeito falaz ou inxenuo, pero sempre condicionada- e veñen xerar, á súa vez, o posicionamiento que damos á nosa relación cos demais membros do colectivo cidadán, “a polis”. Moitos responsables de Educación -incluídos conselleiros e ata ministros- non dubidan en contradicir co seu exemplo o que é a súa obriga defender. Aí están os sitios a donde envían aos seus fillos e, de engadido, as advertencias e dicterios que verten -para os seus votantes predilectos- respecto do ensino público e os medios que necesita para desenvolver o seu labor. No canto de procurar melloras sensibles e constantes que afiancen o prestixio do que teñen encomendado, traballan a tempo completo -cos orzamentos na man- para deterioralo un pouco máis, función que completan cunha lexislación olvidadiza coa xustiza distributiva. A exemplo do que fan os seus colegas de Sanidade e outros servizos sociais, empéñanse en que un proclamado dereito constitucional se traduza tan só en “liberdade de elección” e de pago. Un mercado para o que moitos cidadáns carecen de medios e en que esta “liberdade de elección” os condea á exclusión. Non ten desperdicio, por iso, a alerta do Comité español de UNICEF, para o cal a taxa de pobreza infantil española é “das máis altas de Europa e un claro e crecente risco diferencial de pobreza dos nenos e nenas respecto ao resto da poboación”, unha realidade que vén determinada por “os problemas do mercado de traballo e a insuficiencia da rede de protección social”, incapaz de reducir a pobreza infantil. En 2014, a pobreza moderada, en menores de 18 anos, afectaba xa ao 26,5% dos fogares e a pobreza severa superaba o 14%, unha situación alarmante da poboación española (2).
A elección de centro, coa admisión de alumnos e a súa escolarización, conforman, xa que logo, un constructo político de primeira orde: o proxecto de futuro do sistema educativo español é revalidado en boa medida polo que cada ano elixen os pais para a educación dos seus fillos. Non deberiamos esquecer que o do ensino é un dos modos principais de redistribución da riqueza, nin que, como advertían no último Congreso de GESTHA (Técnicos de Facenda), “España é o segundo país de Europa con máis desigualdade social e económica de Europa”: dentro da OCDE, o que menos redistribúe a riqueza que produce; ata o punto de que o 1% da poboación acumulará pronto tanta renda como o 99% restante (3). Neste contexto de segregación, escandalizarse alegremente das carencias e problemas educativos que temos como país soa a moi hipócrita pasotismo, cando non a feliz ceguera consentida: como algo que non nos afectase porque xa elixísemos o mellor, validado ademais porque a economía estivese crecendo...
.
(1) VARGAS, Bruno, LIÉBANA, Alfredo, e outros (2014): Rodolfo Llopis, pedagogo e político, Madrid, Fundación Indalecio Prieto.
(2) UNICEF-Comité
Español, Políticas públicas para reducir a pobreza infantil en
España, Madrid, 2014, p.3-4.
TEMAS: Liberdade de educación, Elección de centro, Xestión política da educación, Colexios, Escolas, Pública-Privada, OCDE, GESTHA, Rodolfo Llopis, Luís Carandell.
Manuel Menor Currás
Madrid, 15/02/2015
No hay comentarios:
Publicar un comentario