Queda por diante un revirado camiño para a fraternidade e a igualdade na vida pública. Tamén no sistema educativo, o seu mellor símbolo.
Nos anos setenta, xa Pasolini alertaba nos seus Escritos corsarios sobre como a sociedade de consumo agachaba ou solapaba os conflitos que xeraba a produción económica, pero a “loita de clases” só se difuminou.
Reformismos
O medo a que os proletarios puidesen revolucionar a conservadora “orde social” da burguesía enriquecida vén de 1848, non desapareceu. O intento de reducir a visibilidade das contradicións entre o capital e o traballo aínda xerou, logo da IIGM, o Estado de Benestar, ata que a crise do 73 e a caída do muro de Berlín favoreceron as teses neoliberais de Friedman. Cando España entrou na UE en 1986, o goce do que para os traballadores franceses foran “os trinta gloriosos” e as súas prestacións en educación, pensións, sanidade, vacacións ou vivenda xa só foi a medias. E en 2008 contraéronse máis, mentres entre os beneficiados do sistema florecía A cultura da satisfacción, de que falou Galbraith en 1992.
España, sobre todo desde 1953-1960 -con EEUU, Vaticano, OCDE e FMI polo medio-, fórase facendo cada vez máis consumista e máis urbanita. Mentres as migracións a baleiraban, máis progresou a desmemoria e o abandono de arraigos culturais. Logo dese tránsito, no 53% do territorio xa só vive o 5% da poboación. O consumismo urbano, coa súa suposta modernidade, contribuíu o seu a esa suposta modernidade, que -como estudou Francisco Jurdao- puxo España en venda. Estase cumprindo á perfección, ademais, o decimonónico soño burgués de disfrazar o conflito tralos novos modos de recomposición do traballo. Dicíao hai pouco Ken Loach na súa película última, Sorry We Missed You: “O sistema chegou á perfección, co obreiro obrigado a explotarse a si mesmo”. Co prodixio de Internet e das redes sociais desde os noventa -ambiguo e imponderable nas súas consecuencias de verdadeiro progreso cultural-, acrecentáronse a individualización do esforzo, o equívoco emprendemento e as prexuizadas certezas.
Encabuxados
Medrou, especialmente, o narcisismo que conleva o anonimato dos que lle sacan a máxima rendibilidade á nova situación sen importarlles os danos colaterais que xera. Fai crecer o número de afectados pola desregulación do campo de xogo da economía política. A súa man invisible procura que proliferen os que evaden responsabilidades -e non só recursos económicos- dos territorios onde viven os que os producen co seu traballo. E en consecuencia, o crecemento de “encabuxados” e “ofendidos”, produto desta historia, non diminúe tampouco. Ambos grupos medraron no xogo cambiante das políticas económicas, causantes de que os fillos xa non vaian ter as mesmas prestacións -nin os mesmos oficios- que os pais, pero cabe distinguilos por como se expresan.
O dos “encabuxados” antisitema adoita ser unha linguaxe simplona, bronca, esaxerada e apocalíptica ata o insulto. Similares son os seus alimentos de lectura. Hai uns días, Antón Losada chamaba a atenciónsobre como as redes son a súa fonte principal de información política, xunto á televisión. Segundo a última enquisa do CIS (publicada o 16 de xaneiro), este nutriente permitiría a VOX consolidarse como terceira forza no Parlamento, o que axuda a entender, ao mesmo tempo, o éxito mediático que está tendo a súa estratexia do PIN parental. Os especialistas en comunicación sempre amentaron o papel de mediadores que dun ou outro modo proporcionan os medios, á vez que difusores de modelos de vida. No barómetro do CIS de marzo de 2013, xa o “48,6% dos enquisados declaraba que a información que ve na televisión inflúelle moito ou bastante á hora de decidir o seu voto”. E do influxo das redes sociais, o 15,3% mostrábase similarmente influído.
Os “encabuxados” son preferentemente homes brancos, probablemente frustrados polos procesos da súa propia emigración ou a dos seus pais. Supremacistas respecto dos que son doutras partes da Terra ou de cor, ás mulleres e a cantos se mostran LGTBI, adoitan ser heteros e alardean diso. Iracundos e displicentes aparecen bastante en grupos musicais e películas, e préstanlles atención libros como o de Michael Kimmel: Homes brancos encabuxados. Pódenselles asimilar cantos nos colexios da súa infancia foron superselectos e, aínda fachendosos, oféndense co resto da clase e máis cos que non compartiron pupitre. Ese caudal de xente, sempre encantada de si mesma, emparenta cos que, saltándose as regras meritocráticas, lograron algún ascenso social. Os xestos duns e outros son unha competición de proclamas non pedidas, case sempre contra o que só o cumprimento dos dereitos constitucionais pode axudarlles.
Ofendidos
Esta familia sociolóxica é máis grande, aínda. Os indicadores que distintas organizacións como a ONU empregan para medir o que chaman estadode “felicidade” cidadá -atractivo evanescente que os manuais para príncipes absolutistas xa invocaban- mostran graos moi diversos de satisfacción con “o que hai”. Só nunha democracia cuxa gobernanza fose respectuosa e coherente cunha Constitución e leis xustas, non habería ofendidos: todos estarían satisfeitos co “contrato social”, sen necesidade de que falsos dilemas como o que no século XIX reiteraba aquel conto en que ter camisa e felicidade nunca íaparello.
Hai no caso español, e no que respecta á educación -bo símbolo de canto acontece- dous ámbitos de “ofendidos” peculiares. Polo lado máis ambiguo, o dos eclesiásticos críticos con que poidan minorarse levemente as súas conquistas da LOMCE e arredores, pese a que polo entrevisto nos programas da coalición gobernante- non lles van a cortar os privilexios pactados nos Acordos de 1976/79 nin, xa que logo, os que ostentan no campo educativo. Xogan a que prosegue a Idade Media aínda que esteamos en 2020. Como dicía Juan Bedoya nunha crónica do día 18, a misión do novo Nuncio é templar a súa relación con este Goberno teoricamente “radical” e, sobre todo, cos bispos receosos das consignas do Vaticano. Os linguaraces infundios dos máis “carcas”, proclives a VOX e compañía, non llo poñerán fácil. Mais “encabuxados” porque si que “ofendidos” con razón, ofrecen unha paisaxe digna da filmografía deFellini, estes días recordada. O seu empeño en compaxinar -aquí e agora- dogmática escolástica e poder, sen misterio ningún, é cada vez máis cargantemente teatral para os que non sexan educados no Barroco.
En todo caso, o gran núcleo dos razonablemente “ofendidos” é o de quen, pese a tanto filibusterismo e desconcerto ruidoso, son o substrato, propician un institucionalismo democrático sen trampas. Sosteñen comprensibles discrepancias, pero coinciden en propugnar o crecemento efectivo dos dereitos e liberdades públicas, o recoñecemento da historia real -non a afectada-, e en que a igualdade de trato e de oportunidades para todos erradique privilexios inxustos. Como un eco doutros ámbitos, se impacientan cun sistema educativo público, tan renqueante que nin sete leis orgánicas -máis as aplicacións particulares en cada Comunidade autónoma- coidárono ben, mentres saben que a que se aveciña non parece senón outro parche.
De ser así, a ofensa que se inflixiría a máis dun 60% dos cidadáns españois -e que non se visen retratados no novelón de Dostoyevski- só se emendaría cunha serie de medidas que moitas plataformas pola Escola pública veñen reclamando, algunhas desde antes de 1975, e outras moitas desde 2012. Ningunha está a favor do PIN parental, ao que consideran regresivo e contrario ao que unha digna educación necesita e, ata, a canto a lexislación actual esixe. Pero, cantas das decisións importantes que suscitan quedarán para mellores tempos? Poderán máis os “encabuxados” que os “ofendidos”?
TEMAS: Sociedade de consumo. Redes sociais. Dereitos e liberdades democráticas. Escola pública. Ultras e “carcas”.
Manuel Menor Currás
Madrid, 22.01.2020.
No hay comentarios:
Publicar un comentario