O indeciso votante por correo

Sen saber por que, das poucas imaxes que quedan no álbum da súa autobiografía vénlle ao recordo a tradución das Catilinarias.

 Anda xa polo tempo que dicían de otium cum dignitate, é dicir, que está xubilado. Tería 13 ó 14 anos cando lle facían traducir o prólogo de In Catilinam, 1,1-3). Rememórao confuso ante a papeleta de voto, cando pasaron máis de dous mil desde que foi pronunciado.

Paralelismos

Era o ano 63 a.C. e Marco Tulio Cicerón increpaba no Senado Republicano de Roma ao populista Lucio Sergio Catilina que conspiraba para tomar ilegítimamente o poder: Quo usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? (Ata cando vas abusar da nosa paciencia?). Nunha versión algo libre, o votante lector advirte notables paralelismos discursivos coas invectivas que suscitan diversas decisións dos líderes ultraconservadores e conservadores despois das eleccións do pasado 28-M:

      “Durante canto tempo ides tratar de seguir eludíndonos con rabia, ata onde chegará, desenfreada, a vosa audacia? Impórtanvos un pito as institucións, a seguridade pública, o respecto ao pobo, as asembleas de todos os representantes do pobo, as cámaras lexislativas xerais e autonómicas, que pensen ou digan cuantos vos ven? Non vos decatades de que os vosos pactos están á vista; non vedes que están no coñecemento de todos?. Creedes que alguén ignora esas reunións vosas, onde estivestes e con quen, que decisións tomastes para maquillar as palabras que expresan as liberdades que tanto nos custou ter e así recortalas mellor ou suprimilas…?”.

 O prestixioso senador e avogado enseguida traía a colación o contraste entre a permisión do estamento senatorial co conspirador e a sorte que esperaba a cuantos se fiasen da institución. E o indeciso votante, máis que traducir, glosa o que dixeraCicerón:

 

“Oh tempos, oh costumes! Todo o mundo está a velo e, con todo, estes líderes teñen crecente presenza. Viven? Non só iso: crecen nas asembleas de comunidades e concellos, participan na deliberación pública, marcan e destinan o destino da cada un de nós. Mentres, os cidadáns confían e ata cren facer algo pola democracia votándoos e defendendo as súas posicións nas súas reunións máis ou menos privadas contra cantos nos contradigan. Non cren que, pola súa propia conveniencia, a inclinación dos seus votos debera arrastralos á calamidade que maquinan contra todos xa hai tempo”.

 

En fin, seguindo cunha tradución algo libre, antes de meter a súa papeleta no sobre, o votante a distancia atopou paralelismos nas contradicións que Cicerón advertía na lenta reacción dos seus pares, e como non dubidou en apoiarse no exemplo de personalidades como Publio Escipión, para convocar vontades fronte ao conspirador, “ansioso de devastar o orbe da terra con morte e incendios” que todos sufrirían”. E, tras ese recurso ao pasado, reclamáballes memoria: Houbo, houbo noutro tempo nesta república esta virtude: os homes fortes castigaban con suplicios máis crueis ao malicioso que ao inimigo máis acérrimo. Independentemente da importancia deste discurso na historia da República romana, os que o oiron tomaron unha decisión, “vehemente e grave”, que culminaría na derrota militar de Catilina na batalla de Pistoya. Cicerón logrou o seu propósito de pararlle os pés.

 Atención ao relato!

Ante o de recorte crecente de liberdades e dereitos –especialmente a mulleres e a persoas LGBT-, a lectura do seu discurso é estimulante se se parte doutra máxima soada: Historia, magistra vitae, que creara o propio Cicerón en: De Oratore. Neste ensaio sobre Retórica, escrito en forma de diálogo, explicaba como utilizar a palabra para persuadir. Nel trataba, ao modo aristotélico, as posibilidades da palabra como manifestación racional do ser humano que, se combina o agradable e o verosímil, persuadirá mellor aos oíntes; e a quen quixese utilizala con civilizada intelixencia, recomendáballe a Historia como recurso do que dispoñer. Enténdase, con todo, que Cicerón non fala de Historia en sentido estrito, senón máis ben dun conxunto de feitos e episodios que, a modo de anécdotas, axuden a que a exposición verbal sosteña a atención do oínte. Máis que o ocorrido realmente, a este maxisterio da historia atraíao a nostalxia do non acontecido; Cicerón escribe De oratore nun frustrante momento político, no ano 55 a. C., cando a lealdade das lexións ao Estado romano –e ao Senado (SPQR)- está a mutar, sucédense as conspiracións contra a República e as guerras civís dan paso ao Imperio de Augusto. Ademais, os oradores aprenderan a empregar non a Historia senón as historias como exempla, e non era difícil atopar repertorios delas. Polibio xa escribira unhas Historias no século II, a.C., e o título, en plural, foi frecuente en autores do século I e II d. C., como Polibio ou Tácito e, con epígrafes parecidos, noutros como Valerio Máximo: Feitos e devanditos memorables, ou Luciano de Samosata: Historias verdadeiras. Paulo Orosio empregaría a finais do século IV d.C. , cristianizado, este recurso exemplarizante nas súas Historias; o calagurritano M. Fabio Quintiliano preconizara no século I d. C. esta aculturación nas súas Institucións oratorias. A tradición proseguiu e pode verse, por exemplo, nas “historias” que conta O Conde Lucanor, no século XIV.

A sensibilidade que poida xerar esta Catilinaria nos votantes do 23 de xullo é discutible: o pasado non se repite, e sempre hai quen prefire soflamas e sofismas patrióticos. Iso si, quen nacese antes da Transición advirten –e máis se viron a luz na posguerra-, alucinan vendo reverdecer diversas “historias” de entón coma se nada ocorrese. Encolléronlles o mundo en pouca idade e, por vivilas como exempla –e non de oídas-, xa repiten –máis consciente que cando facían o Bacharelato de Sainz Rodríguez-, a displicente invectiva ciceroniana: Quo usque tandem abutere, Catilina… Que vaian facer co voto é outra historia da Historia de España.

TEMAS: Eleccións xerais.- Transición.- Historia actual.- Ultraconservadurismo.- Historia e anécdotas.

 MMC (28.06.2023)