Celaá reinterpreta a liberdade de elección de centro

Para construír un bo sistema educativo, as palabras han ser veraces, capaces de expresar sen mentir a uns para contentar a outros.

Dicía Darwix, o gran poeta palestino, que a primeira liña é o que o asombro chama, atendendo á súa orixe, inspiración ou iluminación. “Unha vez que che vén a primeira liña -referíase á creación poética-, sempre que a sorte se poña da túa parte e esteas alerta contra o erro, convérteste en orfebre diestro e poeta”.

O desmentido de Celáa

Francisco Umbral adoitaba recordar, logo de anos de éxito coas súas columnas de opinión, que o que a el lle desencadeaba ilación de ideas era un bo título. Pola súa banda, Isabel Celáa debeu experimentar unha gran pulsión creativa cando, falando aos reunidos no recente Congreso de Colexios Católicos, referiuse á “a libre elección de centro”. Segundo Vida Nueva, “desafiou”aos reunidos e, segundo ESdiario, “montou a rifa e provocou ao público”. O constructo ao que prestou atención segue sendo moi empregado polos colexios concertados nas súas demandas políticas ao mesturar liberdade de ensino e libre elección de centro, e o propio Bispo secretario xeral da CEE, Argüello, engadiu a ese puzzle “o dereito a recibir formación relixiosa” cando atallou as palabras con que a ministra intentou desfacer un equívoco moi estendido.

Celáa, ao tratar de distinguir, espertou temor, "nuboeiros", “preocupación” por se os Colexios concertados -lexislados polo PSOE na LODE en 1985- vían freados os miles de millóns de euros anuais, duplicados nos últimos trece anos, que reciben do Estado. De paso, insinuouse unha larvada incitación a que, a imitación do sucedido en xuño de 2005 con bispos incluídos, as protestas saísen á rúa. Opinións apresuradas e micrófonos dispostos a ferventes apoloxías trataron, indirectamente, de ridiculizar o fráxil preacordo de intencións para unha posible coalición gubenamental de esquerda. O estoupido de inspiración e iluminación sobre as dúbidas que as palabras de Celáa atraeron sobre o futuro inmediato da interpretación parcial desta “liberdade de elección” -libérrima desde 1978 para os gobernos do PP sobre todo-, foi tan potente que espertou da somnolencia o insaciable hábito de ampliar á súa conta as privatizacións sen xeito nin dereito e o crecente negocio da educación. Non cab estrañarse de que, ante tanto eco, a propia ministra teña  a ben acougar os ánimos precisando algo máis o alcance que quixera dar ás súas palabras.

Se vai en serio o que dixo Isabel Celáa, pronto haberá de verse no caso de que o PSOE logre formar Goberno e sacar adiante unha nova Lei Xeral de Educación. Só así, ademais de suprimir definitivamente a LOMCE -tan pródiga con esta “liberdade” de quen poden elixir entre diversos centros, pero nada preocupada de máis do 60% de familias que van a un ensino público en desigualdade manifesta-, poderán restablecerse as posicións do que realmente se pactou no artg. 27 mellorando a súa interpretación de modo que quen vaian por elección propia á rede pública de ensino non se sintan estafados goberne quen goberne. Non pode suceder con esta liberdade fundamental para a convivencia o que acontece con outras moitas liberdades, en que o mercado decide -coas súas leis nada libres e o apoio de determinados políticos- que ha de facer cada cidadán ou cidadá en trance de enviar aos seus fillos á escola. Universalidade e liberdade, que rexen o artg. 27.1, non poden ser contraditorias nin excluíntes por decisións cooptadas desde intereses moi particulares.

Á marxe de que a ministra Celáa preserve nas súas palabras cuestións colaterais -como as que conlevan os Acordos de 1979 co Vaticano-, teña por seguro que acertou ao reivindicar ante a asemblea dos Colexios Católicos unha lectura mínimamente axustada ao que o cumprimento do citado artigo require: rigor e imparcialidade no cumprimento das esixencias que conleva un contrato para un colexio concertado que sexa preciso nunha zona determinada. A que na LOMCE chamábase “demanda social” para xustificar actuacións discriminatorias co preceptuado pola universalidade da educación, non pode xustificar que, en comunidades como a de Madrid, entre 2009 e 2015, noventa parcelas de terreos previstos para escola pública se cederán a colexios concertados. Non pode seguir sucedendo que, cando en paralelo acceden a construír ou reparar de urxencia algún centro público, a lentitudw sexa tal que haxa criaturas que pasaron boa parte da súa escolarización entre arreglos inacabados. Non é de recibo que haxa irmáns que, cando o necesitado de atención especial non é admitido no colexio concertado, o que non ten problemas é recibido cos brazos abertos. Tampouco o é que medre a fenda de pobreza entre alumnado duns ou outros centros segundo a súa titularidade. Con todo, as moitas estrataxemas que contou detalladamente José Luís Pazos en Non nos calarán seguen sendo practicadas pola nova presidenta da Comunidade de Madrid no seu afán de optimizar “a calidade” educativa favorecendo aos concertados, aos que atende desde unha Dirección Xeral de nova creación.

Que acordo educativo?

Recorde a ministra que, se lle demandaran un “acordo educativo” -como quixo o seu predecesor no cargo-, esta cuestión da “liberdade de elección” que tantas voces suscita estes días nalgúns medios, nunca estará en primeiro plano. No que propoñía o seu predecesor, Íñigo Méndez de Vigo,había unha serie de cuestións intocables, como este concepto clave da mercadotecnia neoconservadora -de Aguirre, Wert e os seus pares-, ao que tamén se apuntan os bispos e os seus colexios. Toda a “liberdade” que tanto veu a invocarse desde 1978, foron eclesiásticos os que a fagocitaron durante o século XIX. Con ela tiveron que lidar os dous primeiros ministros de educación que houbo desde 1900, condicionados polo Concordato de 1851, e a gran contradición de invocala sufriuna en carne propia a Institución Libre de Ensinanza, reivindicando -en nome de “a liberdade” que levaban na súa insignia e que a Constitución de 1876 propugnaba- espazos educativos menos controlados pola Igrexa. As Actas do Congreso de Deputados da etapa canovista- que tan minuciosamente estudou YvonneTurin en 1967-, dan boa conta diso.

Doutra banda, despois de que entre os anos trinta e oitenta do pasado século detentaran un control total sobre o Ministerio de Educación, non se sabe moi ben a que seguen xogando os Sres. bispos e os seus distinguidos dirixentes educativos cando, ao comparar as estatísticas respecto de relixiosidade, a proporción de practicantes é radicalmente inferior á dos clientes dos seus colexios. Se hoxe non é invocable como antes a caridade educativa, por que tanto afán educador que non altera a tendencia da decreciente crenza católica? Por que non analizan os logros relixiosos que poida producir tanto control educativo como tiveron durante tantos anos? Que foi, por exemplo, de tanto seminario enorme e repleto de seminaristas a mediados do século pasado, e hoxe practicamente baleiros?

Fai ano e medio, a editorial Morata -que ten o raro mérito de liderar a atención aos asuntos educativos- tivo a ben editar un libro en que se prestaba atención a múltiples incumprimentos do artigo 27CE. Por algo se titulou Caderno de queixas. Se se le sen anteolleiras, entenderase mellor que dixo Isabel Celáa o pasado día 14 e como é de urxente reflexionar sobre o que a conxunción de universalidade e liberdade educativas esixe para actuar en xustiza. Canto máis se demore esa atención política, máis se evidenciará que baixo a prezada palabra de “ liberdade” escóndense preferencias por un tratamento privilexiado.

TEMAS: Liberdade de ensino. Liberdade de elección de centro. Colexios concertados e privados. Escolas e institutos públicos. Artigo 27CE.

Manuel Menor Currás

Madrid, 16.11.2019