Que facemos co espazo público?

Sexamos ou non conscientes, nestas eleccións decídese o uso do espazo de todos, que pode ser abusivo se só favorece a uns poucos.

O máis concreto que se xoga nunhas eleccións municipais e autonómicas é o trato que, no transcurso de catro anos, se impoñerá aos espazos públicos, un recurso limitado como todos, cuxa distribución e limitación, privatización ou ampliación, empobrecemento ou enriquecemento, farán os elixidos nas urnas. Na máis inmediata proximidade aos electores, a cantidade e calidade do espazo público que haxa dentro de catro anos, dependerá da execución das promesas que estes días se pasean polos medios e redes sociais.

O público é político

Trátase do espazo que os gregos chamaban a POLIS, ao que as decisións afectaban de tal modo que, na versión de Aristóteles, ser cidadán –ou “político”- era ter a facultade de deliberar e xestionar o espazo de todos; un privilexio na Atenas do século IV a.C. Na España de hoxe, o voto é un dereito universal, que expón dúbidas, derivadas en gran medida de situacións culturais e educativas dispares en coñecemento e hábitos sociais, causantes das variadas interpretacións da liberdade coa papeleta de voto ou a abstención. Hai tendencia, por iso, a falar de bos e malos votantes, listos e ignorantes, constitucionalistas e inconstitucionalistas. Pero por este camiño dos cualificativos pronto se acaba a liberdade que tanto traballo custou conseguir; e igual sucede se os votantes se guían por emocións que prescinden da xestión do público que fixesen os candidatos, pois traduce indiferenza ante abusos que puidesen facer para alimentar intereses privados.

Das áreas máis propicias para o dislate e a corrupción, urbanismo é a que ten máis devotos. Nas administracións de moitos Concellos e Comunidades hai múltiples fraudes que as hemerotecas gardan para os buscadores de pintorescas artimañas que a igualdade da lei non controla; ás veces, porque a penitencia que impón ao defraudador non o disuade, e moitas outras porque os sintagmas lexislativos admiten elasticidades semánticas que os máis espabilados aproveitan. Algúns reúnen, mesmo, as dúas condicións porque desde a Administración facilítase o ecosistema propicio para vendarle os ollos á Xustiza en cuestións do espazo público.

Consentindo aos selectos

En véspera electorais, o recordo destes asuntos non tan raros adoita topar co esquecemento que algúns políticos fomentan para coar mellor as súas remodelacións da realidade. Dous casos recentes nun mesmo barrio de Madrid, Chamberí, son ben ilustrativos de como as enquisas non detectan que o uso ou abuso do público afecte á intención de voto. A autorización dun hospitaliño do século XIX, ben cultural por dereito propio pola súa arquitectura, e ben social polo servizo que podería facer a un barrio escaso en dotacións públicas, é un dos últimos usos privatizadores que saltaron aos medios. Que o sexa para un “colexio de luxo”, para fillos de familias que poidan fachendear ante os seus pares de que se educan como nenos ben, segregados dos demais, é un atropelo dunha lei que debería presidir a convivencia democrática. En certo sentido, é un insulto ao resto de cidadáns, como o é o favor aos colexios con licenza para segregar a mozos e mozas; pero non parece importar a gran número de votantes. Tamén é de gran interese documental a traxectoria dun parque instalado sobre unha área da Canle de Isabel II, en boa medida privatizado por gobernos da mesma cor política que o actual, para campo de golf. Tras a pelexa vitoriosa dos veciños, foi reaberto o pasado domingo para uso público, e véndese agora como “novo pulmón verde” xusto antes dunhas eleccións.

Pois ben, no que incumbe ás políticas educativas, -que en Madrid leva tantos anos rexendo, e máis desde aquel “Tamayazo” de 2003- esta práctica non é un caso illado, senón sistemático nunha Comunidade que mesmo ten unha Subdirección xeral dedicada a atender con presteza aos colexios privados e concertados; hai anos, facía o mesmo exercicio desde os despachos de Axudas e Bolsas. E para que quede ben documentada a súa preferencia, pode seguirse a traxectoria dos últimos anos, onde ás caladas –e moitas veces en contra das reclamacións de asociacións de nais e pais-, desde o ano 2000, privatizáronse 80 solares públicos para colexios particulares. Dáse a casualidade de que, nalgúns dos barrios afectados pola subtracción destas parcelas públicas, non hai ningún centro público que poida garantir aos mozos e mozas, de familias con menor capacidade de renda, o acceso a un ensino digno. A desigualdade é manifesta e, aínda por riba, os clientes deses colexios terán posibilidade de bolsas, axudas e desgravacións, con tal que os niveis familiares de renda non excedan os 180.000 euros. Esta xestión do público maltrata, de rebote, á educación pública e desacredita aos seus profesionais; ao non facilitarlles os medios e discriminarlles coa selección do alumnado que han de atender e cunhas condicións laborais peores, consente un pouco máis aos selectos con esta propaganda indirecta da educación como ben de consumo. A preto dun 50% de clientes dos centros privatizados ou beneficiados, encántalles.

O realismo brutalista

Os desaxustes dunhas e outras Comunidades no uso dos recursos públicos en Educación non son cuestión de opinión. Con estas políticas, só gañan os que máis recursos teñen: sumando os impostos que non pagan e o apoio explícito aos seus intereses, resultan privilexiados respecto ao resto de cidadáns. Os indicadores do informe SoCIEducación 2023, que este luns día 22 presentouse en Madrid só mostran os efectos que esta política excluínte arrastra consigo. Os seus datos están tomados de informes oficiais sobre: gasto público total en educación, gasto público anual por alumnado non universitario de centros educativos públicos, alumnado non universitario de réxime xeral escolarizado en centros educativos públicos, cociente de alumnado non universitario por docente en centros educativos públicos, cociente de alumnado por unidade en centros públicos (no segundo ciclo de Educación Infantil, Educación Primaria e Educación Secundaria Obrigatoria), taxa de idoneidade no alumnado aos 15 anos de idade, taxa bruta de gradación en Educación Secundaria Obrigatoria, e abandono temperán. Este rico material estatístico, fácil de ler, permite a calquera posible votante comprobar que este particular uso do público non mellora a educación nin a convivencia. A tendencia resultante do conxunto, mediocre na maioría dos parámetros, fai difícil cumprir os obxectivos da Prospectiva España 2050. Entre as Comunidades que o terán máis difícil, Madrid -campioa en privatizacións, colexios privados e subvencionados- queda penúltima na clasificación de cumprimento; só lle gaña Murcia neste dubidoso mérito.

TEMAS: Educación pública.- Espazo público/privado.- Eleccións Municipais/Autonómicas.- Convivencia/ Pluralidade.- Cultura/Liberdade.
MMC (23.05.2023).