Oh Fortuna…!

Se a voluble escuridade da sorte preside os actos electorais, non debería ser o criterio para preparar os que se aveciñan.

 A invocación á Fortuna iniciaba o sexto poema do Cármina Burana, para dicir que, “…cal a lúa/variable de estado, / sempre crece/ ou devece:/a vida execrable/ agora embota,/ agora mellora, /como de broma, a agudeza da mente,/e a pobreza /e o poderío/ funde cal xeo…”, e seguía con queixumes sobre a frivolidade da sorte. Noutros poemas do vello códice medieval da Staatsbibliothek de Munich, a fugacidade do tempo tamén preside a brevidade das cousas fermosas no medio de feas actitudes morais dos humanos. Cantado coa música de Carl Orff (1936) –compositor moi ocupado na música nas escolas-, presidiu o pasado sábado, no Auditorio Nacional, o último dos concertos patrocinados pola UAM (Universidade Autónoma de Madrid) no 50º aniversario do seu Ciclo de grandes Intérpretes. Era unha invitación á relectura dos Cantos de Goliardo que, no século XIII, facían circular os estudantes e cregos vagantes de cidade en cidade -e de universidade en universidade-, plenos de sátira non exenta de conservadurismo: as vellas escalas de valores mudaran tanto, que cuestións como que “o nivel de estudos baixa” -de moda aínda entre docentes de hoxe-, formaban parte do seu repertorio crítico: Florebat olim studium, nunc vertitur in tedium (florecía antes o estudo…e agora xa para o tedio).

 As contradicións sociais son continuas nestes poemas. Antes –proseguía máis ou menos literalmente este- triunfaba o saber, pero acabou prevalecendo o xogar; agora aparece antes de tempo a picardía nos nenos, que por malevolencia rexeitaba a sabedoría. Moito antes, en cambio, apenas se lles permitía aos discípulos descansar despois dun arduo esforzo de anos estudando; agora, ata os mozos pequenos sacudíronse o xugo e ven libres e xáctanse de ser máis sabios que os mestres; os cegos guían a outros cegos, voan sen plumas as aves, os borricos tañen a lira e os máis rudos fanse pasar por cabaleiros…O que a idade pasada rexeitou brilla agora ben ás claras: a calor mudouse arrefrío e a humidade en seca; a virtude convértese en vicio e é preferido o lecer ao traballo; todas as cousas parecen apartarse da senda debida. Ao final, dentro dos patróns cristianizadores da época, viña concluír que o “home prudente” debía considerar para a súa vida, non fóra a reclamar no Xuízo final, cando “non caberá apelar”.

 Tiña razón o anónimo poema, recompilado no mosteiro bávaro de Benediktbeuren?

Queixas similares xa aparecen nas taboíñas de Súmer e non cesaron nas formas de escritura posteriores á cuneiforme (IV milenio a.C.) por motivos de carácter interxeracional. O momento poselectoral é dos máis propicios para seguir invocando á fuxidia Fortuna antes dos escrutinios e, de paso, responsabilizar despois aos non menos volubles fados protectores de desastres. Volve a mención ao “destino” como algo alleo ás prácticas rutineiras dos humanos, capaz de gobernar as súas vidas independentemente dos seus erros ou boas prácticas, coma se estas non fosen as que de verdade gobernan as súas vidas. E xa se oe, máis intensa, a linguaxe bélica da “derrota” e a “vitoria” na “pelexa” polo control narrativo da palestra mediática. Tratar de mostrar quen ten razón ten particular interese ante o que se aveciña para o 23 de xullo, ante as eleccións xerais que se aveciñan.

Este ánimo fai aumentar a palabrería á vez que, en moitos cidadáns, crece unha sensación de escepticismo, que non fixo máis que empezar na tarde do luns día 28 de maio. Quen desde antes da CE78 comprometeron as súas vidas en niveis esixentes de compromiso democrático, xa tratan de consolarse con pensamentos ilustrados como o de Voltaire reclamando reflexión e memoria para non deixarse arrastrar por cantos de serea, que se aproveitan dos desmemoriados do custoso que foi lograr dereitos e liberdades (Dicionario Filosófico, 1764). Tamén circula polas Redes o pensamento en que Descartes expresaba que “a razón” está tan ben repartida que todos a cremos ter sempre sobrada para todo (Discurso do método, en 1637). E tampouco faltan quen vai máis atrás aínda, para atopar a Aristóteles dicindo, no século IV a. C., que a palabra é o máis propio do ser humano, como característica da súa pertenza á Polis, para poder “manifestar o conveniente e o daniño, así como o xusto e o inxusto” (A Política, II, 2).

Non parece, de todos os xeitos, que calase moito esta liña da racionalidade pensante; volve haber inquisidores á caza de culpables das desfeitas habidos nas eleccións municipais e autonómicas. Estes días cúmprense 400 anos da queima das bruxas de Salem e os seus descendentes acaban de pedir perdón, e acaba de suceder tamén en Escocia, pero dá igual. Aínda que caia a desmán son invocadas de novo por ver se, para a festa de Santiago, non se produciu un desastre maior; sortilexios e exvotos aínda se poden ver en distintos “lugares sacros” onde haxa caracochas e enrrugas de árbores añosos. Os que  o fan non recoñecen que os modos colectivos de pensar e actuar son lentos, e que, en Historia, hai “tempos longos” cuxa duración non se rexe por evenemencialidades conxunturais. Se non andasen entre présas, caerían na conta de que só con similar tradición reflexiva poden tomarse decisións apropiadas para modificar actitudes adquiridas nun longo dominio colonizador.

A cultura de facer ben as cousas é lenta; non obedece demasiado aos algoritmos do mercadotecnia política. En democracia, pouco se avanza cara a unha civilidade moderna se, de continuo, as reformas sociais, culturais e educativas, fanse para estar colgadas un intre no BOE/BOE, ata ser substituídas por outras alternantes. Sen que varíen apenas as pautas vellas, que agora se propagan festivamente nas Redes; hai un cordón sanitario fronte á ampliación da racionalidade e as liberdades democráticas, que está residenciado de orixe no control das boas condicións educativas do dereito á educación de todos. Sábeno ben cuantos, desde a CE78, traballaron na educación pública entre sucesivas leis orgánicas. Imos pola novena e, segundo o acontecido o domingo, dá impulso a quen espera redactar pronto a décima. A cantos prestan atención ás políticas educativas, será cuestión de bruxería que o presente fugaz non lles lembre pronto o leitmotiv dos bodegóns “vanitas” do barroco: Sic transit gloria mundi (Así transcorre a grandeza mundana).

TEMAS: Eleccións democráticas.- O nivel educativo baixa? - Fugacidade política.- Escepticismo político.- Bruxas e inquisidores.

MMC (29.05.2023)