Galería de retratos

Na última moción de censura, exhibíronse algúns, moi propensos á “arte dexenerada” que se paseou por Europa ata 1945.

Nos museos importantes, nunca falta unha sección, normalmente ampla, en que locen retratos dos supostos pais de “a patria” –xeralmente reis, nobres e eminentes eclesiásticos- responsables de gran parte da provisión artística que mostran ao público. Se os sacásemos do Rijksmuseum de Amsterdam ou do madrileño Museo do Prado, a colección –hoxe“nacional”- veríase sensiblemente mermada e, tamén, a súa exemplaridade, función didáctico moral con que se expandiron estes centros desde inicios do século XIX. Tampouco os dispensadores da proximidade da beleza digna de ser imitada e transmitida ás xeracións populares, verían a utilidade destas dádivas. A variabilidade dos canons de beleza e de orde, as formas de distinguirse impoñendo uns ou outros modelos censurando, excluíndo e desprazando outras maneiras de facer, dicir e expresarse van implícitas co agasallo. E con eles os teitos de cristal que impoñen os hábitos e pautas culturais dos humanos, cuns poucos ditando como deben ser as cousas e outros aspirando a ter algo de igualdade na sociedade É paradigmático, neste sentido, o acontecido no Terceiro Reich co que chamaban “arte dexenerada” (Entartete kunst), en que chama a atención, á súa vez, o acontecido a un dos pintores máis relevantes do expresionismo, Emil Nolde, que pasou do aprecio á persecución, para ser moi apreciado oficialmente despois de 1945, como conta a novela de Sigfried Lenz, Lección de alemán.

No Congreso de Deputados, escenificáronse os días 21 e 22 deste mes de marzo, algunhas disputas que, desafortunadamente, lembran estas e outras historias dos museos e, en particular, a do recoñecemento pictórico de Nolde. Este pintor, que se declarou nazi, chegou a ser odiado polos nazis e, despois da súa rehabilitación na estima, foi presentado nunha exposición pública en Berlín, en abril de 2019, non como “vítima do réxime”, senón como un dos artistas mellores do século XX alemán. Sempre sostivo a súa ideoloxía e aquela exposición na Galería Kanzlerin non foi indiferente; o repunte que estaba a ter a ultradereita enturbaba o aprecio e o valor estético que, por si mesmas, teñen as obras do pintor alemán, connotadas de miradas colaterais á obra artística, e a propia chanceler Merkel viuse metida nun complexo debate, pois tiña dous cadros deste artista no seu despacho oficial.

Censura e propaganda

Non é igual, pero si ten aspectos moi parecidos e inquietantes o que lle empezou a suceder ao profesor Ramón Tamames desde que se soubo que ía ser o cabalo de Troia de Vox nesta última moción de censura. Entre outras moitas cousas, lembráronselle as súas peripecias políticas desde 1956, data que invoca como da súa conversión ao antifranquismo. Puxéronlle diante o seu inestable paso por toda a gama parlamentaria ata aceptar este encargo dunha formación ultra e como, cando anda polos 89 anos, eses cambios -que máis parecen oportunismos particulares que rebeldía democrática- afástano do aprecio que moitos dos seus lectores tiveron aos seus traballos sobre a estrutura da economía española, ao seu monográfico sobre os monopolios na etapa franquista, ou ao tomo 7 da Historia de España (dirixida por Miguel Artola: Editorial Alfaguara): La República. La Era de Franco. Este libro, escrito en 1973, era unha aproximación á vez que non acababa de finiquitar, e desde a clasificación do período daqueles 42 anos, inclinaba a pensar que o segundo fora causado polo primeiro, aínda que sabido é que non todo o que está post quem sucede propter quem (a sucesión dos feitos non sempre é a súa causa). Talvez, por iso, volveu estes días para insistir en que a Guerra empezara en 1934 e en apreciacións similares, máis propias das enciclopedias escolares dos anos cincuenta que do que os historiadores máis acreditados veñen dicindo. Polo visto e oído estes días, son moitos os que rebaixarán ou anularán a súa estima á obra do ilustre profesor de Economía. A parcialidade mostrada impoñeralles o retrato de familia a que se declarou pertencer, acirrado ao final da sesión.

Dos moitos retratos que ofreceu a tribuna de oradores do Congreso de Deputados sobran, máis que en moitos museos, bastantes e, ante todo, o que brindou Tamames nesta sesión parlamentaria, elaborado cunha paleta de narcisismo e afago presuntuoso, digno de ser pintado por Lucian Freud, para darlle a man ao esencialismo da España unha, grande e libre. Os oíntes de dentro e fóra do hemiciclo –incluídos os 52 do si á moción- merecían outra “lección profesoral” e non a inutilidade deste espectáculo de suposta omnisciencia do tándem Vox-Tamames. Co pretexto da soberanía popular, un instrumento constitucional como a moción de censura serviu de reclamo para mostrar un programa contrario ás liberdades e dereitos sociais, en que sobran excesos e extravíos, é dicir, o resto de españois. Foi coma se ese espazo da soberanía nacional –concepto amplo, capaz de soportar ideas dispares- tivese que aguantar tamén as antidemocráticas, cando está para que a convivencia de todos se complete en paz e concordia. A censura tivo moito percorrido desde que se implantou a Inquisición española en 1478 para manter a ortodoxia. E ese papel exérceno hoxe moitas forzas e institucións sociais, como estes gardiáns do ben e a verdade indubitables, para quen España, que é “un dos mellores países do mundo”, non o é aínda porque non teñen suficiente poder executivo: queren máis que o que xa exercen en Castela e León, por exemplo, ou en Madrid. Por iso os do Pin parental falan do “desmantelamento democrático” que, segundo o seu parecer, sufrimos desde que hai unha Constitución. Falan de “garantir que todos teñan dereitos iguais”, sen autonomías, coa volta á lingua única, centralización dos servizos públicos e un equilibrio que evite “a extrema vulnerabilidade” que temos co gasto e os empregos públicos. Reducen a inflación a un problema que sofren “as clases medias” –as súas clases medias- e falan do “falso emprego” e “destrución de emprego privado” que, ao parecer, temos por preguiza e falta de disciplina. Estrañan aquela España dos pantanos do NODO, con “proxecto de país”, “soberanía enerxética”, “auga para todos”, e “vontade política” en asuntos de vivenda, capaz de “facerse respectar no exterior” e contraria ao “suicidio demográfico”.

Supostamente, o seu non é “ideoloxía”, senón o “natural”, o de sempre e eterno, o das cousas como son, segundo sintetizou o segundo de Abascal na súa quenda de réplica, riseira polo retrato do cabalo de Troia que deixaba ao museo da nada. Antes de abrilo, ben merece a pena a advertencia que fixo John Dewey en Liberdade e Cultura, sinalando en 1940 que o risco para a democracia non estaba nos totalitarismos estranxeiros, senón na “existencia nas nosas actitudes persoais e en nosas propias institucións, daqueles mesmos factores que neses países outorgaron a vitoria á autoridade exterior e estruturado a disciplina, a uniformidade e a confianza no líder”.

TEMAS: Liberdade e Cultura.- Historia e historias.-Memoria histórica acomodaticia.-.- Censura e Propaganda. Convivencia democrática.
MMC (23.03.2023)