NON AO PECHE DO IES PORTOVELLO: Cara a unha Xustiza educativa?

11 may 2023

Cara a unha Xustiza educativa?

Ao fin sabemos que a xustiza e a equidade social en asuntos escolares é un invento para xerar envexa e rancor; nin sequera merecen caridade.

Faltan escasos días para as eleccións, e medran as promesas. O de menos é se resolven algo. Aínda que sexan imposibles, realzan con precisión a conta e razón das políticas reais en que poñen énfase os candidatos. Ás veces, mesmo axudan a reformular explicacións do pasado; a luz que deitan sobre modos de proceder cos asuntos públicos, fan que os feitos cumpran a súa inexorable función de dicilo todo dos seus facedores.

O pasado no presente

Os tempos preelectorais precisan a xenealoxía das cuestións que saltan á palestra; parece que por fin van ser atendidas e que as palabras se corresponderán ao fin coas cousas. É o momento, pois, de preguntarse como é posible que, no extenso corpus lexislativo de Educación, sexan menos as solucións que as repeticións dos problemas. A suposta pretensión de “reformalos” deixa a moitas persoas fóra mentres os enlamados seguen aí, ata que a seguinte reforma volve mencionalos.Nun tempo longo, como o que vai, por exemplo, desde 1857 ata a LOMLOE, as carencias subxacentes do sistema escolar, coma se fosen parte da paisaxe parecen connaturais. Só de cando en cando os tempos electorais fanos reaparecer mortecinamente. Sorprende, por exemplo, que as xeracións de posguerra advertisen durante moito tempo que ter un posto escolar era un privilexio, porque había moitos mozos e mozas que non alcanzaron a telo. O propia lexislación da época era consciente desa estrita materialidade física; desde 1938, en que se reformou o Ensino Medio unha etapa en parte equivalente á Secundaria actual-, esta mención fíxose recorrente noutras leis relevantes de 1949, 1953, 1965 e 1970, incluíndo tamén a Primaria, onde era aínda máis perentoria o problema. En 1977, os Pactos da Moncloa testemuñarían o inatendido que estivera o dereito primordial da educación, a suposta “igualdade de oportunidades” e o seu mundo conexo. Das súas consecuencias aínda daría conta en 2013 o Informe PIAAC da OCDE/OCDE con datos daquelas cohortes demográficas que, roldando os 65 anos, mostraban pegadas expresivas do analfabetismo crónico de moitos dos nados despois da Guerra.

En 1970, ampliouse a universalidade educativa ata os 14 anos de idade, en 1990 volveu estender ata os dezaseis, e despois veuse reclamando a súa extensión ata os 18. Despois da CE78, púidose advertir que desaparecía aos poucos o problema da escolarización. Con todo, como nas matrioskas rusas, advertíase que había outro problema subxacente do que as repeticións de curso e o “abandono” temperán eran bo síntoma: o sistema escolar non tiña o valor debido na vida dos educandos. Persistían problemas de fondo: grandes diferenzas dunhas a outras prazas escolares e limitacións de medios e recursos nas de moitos barrios. As demandas de moitas asociacións de veciños e profesores seguen indicando, ademais, que o substrato problemático continúa; nin o acceso a todas é igual, nin o que se fai dentro de cada unha é o mesmo: na realidade das aulas pervive un sistema educativo desigual. É dicir,que tanto na xestión do conxunto, como na percepción que cada educando ten dan súa equidade, estar escolarizado non implica ter unha educación digna, nin tampouco igual á doutros da mesma idade. Todo indica que, aínda que no tránsito do últimos cincuenta anos fose habitual falar de “fracaso escolar” dos e as estudantes, o que de verdade segue habendo é un fracaso do sistema de ensino, que xera unha chea de estudantes aburríndose, sen saber que pintan nese tempo da escola, e moitos outros que tratan de saltar barreiras para unha acreditación na vida laboral que mereza a pena.

Xustiza educativa

Poucas veces tomouse ao alumnado como suxeito central do sistema, en que poida estar educado de modo personalizado e na súa circunstancialidade; case sempre é máis o seu obxecto e pretexto, pouco adaptativo. Os responsables da escola, igual que os de Sanidade, viñeron a mostrar que a atención dos profesionais destes servizos ha de rexerse por pautas que, se ao cidadán sonlles imposibles, a culpa sexa do cidadán: o fracaso é seu por non ser “normal”. Educar, igual que sanar, parece que non deba facerse de modo menos frío e aséptico. Élle máis fácil e creno máis barato. En vésperas electorais atopouse a solución a este arduo problema; era raro que a Intelixencia artificial non detectase a solución, cando bastaba con adestrar os algoritmos coas solucións que se daban a “a cuestión social”. A pelexa por lograr un Estado social ademais de longa, era ardua e Cánovas del Castillo deu a entender no Ateneo madrileño que, para arranxar estes problemas, chegara a hora de que a Economía política, e o libre mercado tiñan que dar paso a leis protectoras da parte débil da sociedade. Chegara a hora da “Política económica”,co Estado garantindo unha lexislación e institucións atentas aos problemas, e en 1900, coa Lei de Accidentes de Traballo, tivemos en España a primeira lei social do corpus lexislativo. Faltaba moito para un mínimo Estado de Benestar, e non sería menos complicado.

En 2023, o guión electoralista han cambiado a Historia dese duro pasado. O negacionismo emitido en Collado-Villalba o pasado día seis, volve a doutrina a tempos en que reinaba como norma suprema o sálvese quen poida. A candidata para renovar mandato na Comunidad de Madrid, poñendo voz ao que fai, xa di que a “Xustiza social”, ese “invento da esquerda”, non é Xustiza senón promoción de “a cultura da envexa, do rancor e de buscar falsos culpables”. Desenvolvementos como o dunha escola pública, equitativa en dignidade para todos sóbranlles: son “intervencionismos liberticidas”. Os menos adeptos ás súas ocorrencias prepotentes advertirían a relevancia que tivo en 2003 aquel creativo “Tamayazo” de 2003, tan fértil en disposicións e leis como a que chaman Lei Mestra. A Historia non lle é útil a esta desmemoriada que, en nome da “liberdade” do ensino, quere facer ver que non ten importancia ningunha que un de cada tres alumnos da súa Comunidade siga sendo candidato ao “fracaso” escolar do sistema que xestiona. Como non son selectos, é irrelevante para o relato que vén contando dunha “calidade educativa” mediocre, abundante en semianalfabetismo .