Manuel Menor Currás
Madrid, 24/ 12/11
Os primeiros pasos do novo
Goberno son de agradecer polos seus bos xestos: palabras suaves,
oferta de pactos e diálogo “construtivo” que, todo hai que
dicilo, eran imposibles tan só hai uns días. Algúns dos primeiros
nomeamentos de primeiro nivel parecen incidir nesa ambición,
especialmente laudable en momentos de crise como os actuais.
No entanto, non está mal recordar que esta crise xa estaba aí desde 2007. E non se ha esquecer a dureza extrema que en determinados momentos da lexislatura anterior exhibiron os que agora detentan maioría absoluta. O que non ha impedir que poidamos facer como que non nos decatamos de que agora se declaren continuistas de canto anteriormente lles pareceu mal. Discutiron, renegaron de canto se puidese facer ou expresamente negáronse a calquera pacto . Os casos de TVE, do Tribunal Constitucional, do Pacto educativo ou, no estritamente económico, o da nova Lei de pensións ou do final de ETA, son ben claros: onde dixeron digo agora din Diego, sen que medie máis nada que o quítate ti que me poño eu.
A desmemoria é mala conselleira e non auguro, xa que logo, que esta sensación de concordia cooperativa vaia ser duradeira. Nin pondo por diante cousas tan graves como a crise ou as novas normas económicas impostas constitucionalmente, cabe esperar que toda a lexislatura vaia ser unha balsa de aceite. Doutra banda, non parece que ao principal partido da oposición lle sexa conveniente unha actitude demasiado sumisa. Especialmente cando é previsible que as medidas que veñen enriba vaian prexudicar máis sensiblemente a quen, a pesar dos malos agoiros, decidiron votarlle.
Non sería moi sensato -neste inicio dun periplo desértico- dar por válido, sen rechistar, o xa avanzado sutilmente ata agora polo novo Presidente, aínda que aínda sexa pouco e cunha técnica do “tempo” moi controlada, coma se dun lanzamento de mercadotecnia cara se tratase. Vexamos, por exemplo, o que, respecto ao Bacharelato, avanzou na sesión de investidura, tan chea de imprecisións susceptibles de calquera decisión. Só quedou claro que se ampliaba un ano máis -sen que se saiba se por arriba ou por abaixo- e que algo terían que lexislar respecto da mellora da educación. Esta indicación como sen xeito, dando por suposta a necesidade dunha nova lei -probablemente orgánica de novo-, unida a canto no último ano se fixo en comunidades principais do PP, de agravio comparativo contra a escola pública, ha de vincularse co nada disimulado afán que, desde os noventa, viñeron mostrando os afíns a este sector político para emendar a totalidade do lexislado ata entón. O propio Rajoy e as súas sucesoras no MEC foron moi activos neste terreo. Foi a LOE do primeiro Goberno de Zapatero -no que tivo que pelexar duramente Alejandro Tiana- a que freou provisionalmente ese afán de volver a outro sistema que, mírese como se mire, recorda moito o anterior á LOXSE.
Todo leva, pois, a pensar que outra lei se está cociñando -se non está xa cociñada-. Non sexa que, por lentitude, lle vaia suceder o que á LODE que preparaba Pilar Castillo e que a inesperada derrota de 2004 levou por diante. Os resultados do 20N, sumados á amplísima vitoria das eleccións autonómicas permítelle agora ao PP impor “a súa lei”. Vailles ser difícil resistirse á presión das súas bases, de moitos dos seus dirixentes, convencidos da “estafa” dos socialistas, como escribiu Alicia Delibes- e, tamén, de moitísimos profesores que, desde os noventa, veñen clamando por ter alumnos moi selectos nas súas clases, que non lles expoñan máis problemas que os que puidese xerar a non repetición tranquila das súas explicacións lectivas. José Ignacio Wert, máis versado en socioloxía de mercado que en educación -cando escribo este artigo aínda non nos destapou quen será o seu Secretario de Estado neste terreo-, poderá alegarnos calquera razón do “mercado” para xustificar tan rutineira como xa inútil fórmula reformadora. Bo sería que, repasase a abundante bibliografía de “socioloxía crítica” que estudou políticas educativas diversas e, sobre todo, que tivese en conta o amplo consenso existente entre moitos expertos de diversas tendencias no relativo a que lexislar outra vez non é a solución. Teriamos outra lei máis para acumulala ao amplo legado que, sen contar o sucedido entre 1812 a 1857, veu despois da Lei Moyano: un acervo doctrinariamente leguleio que non se corresponde en absoluto cos logros relativos que conseguimos ter. O novo ministro, probablemente máis entretido e satisfeito nas outras áreas do seu crecido departamento -máis agradecidas que Educación-, poderá facer pasar de novo o nome de Rajoy ao BOE trasformar só a epiderme do que xa temos. Se se quixesen os cambios que necesita o sistema para estar na modernidade do que piden os tempos e que a cultura sexa accesible de verdade aos cidadáns sen diminución dos seus dereitos, o afán debe estruturarse con outro estilo máis concreto e esixente.
Esa moi probable lei non deixará de ser unha fatuidade como outras moitas do noso pasado, e máis cando os recursos son minguantes sen que saibamos ata cando. O gran problema de tanta lexislación educativa como creamos -desde moito antes da LOXSE- foi sempre o dos seus moi minguados ou inexistentes recursos. Encomendalo todo á voluntariedade dos encargados da execución, e fialo case sempre a unha presunta “vocación” de quen se dedicaron ou dedican aos labores docentes, foi o máis socorrido, especialmente canto máis anémico foi o orzamento e máis ditatorial ou autoritario o Goberno que o dispuña. Tomemos nota, pois, de que o último que oímos estes días é que hai que “facer máis por menos”. É facilmente traducible e a traxectoria da crise suscitada en Comunidades como a de Madrid no que vai de curso, non inclina a que vaian cambiar as pautas. E menos cando, de cara ao ano próximo, xa sabemos que hai que facer un recorte similar ao deste curso, pola urxencia de cadrar os números cos prazos esixidos desde a UE.
Todo seguirá peor, pois, neste asunto primordial. E nada indica que un terceiro curso de Bacharelato veña a favorecer ao amplo colectivo de familias que envían os seus fillos aos Institutos de Secundaria, variable en número segundo Autonomías, pero que nalgunhas xa está superado pola concertada e privada. Da parca información dispoñible, todo parece propiciar que ese curso aumentarase a costa do actual Cuarto de ESO, o que viría alterar o último tramo do ensino obrigatorio na liña que propugnaba a frustrada LODE. Repásense, pois, as hemerotecas no concernente ás moi concorridas manifestacións de protesta que aquel proxecto suscitou en todos os niveis educativos e veranse as limitacións e frustracións que xera. Non en todos os sectores sociais, por suposto, pero deixa fóra de xogo aos de máis humilde condición: quedan sen unha das escasas posibilidades de ascenso social. E máis se, ademais, non se expón un esforzo paralelo en reforzar a calidade das alternativas en formación profesional, un campo especialmente custoso se, por outra banda, non conta coa colaboración das empresas das familias profesionais máis demandadas. Esta colaboración é de tradición moi pobre no noso país, ao contrario de Alemaña, á que parece querer imitarse, pero a medias e con baixo orzamento.
A outra vertente deste proxecto de Bacharelato non aparece explícita aínda no anunciado, pero se intúe con facilidade dados os antecedentes: os máis claramente beneficiados por este invento van ser os colexios concertados e privados, non os públicos. Basta observar o amplo índice de estudantes que conforman os grupos con dificultades, non só en 4º de ESO, senón tamén nos tres cursos anteriores. Todos eses non farán este novo Bacharelato, co que o número de grupos de tal etapa nos IES descenderá, como xa diminuíu o das opcións que conducen a carreiras universitarias de especial dificultade. Sumir a todo isto -que non será pouco- o que os de grupos de presión -como o citado máis arriba-, e moitas outros que durante estes anos clamaron contra os “horrores” da LOXSE e as súas leis concomitantes, pedirán agora -con gran expectativa de éxito- que lles concedan tamén o concerto destes anos do Bacharelato. Posto que os seus alumnos van primordialmente cara aos Bacharelatos, e dado que o primeiro desta etapa virá coincidir co último ano actualmente concertado -o último da obrigatoriedade, aos 16 anos-, que non queden truncadas as etapas e que se prolongue a subvención ata o final do Bacharelato dos tres anos.
A “santa” aspiración de moitos colexios, será así máis factible e xustificable, pero detraerá, tamén por este lado, posibles alumnos cuxos pais vexan un futuro mellor para os seus vástagos no circuíto social que propician os colexios e institutos de titularidade non estritamente pública. E, se non, ao tempo. ¡Oxalá que o Goberno de Rajoy fixese esta análise e entendese que fai chirriar a xustiza distributiva nun asunto crucial como o da igualdade cidadá! ¡Oxalá que emprendese reformas serias e consistentes sen mirar tanto ao populismo e a unha pseudo-calidade de deseño! O problema, en todo caso, trasladarase -témome- ao que o PSOE e restantes partidos da súa proximidade decidan contestar, propor ou pactar. Caben moitas posibilidades, desde logo, de que as boas formas destes días se traduzan pronto en protesta de crecente dureza e tensión, que prolongue esta longa e estéril pelexa en que ninguén quere dar o brazo a torcer. Dun ou outro modo, quen parece estar chamada a perder nesta nova tesitura, de aparencias máis suaves por agora, é -cada día un pouco máis- o ensino de todos e de todas: a pública. Por algo a miña avoa adoitaba dicir: ¡Pobres dos pobres!
No entanto, non está mal recordar que esta crise xa estaba aí desde 2007. E non se ha esquecer a dureza extrema que en determinados momentos da lexislatura anterior exhibiron os que agora detentan maioría absoluta. O que non ha impedir que poidamos facer como que non nos decatamos de que agora se declaren continuistas de canto anteriormente lles pareceu mal. Discutiron, renegaron de canto se puidese facer ou expresamente negáronse a calquera pacto . Os casos de TVE, do Tribunal Constitucional, do Pacto educativo ou, no estritamente económico, o da nova Lei de pensións ou do final de ETA, son ben claros: onde dixeron digo agora din Diego, sen que medie máis nada que o quítate ti que me poño eu.
A desmemoria é mala conselleira e non auguro, xa que logo, que esta sensación de concordia cooperativa vaia ser duradeira. Nin pondo por diante cousas tan graves como a crise ou as novas normas económicas impostas constitucionalmente, cabe esperar que toda a lexislatura vaia ser unha balsa de aceite. Doutra banda, non parece que ao principal partido da oposición lle sexa conveniente unha actitude demasiado sumisa. Especialmente cando é previsible que as medidas que veñen enriba vaian prexudicar máis sensiblemente a quen, a pesar dos malos agoiros, decidiron votarlle.
Non sería moi sensato -neste inicio dun periplo desértico- dar por válido, sen rechistar, o xa avanzado sutilmente ata agora polo novo Presidente, aínda que aínda sexa pouco e cunha técnica do “tempo” moi controlada, coma se dun lanzamento de mercadotecnia cara se tratase. Vexamos, por exemplo, o que, respecto ao Bacharelato, avanzou na sesión de investidura, tan chea de imprecisións susceptibles de calquera decisión. Só quedou claro que se ampliaba un ano máis -sen que se saiba se por arriba ou por abaixo- e que algo terían que lexislar respecto da mellora da educación. Esta indicación como sen xeito, dando por suposta a necesidade dunha nova lei -probablemente orgánica de novo-, unida a canto no último ano se fixo en comunidades principais do PP, de agravio comparativo contra a escola pública, ha de vincularse co nada disimulado afán que, desde os noventa, viñeron mostrando os afíns a este sector político para emendar a totalidade do lexislado ata entón. O propio Rajoy e as súas sucesoras no MEC foron moi activos neste terreo. Foi a LOE do primeiro Goberno de Zapatero -no que tivo que pelexar duramente Alejandro Tiana- a que freou provisionalmente ese afán de volver a outro sistema que, mírese como se mire, recorda moito o anterior á LOXSE.
No último número de ESCOLA
-revista independente e de gran difusión entre os profesionais da
educación-, o Presidente da CONCAPA, Luís Carbonel, acaba de
declarar que o novo goberno debe promulgar unha lei baseada noutra
filosofía educativa, lonxe da comprensividade da LOXSE, que
tan malos resultados deu (nº 3.927, de 15/ 12/ 2011, px. 33).
Todo leva, pois, a pensar que outra lei se está cociñando -se non está xa cociñada-. Non sexa que, por lentitude, lle vaia suceder o que á LODE que preparaba Pilar Castillo e que a inesperada derrota de 2004 levou por diante. Os resultados do 20N, sumados á amplísima vitoria das eleccións autonómicas permítelle agora ao PP impor “a súa lei”. Vailles ser difícil resistirse á presión das súas bases, de moitos dos seus dirixentes, convencidos da “estafa” dos socialistas, como escribiu Alicia Delibes- e, tamén, de moitísimos profesores que, desde os noventa, veñen clamando por ter alumnos moi selectos nas súas clases, que non lles expoñan máis problemas que os que puidese xerar a non repetición tranquila das súas explicacións lectivas. José Ignacio Wert, máis versado en socioloxía de mercado que en educación -cando escribo este artigo aínda non nos destapou quen será o seu Secretario de Estado neste terreo-, poderá alegarnos calquera razón do “mercado” para xustificar tan rutineira como xa inútil fórmula reformadora. Bo sería que, repasase a abundante bibliografía de “socioloxía crítica” que estudou políticas educativas diversas e, sobre todo, que tivese en conta o amplo consenso existente entre moitos expertos de diversas tendencias no relativo a que lexislar outra vez non é a solución. Teriamos outra lei máis para acumulala ao amplo legado que, sen contar o sucedido entre 1812 a 1857, veu despois da Lei Moyano: un acervo doctrinariamente leguleio que non se corresponde en absoluto cos logros relativos que conseguimos ter. O novo ministro, probablemente máis entretido e satisfeito nas outras áreas do seu crecido departamento -máis agradecidas que Educación-, poderá facer pasar de novo o nome de Rajoy ao BOE trasformar só a epiderme do que xa temos. Se se quixesen os cambios que necesita o sistema para estar na modernidade do que piden os tempos e que a cultura sexa accesible de verdade aos cidadáns sen diminución dos seus dereitos, o afán debe estruturarse con outro estilo máis concreto e esixente.
Esa moi probable lei non deixará de ser unha fatuidade como outras moitas do noso pasado, e máis cando os recursos son minguantes sen que saibamos ata cando. O gran problema de tanta lexislación educativa como creamos -desde moito antes da LOXSE- foi sempre o dos seus moi minguados ou inexistentes recursos. Encomendalo todo á voluntariedade dos encargados da execución, e fialo case sempre a unha presunta “vocación” de quen se dedicaron ou dedican aos labores docentes, foi o máis socorrido, especialmente canto máis anémico foi o orzamento e máis ditatorial ou autoritario o Goberno que o dispuña. Tomemos nota, pois, de que o último que oímos estes días é que hai que “facer máis por menos”. É facilmente traducible e a traxectoria da crise suscitada en Comunidades como a de Madrid no que vai de curso, non inclina a que vaian cambiar as pautas. E menos cando, de cara ao ano próximo, xa sabemos que hai que facer un recorte similar ao deste curso, pola urxencia de cadrar os números cos prazos esixidos desde a UE.
Todo seguirá peor, pois, neste asunto primordial. E nada indica que un terceiro curso de Bacharelato veña a favorecer ao amplo colectivo de familias que envían os seus fillos aos Institutos de Secundaria, variable en número segundo Autonomías, pero que nalgunhas xa está superado pola concertada e privada. Da parca información dispoñible, todo parece propiciar que ese curso aumentarase a costa do actual Cuarto de ESO, o que viría alterar o último tramo do ensino obrigatorio na liña que propugnaba a frustrada LODE. Repásense, pois, as hemerotecas no concernente ás moi concorridas manifestacións de protesta que aquel proxecto suscitou en todos os niveis educativos e veranse as limitacións e frustracións que xera. Non en todos os sectores sociais, por suposto, pero deixa fóra de xogo aos de máis humilde condición: quedan sen unha das escasas posibilidades de ascenso social. E máis se, ademais, non se expón un esforzo paralelo en reforzar a calidade das alternativas en formación profesional, un campo especialmente custoso se, por outra banda, non conta coa colaboración das empresas das familias profesionais máis demandadas. Esta colaboración é de tradición moi pobre no noso país, ao contrario de Alemaña, á que parece querer imitarse, pero a medias e con baixo orzamento.
A outra vertente deste proxecto de Bacharelato non aparece explícita aínda no anunciado, pero se intúe con facilidade dados os antecedentes: os máis claramente beneficiados por este invento van ser os colexios concertados e privados, non os públicos. Basta observar o amplo índice de estudantes que conforman os grupos con dificultades, non só en 4º de ESO, senón tamén nos tres cursos anteriores. Todos eses non farán este novo Bacharelato, co que o número de grupos de tal etapa nos IES descenderá, como xa diminuíu o das opcións que conducen a carreiras universitarias de especial dificultade. Sumir a todo isto -que non será pouco- o que os de grupos de presión -como o citado máis arriba-, e moitas outros que durante estes anos clamaron contra os “horrores” da LOXSE e as súas leis concomitantes, pedirán agora -con gran expectativa de éxito- que lles concedan tamén o concerto destes anos do Bacharelato. Posto que os seus alumnos van primordialmente cara aos Bacharelatos, e dado que o primeiro desta etapa virá coincidir co último ano actualmente concertado -o último da obrigatoriedade, aos 16 anos-, que non queden truncadas as etapas e que se prolongue a subvención ata o final do Bacharelato dos tres anos.
A “santa” aspiración de moitos colexios, será así máis factible e xustificable, pero detraerá, tamén por este lado, posibles alumnos cuxos pais vexan un futuro mellor para os seus vástagos no circuíto social que propician os colexios e institutos de titularidade non estritamente pública. E, se non, ao tempo. ¡Oxalá que o Goberno de Rajoy fixese esta análise e entendese que fai chirriar a xustiza distributiva nun asunto crucial como o da igualdade cidadá! ¡Oxalá que emprendese reformas serias e consistentes sen mirar tanto ao populismo e a unha pseudo-calidade de deseño! O problema, en todo caso, trasladarase -témome- ao que o PSOE e restantes partidos da súa proximidade decidan contestar, propor ou pactar. Caben moitas posibilidades, desde logo, de que as boas formas destes días se traduzan pronto en protesta de crecente dureza e tensión, que prolongue esta longa e estéril pelexa en que ninguén quere dar o brazo a torcer. Dun ou outro modo, quen parece estar chamada a perder nesta nova tesitura, de aparencias máis suaves por agora, é -cada día un pouco máis- o ensino de todos e de todas: a pública. Por algo a miña avoa adoitaba dicir: ¡Pobres dos pobres!
No hay comentarios:
Publicar un comentario