Agora si, o eslogan do PSOE para o 10-N

Os carteis, mítines e debates das vésperas electorais centran, en frases sintéticas simples, propósitos para o aire e os oídos máis crédulos.

No mundo publicitario nacen todos os días multitude de consignas e logos que, na súa maioría están destinados á desaparición rápida segundo os contratos que os soportan, pero tamén a mercé da avaliación de impacto nos seus destinatarios. Os eslóganes, ademais do valor mediático para o momento en que naceron, case sempre manteñen interese documental para a posteridade -especialmente os de carácter político-, vinculado ao seu significado como chamada a unha determinada acción, sentimento ou actitude.

A exclusiva que tiña o franquismo para emitir as súas mensaxes non lle evitou ter que agudizar a súa inventiva a medida que a súa propia historia interna erosionaba a solemne oficialidade que construíra por decreto. Moito antes de que o humorismo fose poñendo en solfa  a súa palabrería, xa era negocio volátil aquel “Polo imperio cara a Deus”, os “25 anos de paz” e, ata, o “España é diferente”. Desde entón a hoxe multiplicáronse as consignas e contraconsignas que acompañaron as nosas vidas. Na medida que as iniciativas antifranquistas foron prendendo en diversas frontes -especialmente no mundo laboral, entre os estudantes e nos movementos dos barrios periféricos, onde os curas de parroquias marxinais se moverron contra o sistema nacionalcatólico-, pasquíns, follas volandeiras, muros e soportes de todo tipo acolleron tanta expresividade urxente.

A defensa pola liberdade

O documental de Pilar Pérez Solano, La defensa por la libertad (2019) sobre o papel dalgúns avogados dos anos sesenta e setenta, ten gran interese nese contexto. Estase proxectando desde o 24 de outubro e pode contribuír a que as xeracións máis novas coñezan mellor o recente pasado español nas voces dalgúns dos seus protagonistas. O aglutinamento de vontades plurais que mostra esta “defensa da liberdade” pretende facer ver como, desde a avogacía, houbo quen contribuí a agretar o muro franquista e lograr a apertura democrática ao pacto da CE78.

Que aparezan harmónicamente relacionadas persoas con traxectorias diversas engádelle valor. Dunha parte, está a heteroxneidade que representan Pedrol Rius -presidente do Consello Xeral da Avogacía en 1977, cando a matanza de Atocha- e outros próximos ao franquismo, como J.Mª. Gil Carballos, J. Ruiz Jiménez, xunto a personalidades da democracia cristiá, como Óscar Alzaga e J. A. Ortega e Díaz Ambrona, ou un avogado moi ben situado desde os anos cincuenta cos investimentos americanos, como Antonio Garrigues Walker. Doutra, os grupos de “avogados novos” que empezaran a traballar en despachos laboralistas como o de Antonio Montesinos, en rúa da Cruz, 13, e posteriormente noutros despachos, en parte conectados ás necesidades de UXT -como o de Paca Sauquillo- e do PSOE posterior a Suresnes -como Gregorio Peces Barba e Ana María Ruiz-Tagle- ou ás da nacente CCOO -como o de Atocha 49 e Atocha 55, en que aparecen Manuela Carmena, Cristina Almeida e Alejandro Ruiz-Horta.
A conxunción de todos eles no mesmo relato encerra mensaxes “orientativas”- nun momento de confusión como o actual. Que o patrocinio da alta institución corporativa da avogacía estea detrás do documental de Pilar Pérez Solano non é indiferente, aínda que non estean todos os que de verdade se arriscaron, nin sexa comparable, ademais, a intensidade de defensa da liberdade que uns e outros desenvolveron. Esta “defensa da liberdade”, contada a posteriori, dulcifica máis a mirada polos tons épicos que lle trasfiere o trasfondo gris de imaxes de época.
O discurso do guión favorece que o espectador e sinta sumido nunha conxunción providencial. De todos os xeitos, o rescate de imaxe que unha presa de personalidades proporciona ao conxunto da profesión non avala o servizo que outras fixeron ao sistema represivo, e tampouco debería servir de escusa para encubrir os apoios que, desde medios xurídicos e despachos doutros avogados, favoreceron o retardo dos dereitos e liberdades de todos. Ao contemplar La defensa por la libertad, queda a dúbida de se quere ser pauta exemplarizante de actitudes mellorables ou tan só unha referencia nostálxica para satisfacer aos que máis sufriron naqueles anos. E fai dubidar tamén do valor que asigna a dous acontecementos destacados: o V Congreso da Avogacía en León (1970), ou a propia “Matanza de Atocha” (24.01.1977). Ao ser contra o establecido o lazo de cohesión das testemuñas deste relato, reitera o que outras veces se escribiu ou filmou, pero non aclara a atonía posterior que, desaparecido o causante da conxunción de vontades, mostra a cousificación da Constitución -a letra fronte á música, que menciona Miquel Roca-, nin outras dinámicas en que as queixas proseguiron. Aquela forza contestataria anterior a 1978, supostamente semente de algo, non se ve ben en que haxa fructificado. Queda curto dicir que servise para alcanzar “a Transición”. Este construto é demasiado xenérico, e acompañado de que co Estado de dereito quen máis gañou son as xentes máis humildes -como nalgún momento dise-, convértese en tópico ahistórico. Coma se co Código de Hammurabi -un paso fronte á absoluta subectividad do poder na Babilonia de 1750 a. C.- a legalidad escrita impedise toda inxustiza posterior.
Cada espectador ten ocasión de comprobar se en La defensa por la libertad o artigo “la" determina unha mensaxe atractiva pero branda. A secuencia narrativa que a autora establece cruzando as dosificadas palabras dos seus entrevistados merece a pena, pero o coñecemento que transmite é cuestión que cada cal deberá dirimir. A contención da linguaxe e os niveis de lectura, difíciles de combinar, tamén nun medio como o cine son esixentes, aínda que se teña preocupación divulgativa.

Agora si

Desde o 15.06.1977 -de onte a hoxe- non paramos de votar e, nos últimos anos, creceu a frecuencia deste acto cívico, sen que poida establecerse que mellore a capacidade cidadá para decidir. De cara ao próximo 10-N seguiremos recibindo mensaxes intensas que nos induzan a imaxinar que agora si acertaremos. O novo eslogan do PSOE -independientemente da calidade que os analistas lle atribúan, e doutros que xa están entrando nas nosas caixas do correo- parece ir por ese camiño, reforzando de paso a mensaxe que a xestión desde o 28 de abril deixe en cada posible votante. Esta segunda parte -na quexa pesa o que acontece en Cataluña- é a que probablemente rebaixará as expectativas das enquisas de intención de voto.
Á marxe do específico papel que se lle asignou na estratexia electoral do partido socialista, o “Agora si” valerá a moitos para repensar por quen decidirse. A outrora inexistente liberdade para votar, ben merecería a pena que fose aproveitada para superar a banalidade con que non é infrecuente usar a preciada palabra. “En defensa da liberdade”, o ben común hase de seguir perseguindo sen que haxa ter data de caducidade en 1978. Só así se votará en conciencia o máis proveitoso para a convivencia colectiva

TEMAS: Constitución de 1978. Transición. Liberdade política. Eleccións. “Avogados novos”.


Manuel Menor Currás

Madrid, 30.10.2019