Nadal, Nadal: un tempo heteroxéneo e sincrético

Catro días despois do solsticio de inverno, cando a luz do Sol volve alongar os días na Terra, é a festa do Nadal.

 

Antes da americanización masiva da vida española, ata o día 24 de decembro pola noite apenas era visible o Nadal máis aló dalgúns preparativos para a cea, ou da improvisada construción minimalista do Belén. A medida que o desenvolvemento económico colleu impulso, sen que se notase moito a diminución do compoñente relixioso, esta festa expandiuse a todo o mes, asolagada de ingredientes que aumentaron o amplo sincretismo que xa acumulaba desde que no século cuarto se cristianizaron as Saturnalia, as festas romanas en honra do Sol. Hoxe, na mestura de elementos que concorren, a ninguén se lle escapa como son alimentadas por pautas  capitalistas de consumo. Nesta festa tan popular, os agasallos e viaxes de reencontro familiar enchen os días anteriores e posteriores ao solsticio con luces, charangas, confetis e lotería. Os mercadiños e, sobre todo as grandes superficies, empregan as panxoliñas como estímulo sentimental para comprar compulsivamente o que faga falta e o que non. Convertida a cidade e a casa rural en atracción turística, as posibilidades de consumo de cada cidadán teñen na liberdade de mercado deste longo mes -comercial ata despois do seis de xaneiro- mil formas de vivir o Nadal.

 Non é doado actualmente felicitar a alguén con tal motivo. Non se sabe ben que celebra o destinatario dunha felicitación, se en plan relixioso ou como partidario do naturalismo luminoso do Sol en Stonehenge , na meridiana marcada no chan da catedral de Pisa ou no de San Petronio de Bolonia. Menos se alude á rutineira convención de comidas ou ceas de traballo ou de familia, en que custa saber que conmemora cada invitado nun complicado quebracabezas de persoas  difíciles de unir por concordancia nos conceptos de felicidade e Nadal. A perspectiva tradicional desta festa sobrevive e, onde se poida oír o Adeste fideles, ou o Puer natus in Bethleem, ben cantado, aínda que sexa nalgunha humilde reunión, ninguén botará en falta un concerto solemne en Viena; non fai falta se entre os reunidos sobrevoan similares sentimentos de vontade de entendemento e concordia. Pero non adoita ser frecuente.

 Tras o potente cambio sociolóxico operado no costumismo do Nadal, hai outros moitos elementos en que a organización económica e social, enlazadas coa tecnoloxía, os transportes e os modos de relacionarse no traballo e no lecer, modularon formas de convivencia plurais. Todo está enlazado entre si e, quérase ou non, o tempo transcorrido desde a infancia foinos facendo doutro xeito. A cuestión que preocupa a non poucos crentes en credos dispares sobre o Nadal e a felicidade, pero coincidentes en cuestións de xustiza esixidas polos Dereitos Humanos, é que a pauta dominante móvese en circuítos ocupados, ante todo, do individualismo narcisista. Cabe celebrar que, con boa ou mala fe, cada cal teña ante si múltiples camiños para exercitarse, e tamén para dar ao Nadal un sentido aberto e coherente, para o que talvez sexa suficiente reflexionar sobre como a súa marca na cronoloxía de cada ano non borra as distancias que existen nos modos de ver as cousas, pensar e actuar, conversar e ata nas maneiras de votar .

                                                                       O din don do Nadal

Sería horrible que todo o mundo pensase o mesmo, pero tamén o é que haxa xente empeñada en que non se pense, como reclamaba aquel Ministerio  da Verdade de George Orwell na súa novela distópica: 1984, algo moi parecido a estar, a diario, en desacordo permanente. De todos os xeitos, as panxoliñas mesmas e outras formas expresivas de felicitacións que suscitan os días de Nadal acumularon rastros dignos de ser tidos en conta. Agustín García Calvo, por exemplo, escribiu cara a 2007 un pequeno artigo en que, a modo de poema infantil, o “din don do “Nadal” rimaba con “ten o que dá”. O seu «malgaste de luces e ruídos», concordaba con algunhas das súas outras “andanadas” ou intentos de razoar amablemente contra convencionalismos que amodorran aos cidadáns e converten en tópico todo indicio de intelectualidade benpensante. Os seus lectores asociaban as súas brillantes reflexións á súa propia memoria infantil, en que era principio fundamental que “o que se dá non quita”, que os máis sensatos completaban engadindo: “máis vale dar que recibir”.

Fotografía de Baldomero Moreiras, pintor de Golpellás

En 1965, García Calvo fora expulsado da súa cátedra na Complutense porque, como outros profesores –Aranguren e Tenro, entre eles-, defendera a liberdade dos seus estudantes. Ata 1976, non puido volver á súa cátedra; non deixou, con todo, de ocuparse nos seus ensaios e artigos sobre asuntos cotiáns parecidos aos deste momento. O “din don” deste momento do Nadal é contraditorio con dores e penas de verdade como o malestar da escola e da sanidade públicas, as corrupcións, o desenvolvemento sostible en tempos de DANAS, as trolas que serven os medios aos políticos, a xudicialización da Política ou a sobrevaloración dunha Xustiza nada abstracta senón con xuíces equívocos. Ninguén pode crer nas  “guerras xustas”, cando en Palestina e Ucraína levamos meses vendo escasa imparcialidade informativa. Nun libro de 2008, en que García Calvo recompilaba artigos anteriores, dicíalles aos seus lectores: “Non te cabreas igual que eu só co feito de que botes unha mirada en torno, desde os latazos de política nacional, internacional, sanitaria, educativa, ata as pláticas familiares sobre chalé con dous garaxes ou o supernovo tipo de movilitos, ao mundo enteiro desfacéndose en horrores e miserias ou, se non, en obras urbanísticas, e máis e máis, para o futuro, arrasando o que quedaba de cidades e de pobos?”.

 En moitas conversacións destes días, o receo tamén irá ao Nadal que se celebra ao redor da antiga Real Casa de Correos na Porta do Sol. Os actuais ocupantes deste edificio non queren que se lembren as funcións que tivo antes, en mans da Dirección Xeral de Seguridade na posguerra. O seu voluble “din don” do Nadal quere que as xeracións máis novas o ignoren cando se acheguen a ese epicentro da xolda do Nadal. Quen en nome da liberdade política sufriron persecución naquelas dependencias entenden mellor que ninguén que a liberdade que pregoan agora os dirixentes da Comunidade madrileña está nas antípodas. O esquecemento que propugnan reflicte ben as contradicións en que andamos. O breve pregón destas festas recentemente inauguradas desde o balcón da Presidencia de Madrid obriga a dicir que, se esta columna termina dicindo:  BO NADAL, non é nese sentido, senón a pesar de todo.

TEMAS: Festas de Nadal.- Concordia cívica.- Cooperación.- Problemas políticos.- Verdadeiros problemas dos cidadáns. 

 MMC (21.12.2024)

Hai desavinzas prexudiciais para o tempo que nos queda

 

O xúbilo das rúas de Damasco non se corresponde  con actitudes que xeran situacións como as da inmigración en Canarias.

Alepo e Damasco, por riba das múltiples circunstancias internacionais e domésticas que concorreron para derrocar a dinastía da o Assad, están de festa. En apenas dez días, despois dunha longa guerra en que seis millóns de sirios exiliáronse, e máis de 600.000 morreron, inauguran un período esperanzador para Siria, un dos países con máis historia da Terra e máis complexos en diferenzas étnicas e culturais. A alegría rueira destes días debería ser unha esperanza firme para o resto dos humanos, en particular para cuantos na contorna mediterránea herdamos das súas xentes algúns descubrimentos primordiais: a escritura, as anotacións musicais, o trigo, as oliveiras, o dereito básico para convivir e sistemas de crenzas como o Cristianismo, o Xudaísmo e o Islam, que tiveron nesa terra algúns dos seus principais focos de inspiración e difusión. Ademais, como nó de comunicacións estratéxicas, este país segue sendo primordial.

O Tempo que nos queda

Se logra consistencia esa alegría polo logro dunha situación que poida propiciar máis entendemento e concordia, Siria pode volver ser exemplar para outras partes desta Terra en que, como conta Patrick Boucheron, hai polo menos cincuenta anos que transita polo Tempo que nos queda. Este libro non alude ás formas en que se entendía o mundo cando a cultura relixiosa dominaba todas as esferas da vida cotiá; as vánitas barrocas, inspiradas no que o Eclesiastés 1,2 dixera acerca da vacuidade da vida e a certeza da morte, indiferenciaban o intrahistórico e o metahistórico cunha ascética vita brevis inimiga do epicúreo carpe diem. O tempo de que fala este historiador é o actual, e ten que  ver con que a perspectiva aberta ao romperse a diferenza entre “Historia Natural” e “Historia” obriga a centrar  a atención en que todo é responsabilidade humana, incluída a crise do clima. A historia residual do tempo que nos queda incita a un cambio de mentalidade apropiada ao mundo en que estamos, capaz de ocuparse dun presente en que, segundo o secretario xeral da ONU, “a humanidade abriu as portas do inferno”.

Esta metáfora parte do estudo científico dos efectos da Revolución Industrial desde hai 200 anos, e alerta dos danos causados á atmosfera polo  risco acelerado en que están os humanos desde os anos setenta. Esteamos ou non atentos ás sucesivas recomendacións da ONU sobre o Cambio Climático desde 1979, atravesamos unha “crise de inmanencia” e habemos de reaccionar a tempo se queremos un planeta habitable. A DINA de outubro de 2024 sobre Utiel e a Horta Sur valenciana acaba de mostrar a gran urxencia deste tempo provisional, en que é preciso desaprender o interiorizado sobre o crecemento de desenvolvemento infinito, conxuntar vontades e concretar qué deber ser educar hoxe e como facelo de modo xusto. A ética para construír para esta historia de urxencias ha ser, por tanto, moi distinta da que seguimos vendo a diario os telexornais como gran norma: “Salvar o que poida”. Con todo, ás creativas maneiras de salvar España que algunhas instancias políticas veñen mostrando desde hai tempo no Congreso, e nalgunha Asemblea autonómica, viñéronse a engadir as reaccións que, a máis dun mes da lama arrastrada nos barrancos do Levante, non deixan de alentar á oposición a non poñerse de acordo para traballar conxuntamente. Tan agudas andan para atopar truques para acusarse de falta de prevención e decisión, que as volvemos a ver nas escaleiras do Palacio da Magdalena, en Santander, onde altos representantes do poder executivo das Comunidades reiteraron alborozados desacordos partidistas ante asuntos cruciais para o ben común. A incapacidade demostrada para atender o crebacabezas que ten sobre todo  Canarias para atender os menores de idade que chegan buscando poder vivir, é especialmente grave  Contra esa arriscada inmigración que só quere iso, resulta indecente presumir de solidariedade e ata de caridade, sen compaixón para a gobernanza equitativa dunha molestia que, por outra banda, reduce os deficitarios índices de natalidade.

Teatro dei Piccoli de Vittorio Podreca. Exposición Esperpento. Arte Popular y revolución estética. Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía

Culturas negacionistas

Quen queira atinar na corrección de anomalías existentes no funcionamento da democracia española, antes de mitificar supostas marabillas da historia recente en canto a  sintonía entre liberdade e convivencia, haberá de contar con que, no discorrer das institucións e poderes de diverso tipo, hai persoas e grupos contrarios ou reticentes ás esixencias que expoñen os Dereitos Humanos, recoñecidos na CE78, sobre todo no artc. 10. 2. Non se estrañe, por tanto, de que na sociedade benpensante e clasista, medre o número de negacionistas  ocupados en frear ou impedir con variadas narrativas, asociacións e manifestacións, unha educación capaz de levar a todas as aulas esas obrigacións. Deste xeito, antes de que chegue ao BOE unha firme determinación para que a escola paga por todos sexa eficientemente valiosa para todos, a avaricia individualista terá máis fácil frear que os dereitos universais –incluído  o de Educación-, sexan satisfeitos. A esa liña ideolóxica cabe responsabilizar, pois, do desapego comunitario crecente que xera, desde Infantil á Universidade, a fascinación por un ensino selectivo e segregador. Os seus promotores ocúpanse de erosionar a pública, a pesar de ser a única que pode atender -se ten recursos- o dereito a unha educación dignamente equitativa.

                                                 Detalle dos monicreques 

Non é un asunto colateral e secundario, senón neuralxicamente contraditorio. Medra o desequilibrio do ecosistema terráqueo e o ecosistema social que o sistema educativo promove en boa parte de España revela que a coherencia  democrática actual dista moito de alcanzar os mínimos indispensables para afrontar os retos que se veñen encima. Agora que a Biosfera deveu máis provisional ca nunca, a Ética que se necesita construír ha de poñer de acordo á política, a economía e as ciencias para que  a vida de todos sexa viable, pero esta urxencia non ten suficientes adeptos entre os representantes dos cidadáns. A maioría de opinións oídas estes días aos participantes na Conferencia de Presidentes en Santander, parecen destinadas a vacinar aos seus oíntes dos perigos de dialogar para poñerse de acordo. Frustran, de antemán, a capacidade de empatía que necesitarán os sirios para alongar a euforia destes días.

TEMAS: Emerxencia climática..- Negacionismos.- Inmigración de menores.- Desacordos segregadores.- Dereitos humanos.

MMC (14.12.2024)

O coro dos colexiados no conservadurismo desentoa

Os selectos dan o cante; cando máis se lles necesita empéñanse en dar a nota coas súas cantarelas.

Para todos os melómanos, non hai peor cousa que o desconcerto: que o programa de man diga unha cousa e que o que se está oíndo e vendo non concorde, e soe mal, desaforadamente mal. Con todo, tamén sucede que o balbordo e o ruído poden ser, ás veces, mostra dalgunha performance museística destinada a reflexionar e aprender. No que toca á vida sociopolítica en que estamos mergullados, cada vez é máis difícil distinguir a liña divisoria entre o un e o outro. Actores políticos hai que ensaian como remedar ás provocadoras pezas de arte contemporánea e o que corearon no Senado ante o ministro Félix Bolaños debeu ser para que meditásemos no presente incerto. O problema é que foi áspero e desnortado, moito máis que cando en concertos supostamente transgresores, a execución orquestral resulta insufriblemente mala.

Estes seráns fan lembrar antigas experiencias de veladas escolares, máis ou menos voluntariosas; frecuentes en centros privados nos anos corenta e cincuenta, eran parte do currículum de “os selectos”. Un dos mentores dos seus colexios mostrara  predilección polo alumnado das capas medio altas da sociedade, porque podería ser portador de san influxo ao resto da sociedade, en gran parte apenas escolarizada. A súa aristocracia espiritual –dicía- estenderíase “sobre a servidume, sobre os subordinados, sobre as amizades, sobre a sociedade, na política, na literatura” e en todo. Con esta inclinación de arriba abaixo –cual novo despotismo ilustrador-, a orde social impregnaría as familias e as organizacións; os asuntos que importan –os que marcan a xerarquía do poder real na sociedade- seguirían estando como sempre nas mans debidas. As xenealoxías culturais e educadoras de moitos dos responsables de eventos recentes como os que tiveron lugar na contorna do Senado, vincúlanos a estas pedagoxías nadas, a comezos do século XX, con preocupación por colonizar ao resto da sociedade.

 

                                   Laxeiro (Jose Otero Abeledo) Mascaron, 1934. Oleo sobre lenzo

Estes días, á parte da performance mencionada, houbo outro espectáculo esperpéntico na mesma Cámara, que trouxo ao recordo aquel pasado valleinclanesco, empeñado en regresar. Os seus protagonistas, de parecido pedigree que os do coro colexial, aproveitaron a ocasión para mostrar a súa forte intención de modificar o rumbo de canto avanzou a democracia cultural, científica e social en máis de 200 anos. “Avanzar” refírese aquí simplemente á renovación cognitiva e científica, lexislativa e cultural, pedagóxica e social, habida no transcurso de xeracións anteriores á actualmente máis activa. Poña cada cal nese fío do tempo os que considere cambios relevantes. Por exemplo, que a primeira lei social española é de 1900 para atender os problemas que xeraban os Accidentes de Traballo –sobre todo, as frecuentes mortes dos asalariados-; ata entón ninguén se responsabilizaba de nada, tampouco dos problemas que puidesen virlles ás familias. Pensar, igualmente, en cambios producidos por avances no estudo da saúde a causa de descubrimentos como a da Penicilina en 1928, fundamental para erradicar bacterias perigosas. Para acertar na tendencia que queren imprimir á evolución social e política estes profetas dos tempos novos, non esqueza, así mesmo, o incompleta e excluínte que foi a educación española desde 1857, en que subiu á Gaceta a Lei xeral de Claudio Moyano. A erradicación do analfabetismo foi tan lenta, que a extensión completa do ensino universal obrigatorio ata os catorce anos apenas se logrou cara a 1989-1990, o que non impediu que o semianalfabetismo chegase ata hoxe amplamente. Coma se non causase múltiples problemas individuais e sociais, a cantidade de fracasos e abandonos do sistema escolar a destempo seguen esperando quen os atenda.

Para potenciar esa tradición –nun momento en que asuntos como a DANA deberían centrar a atención en cuestións urxentes- estes selectos alumnos e alumnas, en coherencia coas doutrinas en que foron educados de críos, escenificaron a súa inquietude na sala máis histórica do Senado. A algún agudo debeu parecerlle que o ambiente sociopolítico do momento, máis o descoido de non poucos dos que frecuentan o lugar, propiciaban emitir sen rubor a súa nostalxia dos anos de colexio, rodeados de colegas do seu nivel e sen mesturas con estratos sociais inferiores. Non se entende, se non, que puidesen emitir en lugar tan principal o seu discurso ao redor da orixe da Terra e, de seguido, tanta frustración por que os dereitos humanos se equilibrasen algo; que haxa leis que ampliaron significativamente a liberdade de vivir de modo menos coaccionado, prodúcelles sarabullos. Teñen “cargo de conciencia” por non ser suficientemente “carcas” –é dicir, ultras-, remisos a que haxa quen poida vivir sen pedirlles permiso, liberados de medos e torpezas.

O máis estraño deste evento –e doutras formas demostrativas do poderío dos seus protagonistas- é que, no canto de acontecer nun espazo privado, tivese lugar nun espazo público, cuxa dignidade como cámara de representación democrática para o debate dos problemas de todos foi suplantada. Non parece que o Senado -con tantos feitos nefastos por medio antes da restauración política actual-, nacese en 1835 para que en 2024 se invocase a necesidade de volver a unha “REDE POLÍTICA DE VALORES” propia dos constrinximentos feudais anteriores á caída do Antigo Réxime. Este lugar da soberanía popular, no canto de ser utilizado para promover proxectos que favorezan a convivencia de españois e non españois, valeu para promocionar negacionismos e cerrazón en case todos os campos da existencia. Mayor Oreja, preboste deste club internacional de ultras selectos, dixo: “Estamos a gañar”.

Houbo, así mesmo, quen invocou “a liberdade de expresión” para explicar o acontecido, fóra por estar acorde ou por favor a este lobby. Pero este desvergonzado pretexto é tan exótico como dar preferencia á ignorancia, aínda que sexa aberrante, sobre calquera coñecemento sólido e contrastable. Tanta complicidade concorda con políticas como as que promove a Comunidad de Madrid –punta de lanza de moitas outras-, onde á Universidade pública ´se lle asfixia mentres se dá cancha a unha variedade de privadas, ansiosas de negocio rápido e sen obrigación de investigar, decisións estas protexidas, ademais, polas que fan que o sistema público escolar non sexa de todos e para todos. O conxunto mostra un proxecto ideado para que quen teña fillos e fillas en idades de estudar entendan que o que queira saber algo ha de pagalo, e que quen non poida está destinado ao “fracaso”. Nesta cruzada preventiva non interesa que a cidadanía aprenda se lle interesa votar a alguén ou non, senón que, cando a convoquen ás urnas, se deixe levar polas Redes sociais e influencers dos selectos. Explicábao Luís Vives xa no seu Epistolario (1514-1520): a este tipo de clans, que viven de rendas dun rancio pasado, encántanlles “os cegos adeptos”.

TEMAS: Educación Pública.- Trolas e mentiras.- Abusos da liberdade de expresión.- Igualdade democrática/desigualdades socioculturais.- Analfabetimo/semianalfabetismo.

MMC (Madrid: 07.12.2024)

Unha tormenta perfecta percorre España

O sorriso triste dun presente que é pasado insiste en asegurar que a verdade é relativa.

“O camiño cara á verdade –dicía Schopenhauer- é escarpado, e ninguén que leve chumbo nos pés poderá remontalo”. Entre as formas de oxímoron que estes días florecen, o silencio atronador e o caos harmónico poderían definir a realidade ilusoria en que se move boa parte do presente político. Para empezar, o xa excomisario europeo de asuntos exteriores, José Borrell, despois de deixar o seu posto en Europa con máis dúbidas que certezas polo que fixo e non puido facer en Ucraína e Palestina, iniciou a súa seguinte etapa vital dicindo que se dedicaría a tratar de aprender a ler, entender e situarse ante unha Europa cargada de desunión para afrontar os seus problemas, en especial a súa posición no mundo. É razoable dubidar de que a UE sexa quen, sen a colonización americana, de facer fronte á súa necesidade de ser alguén no taboleiro internacional, e certo parece que a situación en que están os dous territorios mencionados é indecente despois de tantos días de guerra e dunha inestable tregua en Líbano.

O silencio atronador

Neste inestable presente, non é que non haxa moito sobre o que razoar e pedir explicacións, senón que a arte de ter sempre razón, que algúns manexan, crea sofismas tan ben construídos que son capaces de darlle a volta a calquera asunto, por claro que pareza á mente humana. Non é difícil constatar que os humanos, en xeral, tenden á mediocridade e non á perfección virtuosa. Se, por exemplo, fosen honrados a carta cabal, en toda mirada aos asuntos problemáticos, non cesarían de buscar a verdade e que tivese a razón o máis sabio. Non sucede así e, máis ben adoita impoñerse a lei do funil, en combinación co principio operativo de que o máis forte sáese coa súa, case sempre un despropósito impositivo e dominador, máis aló de todo razoamento. Adoita ser frecuente, ademais, que este principio relacional entre conxéneres vai seguido sempre dun desequilibrio a favor dos máis fortes e poderosos; con máis medios –económicos e mediáticos- e máis servidores dos seus intereses, manexan máis fórmulas capaces de facerse eco do que inventan cantos están ao servizo da mesma man que lles dá para comer a diario.

A estrataxema 37 do pequeno tratado que sobre estas mañas da Dialéctica Erística deixou escrito o filósofo prusiano en 1860, propón algo que coincide de cheo coa sorte que corren cantos estean pendentes dalgunhas cuestións xudiciais que estes días acosan ao Gobierno do Estado. “Se un se dá conta –di- de que o adversario é superior e de que un non vai gañar, hai que dicir cousas descorteses, ofensivas e groseiras”. É dicir, “abandonar o obxecto da disputa (posto que se perdeu a partida) para pasar ao adversario e atacalo dunha maneira ou doutra no que é: a isto poderíaselle chamar argumentum ad personam para distinguilo do argumentum ad hominem”. Observar o que esta sucedendo en asuntos como o que incumbe ao fiscal xeral do Estado e verase a múltiple maraña en que se está tratando de envolver a esta institución deixando fóra de foco a causa central que lle deu pávulo: o desfalco a Facenda por parte do noivo dunha persoa relevante na política madrileña, disposta a protexer con medios públicos baixo o seu control a este defraudador confeso. Como estrataxema de distracción, non é tan fino o rápido fillo de Peares , disposto a cominar ao presidente do Goberno por estar supostamente envolvido en trucos do trapicheo. A este tal Feijóo, véselle demasiado o afán de ocultar as súas propias defecciones, e sobre todo a fazaña de desculpar ao presidente valenciano, correlixionario ao que sostén a pesar de as súas responsabilidades na gran traxedia do día 29 de outubro, e aínda que xestos últimos deste, como a subida de salarios aos recentemente nomeados para reconstruír o territorio, rinchan. No medio do sufrimento dos seus paisanos durante máis dun mes, por si soa, esta decisión irracional para afrontar o presente da Horta, silencia o relevante e anima ao balbordo que atrona as redes sociais e os escanos parlamentarios da dereita e ultradereita.

O caos harmónico

Estimulados os cidadáns para desatender a realidade, o efecto inmediato desta estratexia pseudopolítica é que, con actuacións afíns a Maquiavelo , se conculca o principio de que o fin non xustifica os medios. Esta teoría moral, primordial nos libros de Ética, xustifica que os remirados xuíces acepten a trámite e se dean présa nalgunhas causas que chegan ás súas mesas, mentres outras se dilúen no tempo e, por supostas razóns garantistas, esperan ad kalendas graecas. Sen observar quen as interpuxese e documentase, as présas que vemos nalgunhas concretas, e as coincidencias de acusadores e medios en propagar, filtrar e estender dúbidas a partir do mero feito de aceptalas, mostra un sospeitoso celo xusticiero de verdade , tan denodado que está por riba de toda racionalidade saudable para a imparcialidade e, en definitiva, para a democracia.

Namentres, os afectados pola acumulación de afán investigador non dubidan en dicir en voz alta que cren na Xustiza e en que a verdade, por ser “máis forte que as trolas”, abrirase paso. A ninguén se lle oculta que en asuntos controvertidos –e en democracia tamén os hai- alguén debe dirimir sobre o máis razoable e conveniente para que o sistema funcione e teña crédito. Con todo, de antes da CE78, tradición hai en ver casos de malgasto da Xudicatura, instancia teoricamente independente e suxeita á técnica procesual, como para non dar valor a que a clave central da súa actividade é o valor que cada xuíz dá ás probas que sustentan unha determinada causa. Son seres mortais como calquera outro e, como tales, susceptibles de todo tipo de impulsos e procesos que a mente desenvolve para apreciar, valorar, distinguir, decidir e sentenciar. As asociacións de xuíces, fiscais e demais partícipes na acción do Poder Xudicial –empezando polos avogados sindicados- diversifícanse polos seus particulares modos de defender supostos comúns, e os seus membros non están exentos de parcialidade en aceptar e xestionar unhas ou outras causas. Montesquieu non pretendía que o Poder Xudicial se convertese en terceira cámara parlamentaria, nin menos que os xuíces expresar como un que, recentemente, despois de confundirse coa legalidade e lexitimidade do Gobierno actual, tan por encima se sentía do resto dos mortais, que  una excaixeira de supermercado non tiña nada que ensinarlle. Inquietante actitude democrática.

TEMAS: Responsabilidade política.- Trolas e sofismas.- Convivencia e diálogo.- Honradez e legalidade.-  Os tres poderes políticos.

Madrid (30.11.2024)

Variacións utilitarias da avidez

A ansiedade dalgúns por controlar o poder e dominar a outras persoas xera situacións problemáticas, moi desestabilizadoras

Por moita liberdade que invoquen os seus partidarios, a competitividade esaxerada violenta a liberdade dos demais, produce desafección social e, ás veces, mortes absolutamente inútiles. Pretenden esquecer que Adam Smith, defensor da competitividade do libre mercado, antes de escribir sobre A natureza e causas da riqueza das nacións (1776), escribira unha Teoría dos sentimentos morais (1759), onde o egoísmo ou amor a si mesmo ha ser controlado se non se quere que o sinvivir do hobbesiano homo homini lupus goberne as relacións sociais. Segundo o autor de Edimburgo, mellor é desenvolver a “simpatía” ou capacidade de situarse no lugar dos demais, con competencia para recoñecer e apreciar os seus actos e proxectos, e non só os propios. Esta capacidade é a mellor maneira de xerar satisfacción mutua e, á súa vez, a base en que asentar as transaccións comerciais e o crecemento da riqueza. Se Smith fose tan esaxerado como propoñen os seus lectores máis ultras, e só lle obsesionase a acumulación de capital, nunca se preocupou do desenvolvemento da intelixencia dos humanos e, en particular, de que o Estado impulsase a educación pública das clases traballadoras, asunto que, actualmente, moitos supostos neoliberais con responsabilidades políticas esquecen.

 André Bretón chamou a Salvador Dalí “Avida Dollars” (sedento de diñeiro) a causa dalgúns dos seus proxectos máis decorativos que pictóricos. É propio da avidez crematística a esaxeración e, metidos nese vórtice de insatisfacción permanente, a cegueira para admitir aos demais no xogo da vida; aos que ve máis débiles, incapaces de frear tales ansias de dominio, machúcaos inmisericordemente. A gama de accións, anhelos, represalias e trampas en que cada humano é capaz de meterse sen o autocontrol que recoñece aos outros igualdade de dereitos -empezando polo básico da vida-, é infinita e, se de algo está segura a Historia dos humanos sobre a Terra, é dunha cruenta infinidade de horrores dos que o pasado século XX estivo reiteradamente infestado.

 

Horrores da avidez

Este presente tampouco desmerece e fai falso que, por vivir no século XXI, a convivencia humana mellorase sensiblemente nestes 24 anos. É falso que, para realizarse como persoas, os homes haxan de ser machistas, e igual de falso e deprimente é que as mulleres haxan de ser as súas servas, obedientes e caladas. Circulan moitas trolas polas redes sociais e no descaro exhibicionista que propaga unha publicidade desnortada. Igual de mentireiro e hipócrita é que o sistema educativo deber ser alleo a estas cuestións vitais ou que, máis aló de que saiban algo de lectura e cálculo, non deba ocuparse de que os críos e crías da escolaridade universal teñan boa información sobre os seus corpos, o manexo do afecto e das interrelacións sas cos seus próximos e próximas. A estas alturas do século XXI, non é de recibo que a maioría sigan manexando ás furtadelas, e ás costas dos seus pais e nais, murmuracións e sensacións que non teñen nada que ver co respecto a si mesmos e aos demais.

 

A existencia de tales tabús nin fala ben da suposta modernidade da nosa sociedade, nin de que estea en transo de chegar a unha convivencia democraticamente saudable. Cunha educación sentimental e sexual baseada nunha pornografía violenta e claramente humillante para as mulleres, como a que consome case o 70% dos adolescentes, falta moito para que diminúa a cifra tráxica de 42 mulleres asasinadas por machismos  irredentos. Hoxe, 25 de novembro, Día internacional da loita contra a violencia contra as mulleres –sempre acompañada dun rosario de menores mortos de forma vicaria- é hora de reivindicar que os centros educativos teñan medios, recursos e, sobre todo unha seria “liberdade de cátedra” para “educar” nestas cuestións. Non é de recibo que os reaccionarios de hoxe –repetindo aos de tempos non tan vellos- poñan veto a esta outra liberdade dunha escola digna de tal nome. Despois, cando se producen desastres sociais, o máximo que se lles ocorre é que se trata de asuntos familiares, pecados de confesionario, e nada máis. O negacionismo á laicidade da educación de todos seguirá producindo  desgrazas de igual categoría que a que xeran os negacionistas do cambio climático, ámbito no que devastacións como a ocorrida o 29 de outubro na Horta valenciana auguran próspero futuro. Se non se cambia de mentalidade (ou de sentidiño), nin o currículum que un mozo ou moza deba estudar hoxe se correspondera co que necesita, nin lle valerá para case nada no seu futuro.

 

Expansionismos hipócritas

Sexa como sexa, a avidez non ten límites; tende a expansionarse e crecer constantemente. Aí seguen os mentores das dúas guerras principais deste momento, en Ucraína e Palestina, apurando a violencia do inxusto ata ver se non queda ninguén para contalo ou, polo menos, moderalo un pouco desde A Haia e a ONU. Aí segue o inminente presidente americano Donald Trump, cunha imaxe semellante á clásica do Tío Sam, que proxecta nos nomes do seu próximo goberno imitando o histrionismo de Nerón –e o seu artístico incendio de Roma-, sen consideración ningunha ao posible espanto que cause o seu narcisismo autoritario. 

Dicía Borja-Villel recentemente que o conservadurismo de antes contentábase con que non se movese o que tiñan e os deixasen como estaban, mentres que agora os ultrareaccionarios venden os seus programas en nome da liberdade. Cabe engadir que pretenden que os seus oíntes se divirtan alegremente con iso e tomen unha caña na súa honra a condición de que lles cedan a súa liberdade e dereitos. Igual que precarizan a Sanidade, a Educación e os Servizos da Terceira Idade, desgracian canto pode protexer á sociedade -sobre todo aos débiles- e queren facer ver que é o máis “natural”. A súa erosión sistémica de canto sexa un exercicio de “cultura” democrática van asentando aos poucos nunha confusión taimada entre o privado e o público, sen explicar a gran diferenza que hai entre que as vidas dos cidadáns estean rexidas pola súa rendibilidade ou polo seu valor como persoas con dereitos. Por iso silencian os “protocolos da vergoña” que levaron a 7291 persoas a morrer desasistidas, coa COVID-19, nos xeriátricos madrileños. Son capaces, en cambio, de “poñerse ao dispor” como sexa, ávidos, como Feijóo, de chegar á Moncloa ou a Shangri-Lá, porque o importante é volver a Peares  dicindo que ao fin chegou.

TEMAS: Trolas políticas.- Negacionismo educativo.- Negacionismo climático.- Violencia contra as mulleres.- Liberdade e neoliberalismo.

MMC (25.11.2024)

Cara a unha escalada inacabable

 O número de asuntos que se ven afectados polo resultado electoral de EEUU non fixo senón empezar a advertirse.

Ao revés do acontecido coa pandemia da COVID-19, en que houbo unha sensación de abatemento xeral antes de que chegasen as boas noticias da desaparición do seu perigo, no momento actual a depresión empeza a render na  poboación atenta á evolución da sensibilidade colectiva. Ata onde vaia alcanzar, está por ver, pero non son de bo agoiro as noticias que están a ver a luz antes de que o 20 de xaneiro cambie a presidencia de EEUU.

Efecto certo son as escaladas bélicas nos dous focos principais de conflito armado, a terra de Palestina e as chairas de Ucraína, ambos os dependentes en boa medida dos intereses americanos. Na “Terra prometida” do Antigo Testamento, aproveitan para completar o dominio dun territorio único baixo control de Israel. A conxuntura élles propicia para dar marcha atrás á Historia e, coma se non pasase nada desde Moisés, reconstruír o tempo anterior á guerra perdida contra o imperio romano no ano 70 d.C., cando Xerusalén caeu en mans de Tito. O número de mortos e desaparecidos medra día a día, as escolas e hospitais son reducidos á inexistencia, e os espazos de seguridade para os palestinos son cada vez máis estreitos. A destrución alcanza a territorios contiguos de Líbano e Siria, non se exclúe que as represalias poidan alcanzar mesmo a Irán e, como inicio de final dunha guerra en que o pretexto de Hamás xa non vale de escusa, actores principais no conflito xa proclaman a necesidade de anexionarse todo o territorio aínda palestino. Os mapas volven quedar vellos en poucos días e o que permanece é o clamor do poeta Mahmud Darwix, exiliado desde 1947 da terra onde naceu, se a Terra “é a terra de todos os homes”  (En presenza da ausencia, 2011).

Na área ucraína moitos poden cantar o mesmo. Pasaron case mil días desde que estalou o último conflito con Rusia, froito de enfrontamentos fronteirizos desde antes de que deixase de existir en 1991 a antiga URSS, e da persistencia de intereses  atopados pola posición estratéxica dese territorio entre Rusia, Europa e o Mediterráneo. A inestabilidade da zona sempre estivo latente e, despois da anexión de Crimea en 2014, o último enfrontamento leva xa case 1.000 días sen atopar vías de arranxo e producindo crecente destrución. Os intereses dos aliados de Ucraína en vésperas do cambio de goberno en Washington instan a renovar o compromiso armamentístico do seu protexido, temen que Trump abandone a axuda que Biden lle prestou e, xusto neste momento, autorizaron que empregue mísiles balísticos de máis longo alcance, sen empacho a suscitar unha escalada bélica significativa ás portas de Europa.

Doutra banda, o Cumio Global do Clima (COP29) que acaba de ter lugar en Bakú, Acerbaixán, mostra as graves contradicións que subxacen desde que en febreiro de 1979 tivese lugar a primeira reunión científica internacional para discutir a relevancia das actividades humanas  no cambio climático. En todos estes anos, os humanos non fomos quen de poñernos de acordo en cuestión tan primordial; os principais produtores de gases nocivos para a atmosfera non están nesta reunión –co que se senten liberados dos criterios de acción que segundo a Ciencia se deberían implementar con urxencia- e, aínda por riba, os que se responsabilizarán deste tipo de decisións económicas e estratéxicas no próximo goberno americano son negacionistas. Pasan do que digan os científicos e acóllense a unha traxectoria establecida desde que apareceu na Terra o Homo faber: todo está ben se satisfai a inmediatez de necesidades en que transcorre a existencia dos máis fortes. Tamén pasan olimpicamente do que o papa Francisco dixese na súa carta-encíclica Laudato si en 2015 sobre o desenvolvismo e as súas repercusións no “clamor da Terra e o clamor dos pobres”; non se senten concernidos por un  “uso responsable de recursos dos que non somos propietarios e dominadores”, porque “o desenvolvemento humano integral e a inclusión social” non están garantidos polo mercado”. Ao revés do que expuña esta carta do Papa actual, non lles importa que todo estea relacionado e que "calquera menoscabo da solidariedade e do civismo produce danos ambientais".

En setembro de 2023, Antonio Guterres, sintetizando o problema ambiental na ONU insistiu: “a humanidade abriu as portas do inferno”. Algo máis dun ano despois, a recente DANA sobre Utiel e a Horta Sur valenciana mostrou a proximidade catastrófica da caducidade da Terra, unha imaxe de realismo tráxico que debería guiar a cantos entendan que vivimos un tempo provisional, en que se precisa desaprender o interiorizado sobre o crecemento infinito, conxuntar vontades e concretar que é educar hoxe a todos e como facelo de modo xusto. O que non ten interese –nin aproveita a ninguén- é a escalada de acusacións, reproches e escusas que de modo tan ruidoso como ineficiente aumentan a discordia entre responsables da xestión dos efectos prolongados que carrexa esta catástrofe. O estrago causado ben merecería dos dirixentes políticos outra exemplaridade colaboradora ante os cidadáns que os votaron, e non que, tras o terrible acontecemento, repitan o “eu sobrevivo” con que Defoe conclúe o seu Diario do ano da peste (1722).

TEMAS: Negacionismo climático.- Cambio gobernamental USA.- Estratexias globais.- Intereses privados e intereses públicos.- Xustiza social/xustiza ambiental.

 MMC (18.11.2024)

A normalidade de moitas anormalidades

O lado máis auténtico do que sucede adoita asentarse na distancia entre o que damos por normal e o que é anormal que suceda.

Como todo xuízo de valor, ambas as cualificacións participan da   suposta racionalidade que atribuímos a cuestións que, na cultura ambiental en que estamos inmersos, son tidas por tales. No acto de xulgar deste xeito pode advertirse case sempre un ingrediente mimético e inconsciente, máis vinculado ao sentimento que á reflexión analítica. Moitas veces non se adecúa ao que   de verdade sucede e de aí as controversias que suscitan boa parte destes xuízos.

Trumpismo

Con iso ten que ver tamén a complicada maneira de saber se canto circula baixo suposta “liberdade de expresión” ten máis que  ver coa ignorancia que co coñecemento, se o determinan intereses particulares ou o ben común, ao que se extorsiona coa mentira. Desde logo medra o número de acontecementos  que se disputan o seu ser  “normal” ou “anormal” e, entre os recentes, destaca o resultado das eleccións americanas. Pódese partir de que os votantes son libres de exercer o seu dereito de voto como mellor entendan ou como vexan os seus problemas cotiáns. Pódese  engadir, así mesmo, que para algo foi EEUU, tras a Declaración de Virginia en xuño de 1776, o berce da  máis antiga de todas as constitucións modernas en 1787 e o antecedente inmediato da Declaración dos Dereitos do Home e do Cidadán na Francia revolucionaria de 1789. Ata aquí todo é “normal”, e en 2024 o “normal” tamén debería ser que os supostos dereitos naturais dos seres humanos alí declarados lograsen maior desenvolvemento e que, en circunstancias tan inquedantes como as que sacoden aos terráqueos, as eleccións do pasado martes -despois do primeiro domingo de novembro- potenciasen  que o 45° presidente de EEUU  fose un individuo menos cuestionado nos tribunais, na ética da súa vida privada e pública e igualmente na mente de quen, despois de todo iso e do asalto ao Capitolio en xaneiro de 2021, sentíronse moi a gusto reelixindo ao candidato republicano. O resultado ten moito de “anormalidade” independentemente dos méritos ou deméritos da adversaria e, en consecuencia , na percepción colectiva queda que a contundencia con que se expresaban os redactores da Declaración primigenia de EEUU sobre  a “felicidade”, o “gozo da liberdade” ou o “gozo da vida” (Declaración Virginia: artg. 1) constrinxiuse  en modo extremo e só a “seguridade” persoal e dos próximos importa. Co país dividido practicamente ao medio, e coa populista lectura do común que proclama o xa electo presidente, non parece que esta lexislatura que iniciará o 20 de xaneiro próximo vaia transcorrer “normal”;  a “defensa da democracia” de todos (artg. 2) non está moi garantida.

Mazonismo

Normalidade e anormalidade tamén andan ao retortero nunha contorna máis próxima. Está en cuestión a xestión da catástrofe ambiental ocorrida o 29 de outubro en Valencia , e o cronograma da reacción do  presidente valenciano trampeando co “eu non fun”, mostra síntomas de “anormalidade”. Entre acusacións aos seus adversarios, retoques ás contradicións, desafortunados xantares de traballo e ignorancia dos protocolos que conlevaba un aviso eficiente á poboación, foi o protagonista principal dun  “anormal” modo de xestionar a situación. E de engadido, pretende infantilizar aos cidadáns con explicacións  que “normalicen” unha incompetencia ao modo que empregan quen non dan a talla e crean problemas ao seu ao redor. O estropicio causado transcorre repetindo imperturbable o acontecido en moitos outros momentos en que o “principio de Peter” foi  plausible hipótese explicativa de como entre as xerarquías políticas –e doutras organizacións- a máxima responsabilidade vai parar a miúdo ao máis incompetente, hábil sen dúbida en despregar o nivel de cazurrería eficiente para alcanzar a cúspide. A primeira vez que se formulou esta teoría foi cara a 1969, pasaron 55 anos e resiste ben a súa capacidade de interpretar a normalidade do funcionamento “anormal” do presidente valenciano ante un acontecemento tan tráxico. Ademais de chegar tarde , as súas explicacións deixan mal aos outros representantes do Estado e conseguiu “normalizar” a indignada reacción cidadá contra a desidia na xestión desta DANA. Só faltaría que, como noutras actuacións irresponsables na propia Comunidade valenciá, quedase como “normal” a continuidade deste personaxe no seu posto e, ao seu lado, a de quen  propicia a súa torpeza.

A “normalización” de “ anormalidades”, abundante no pasado, non cesa neste presente en que son “normais” as trolas para finxir, para pervertir e manipular canto acontece. Seguen sendo “normais”, por exemplo, os contraditorios  criterios éticos con que se xulga o que acontece en Ucraína  e, con máis vigor, o que vén acontecendo en Palestina  desde 1947. E aínda que sexa “anormal”, “normais” son as reaccións que xeran os seareiros de Netanyahu en quen discrepa deles en calquera parte do mundo, como sucedeu o pasado venres en Ámsterdam , co resultado de 60 detidos. O máis grave é que os novos modos de controlar información e poder non reparan en repetir como verdade vellos sofismas, de modo que palabras que parecían dicir algo, xa é “normal” que non digan nada e non sirvan apenas para entenderse. Entre o que se di que foi algo, e o que realmente foi ou está a ser, crecen os desencontros e rende a desconfianza.

A concordia e o diálogo non deberían ser “anormais” en democracia e, con todo, crecen os negacionistas de todo. Acaban de adiantarse as eleccións en Alemaña e será ocasión de observar ata que punto o sistema democrático está san nese país –e indirectamente en Europa- para aguantar a “normalidade” de tanta “anormalidade” discursiva como rolda polos medios e Redes entre variacións económicas contrarias á expectativa do crecemento infinito. O problema empeza a estar vivo na paciencia dos humanos, dubitativos de se  merece a pena continuar crendo e non desesperar. En situacións como a actual, o máis esperanzador son os miles de mozos voluntarios que, canda as institucións públicas, están a botar unha man aos damnificados por unha Natureza que non pregunta se estamos preparados. Ese patrón é fiable para non repetir o mito de Sísifo como castigo.

TEMAS:  Responsabilidade política.- Democracia participativa.- Dereitos Humanos.- Liberdade de expresión.- Ignorancia e mentira.

 MMC (10.11.2024)

Calor humana

Entre a lama que deixa esta DANA na área valenciana hai de todo, pero o que máis merece a pena é a empatía dos mozos.

A Xeografía xeral de Gourou-Papy , nos anos setenta explicaba en moitas Facultades de Letras  que “as choivas de convección” eran debidas a un quecemento local das masas de aire que provoca a súa elevación cara ás capas superiores da atmosfera levando consigo o vapor de auga que contiña a nivel do chan. A unha determinada altura, en contacto con masas de aire máis frío, condensábase , procreaba nubes e choivas na zona fría, e seguían intensas choivas tormentosas. Diso ía a “Pinga fría”, termo con que se designaba desde finais do século XIX un fenómeno ben coñecido na área levantina a causa do quecemento da superficie continental e mediterránea ao final do verán Dentro da diversidade climática desta área, aquela clarificadora Xeografía precisaba que á seca dos veráns –manifesta en rieiras de toda a zona- adoitaban seguir no outono choivas de enormes enchentes dos ríos, máis rápidas e poderosas nas súas concas montañosas. Pequenos ríos como o Xúcar podían evacuar, en caso de enchente, máis metros cúbicos por segundo que un río tan grande como o Ródano en Francia. E das súas vertentes máis deitadas eses pequenos ríos erosionaban enormes cantidades de materiais sólidos que depositaban na chaira.

Nos cincuenta anos longos que pasaron, o fenómeno deste sistema chuvioso é coñecido agora como DANA, termo que os meteorólogos consideran máis apropiado, desde os anos cincuenta,  para explicar que o que acontece entre os 5.000 e 10.000 metros de altitude, non é tanto un “anticiclón”, senón unha “depresión illada en niveis altos” da atmosfera por desprenderse nas capas altas da circulación xeral do aire na Terra, unha masa de aire frío que, ao atorpase cunha cálida ascendente, produce o fenómeno. A explicación do que ocorre variou ata ser case oposta a como era. Pero, sobre todo, cambiaron as circunstancias cuantificables do aumento de calor que se produciu no Mediterráneo e, tamén, nas zonas continentais. Cambiaron así mesmo as condicións xerais da circulación atmosférica e, en particular, dous que determinan o clima nas latitudes da Península Ibérica. O que está a acontecer nos Polos e nos glaciares –unha cuestión que atraeu a cámara de Nicole  Herzog-Verrey durante anos- coa desaparición crecente do xeo  está a alterarse a circulación das masas de aire frío e, no Hemisferio Norte, tamén a do Jet Stream ou “corrente en chorro”, cuxa traxectoria o adozaba. 

Todo indica, por tanto, que o ocorrido entre o 23 e 29 de outubro pasado entre Utiel e o Sur de Valencia, non é un episodio casual. A unhas condicións xa moi coñecidas, engádense as que, ao ritmo crecente do quecemento global da Terra -ou o que habitualmente coñecemos como “Cambio climático”-, indican que con toda probabilidade estamos ante un fenómeno con todas as características de que se repetirá con máis frecuencia e intensidade. Vivir en directo algo que non é un espectáculo de efectos especiais, senón un gran desastre físico e humano, capaz de dar ao traste en minutos longas e esforzadas tarefas e proxectos, persoais e comunitarios, expón unha cuestión principal: como facer para un futuro, que con seguridade será moito máis duro, e non só nesa zona xeográfica, senón en todo o territorio nacional e terráqueo. En case todos os aspectos da vida colectiva, haberá que tomar decisións en que conflúan todas as vontades se se quere non repetir o prezo que se está pagando  pola imprevisión, a ignorancia e a desidia mostradas, e cuxa cuantificación en perdas humanas e en danos materiais de todo tipo tardará un tempo en ser definitiva. 

A ignorancia non parece que a teña a AEMET, que advertiu con tempo suficiente do risco pluvioso; menos a teñen os miles de mozos que están a acudir a botar unha man a eses pobos: a súa calor humana é unha gran esperanza. Pero están a demostrala cantos negacionistas se opoñen ou terxiversan a conciencia o coñecemento científico dos fenómenos que acontecen. Alegan variadas razóns e é posible, mesmo, que medren estes crédulos, fieis ante todo ao que lles digan líderes dunha libertina dispoñibilidade das súas neuronas para dicir barbaridades e demostrar poderío infundindo medo a quen ve inferiores. Se gana Trump as eleccións, poida que crezan os partidarios de cantos este domingo non dubidaron  en usar a violencia para impoñer os seus modais en Paiporta ás autoridades. A acracia negacionista é partidaria do PIN parental, como o era en 1823 do Vivan as cadeas! Pero a ignorancia só se pode desterrar cun ensino público de dignidade sobrada para educar a todos os cidadáns no que importa para moverse nunha contorna imprecisa e, moitas veces, hostil ao ser humano.

A desidia tamén cura se, nesa educación imprescindible, o público ten prioridade sobre o individual; de non ser así, o cansazo rende. Nunca foi fácil lograr un san equilibrio, e tampouco o é neste momento, en que predomina a tendencia ao “primeiro o meu”, e á privatización do posible negocio da “felicidade cidadá”. Xa os ilustrados chamaban así un cambio significativo no prioritario. E aí están agora os inclinados á sacralidade de “ o seu” reclamando presteza ás institucións públicas, nesta tremenda crise –igual que fixeron na pandemia da COVID-19-, para poñer remedios e parches, imposibles en moitos casos. Cando quen manda é a orografía, as curvas de nivel e o gradiente das cárcavas erosivas no relevo, non deberían revisar ante todo a permisividade manifesta que tiveron co urbanismo, causante ademais do colapso das comunicacións? Cantos observen como baixaban os coches, arrastrados pola auga a canto buraco ou garaxe atoparon ao seu paso, non se deixasen convencer por relatos que deixan ao carón esta gran contradición, da que non ten culpa a lei da gravidade.  

A imprevisión, á súa vez, tampouco se improvisa. Aí están os cronogramas destes e feitos de comunicación para mostrar a cantidade de erros que, a touro pasado, son fáciles de sinalar, pero que xa serven para tirarse os trastes. A talle de moitas autoridades políticas está a medirse entre o ruído mediático que, por un tempo continuará enxordecendo os medios ao ditado dos seus patróns. Esta historia, tamén longa, preocupa a Martin Baron, vinculado ao Boston Globe desde 2001, e ao Washington Post entre 2012 e 2021. O seu libro: Fronte ao poder é de gran interese para cuantos queiran estar alerta ante as irregularidades e atropelos actuais na información. Sobre o desinterese que xeran, Josep Pla, xa anotaba en 1933 como, mentres o afán destrutivo invadía a algúns, promocionaba en Madrid a indiferenza de moitos outros: houbo “catro corridas de touros na praza grande e unha ou dúas de becerros na de Tetuán” e  “todo foi admirablemente. Moita xente”. Esta forma demostrativa de non pintar nada na escenografía, repetía unha situación idéntica anterior, con motivo do “desastre do 98”.

TEMAS: Cambio climático.- Previsión.- Educación pública.- Solidariedade e institucións públicas.- Xornalismo e liberdade de expresión.

MMC (Madrid: 04.11.2024).

NON: non é non.

É desquiciante a esquizofrenia que as cuestións de moral sexual poden chegar a producir, ata obnubilar todas as demais.

En primeiro lugar, vaia por diante a consideración e apoio ás vítimas do excesivo afán de dominio e control por parte de supostos machos alfa, beta ou o que fosen, colonizadores das vidas de tantas persoas supostamente dependente deles por algunha razón. Deles, os máis traidores da dignidade sempre foron os que exercen violencia en nome da verdade e do ben; nunca cesan de impoñerse con feitos contra o que pregoan verbalmente.

Son moitos os capítulos de ética que contraveñen -en nome dunha épica supostamente superior- xerando unha infinidade de vítimas, talvez algunhas menos que no pasado, pero sempre contradicindo o que fan co que din. Ocasionalmente, o presente parece máis axustado ao que demandan quen reivindica os Dereitos Humanos nas distintas parcelas en que se pode segmentar a calidade e o propio valor da vida humana, pero é máis habitual que a realidade sorprenda gravemente. En algunhas, como por exemplo, os dereitos das mulleres, conseguiuse maior estima social a máis da metade do xénero humano, pero despois de moitos anos de pelexa por superar os teitos de cristal en que tiñan que moverse. Non en todos, e ademais, sen contar que nesta España supostamente civilizada, xa imos no que vai de ano con 39 mulleres mortas polo delito de selo. É dicir , que ten habido idéntica cantidade de individuos machistas que, polas súas razóns particulares, estimaron que a súa patriarcal virilidade debía cobrarse esas vítimas. Desde 2003, en que hai constancia desta macabra estatística, a suma ascende xa a 1283, sen que consten nesta cifra algúns casos dubidosos nin a cantidade de denuncias que chegan a diario ao teléfono 016. Só desde Madrid, en 2022 a media diaria de consultas foi de 48. E en 2024, a media española, ata o mes de xuño, foi de 323.

Doutra banda, nesta zona do mundo, supostamente responsable e atenta a coidar dos seus, segue sendo “normal” que a educación sexual estea en mans da pornografía, un sector de negocio e publicidade, en que batuxa o 90% de adolescentes e preadolescentes de todas as clases sociais, mentres en colexios e escolas, institutos e academias de diverso carácter, segue vetada unha decente educación da afectividade humana. Ben teñen dado que falar e que discutir –mesmo nos tribunais- aquelas cuestións que tanto incomodaron desde 2006 aos máis ofendidos de que os centros escolares non deberían segregar por sexo. Quen poida retroceder un pouco máis coa súa memoria,  non terán dificultade en lembrar episodios aínda máis chuscos, como o daquel Libro Vermello do Cole, que en 1980 tantas crebadas deu a algúns responsables do Concello de Madrid naquel  momento, por facelo chegar a algunhas escolas sen advertir que a CONCAPA vixiaba aquelas morixeradas páxinas. Aquel aburguesado opúsculo danés daba sensatos consellos aos rapaces en cuestións iniciáticas deste tipo e noutras materias; non adoutrinaba nalgunha ideoloxía supostamente maoísta, pero o seu editor español viu como os xuíces ditaron a ruína daquela edición como un éxito de moralidade.

O balbordo espertado polas revelacións da contorna de Errejón , de polo menos hai un ano, fixeron que a hipocrisía se pasee polas Redes sociais coma unha bala. Ao parecer, todo o mundo sabía, pero ninguén dicía nada e, de súpeto o mazazo: todos están disposto a racharse as vestiduras, o silencio e a compostura. Políticos, opinadores, influencers de gabinete, e moi pronto algunha imputación xudicial, farán crecer o infantilismo cívico ao redor dun clásico tipo de problema ao que ninguén prestou atención suficiente para que cambiasen unhas actitudes que, mirar como se miren, son reprobables. Se os guionistas de series televisivas tivesen ganas de revisar sentenzas xudiciais relativamente recentes ou de traer a colación algunha que ten pendente Donald Trump, atoparían un filón amplo de asuntos para series televisivas. E se as contrastasen coas que xeraba a Inquisición antes de que fose extinguida formalmente en 1834, terían nas súas mans un venero de lixo en que a blasfemia, a sodomía e a bigamia levaban a palma. Engadíndolle o morbo de cuestións de conversos e heterodoxos, poderían dar a coñecer as maneiras de que a infamia perseguise por longos anos aos procesados e as súas familias. Durante canto tempo estiveron vivos os estatutos de limpeza de sangue, que separaron a tanto inocente de empregos dignos e de posibilidade de estudar, entrar nas igrexas ou traballar nos gremios de oficios? Os decretos de depuración da posguerra española, que Sánchez Tejerina e Acedo Colunga organizaron, a máis diso os que desde Educación afectaron a docentes de todos os niveis educativos, non foron os seus herdeiros? Non é bo proxecto cívico illar o presente do seu pasado.

Ademais do dano causado ás vítimas con historias como a que saltaron aos medios estes días, quen siga a evolución das inclinacións democráticas dos cidadáns xa viron como está a afectar a quen, nas súas conviccións de esquerda, vense salpicados por este suposto delito contra o lexislado na non menos zurrada “lei do si é si” (Lei Orgánica 10/2022, do 6 de setembro, de garantía integral da liberdade sexual). Na contorna próxima ao causante, rendeu o nerviosismo pola fealdade dun asunto que, por outra banda, aos ambientes conservadores e ultras está a valer de gran muleta para que , asociada ás querelas en que litiga con Moncloa, tender un tupido veo sobre outros asuntos de non menor fealdade moral. A moitos ambientes confesionais tamén lles alivia en cuestións como as de malos tratos a educandos en espazos da súa responsabilidade. Os máis remisos a non ver delito civil no que, en xeral, quixeron ver só como “pecado” ou “falta”, ven o ceo aberto co fondo estatal de indemnización ás vítimas de abusos sexuais que o Estado aprobou en abril deste ano, que vén ser algo parecido á “subsidiariedade” que o Estado desempeñou en Educación desde 1938: unha nacionalización de perdas a pagar con diñeiro público.

Este feo asunto fai actual aquel “ non” de Celso Emilio Ferreiro en 1962: Se dixese que si/ que todo está moi ben,/que ou mundo está moi bon,/que cada quén é quén.../ Entón sería o intre/ de falar  seriamente.../Pero non[1]. A súa rebeldía vale para afrontar as incoherecias que mostra a convivencia social. Desigual para moitos e moitas, segue necesitada do “non” de Nina, o personaxe galdosiano de Misericordia en 1897: “Non sei se me explico…, digo que non hai xustiza, e para que a haiga, soñaremos todo o que nos dea a gana e soñando, un supoñer, traeremos acá a xustiza”.

TEMAS: Igualdade e Xustiza.- Abusos sexuais:- Machismo e micromachismos.- Inquisición e censura.- Educación para a Convivencia.

MMC (29.10.2024)

---

[1] Ferreiro, C. E. (1962). Longa noite de pedra . Vigo: Galaxia, páx. 148. (Tradución: “Se dixese que si,/que todo está moi ben,/que o mundo é moi bo,/que cada cual é como debe ser […]./ Entón sería o momento/ de falar seriamente.../  Pero non/”).

P´adiante: In crescendo

A partitura da comunicación política emite sinais perigosos para as institucións que rexen a vida democrática.

Isto vai a máis. É difícil de parar cando, máis aló das lóxicas distancias entre formulacións políticas, leva consigo tensións persoais e dificulta o imprescindible diálogo. Sen querer ou querendo, impón o desgaste das palabras importantes e chega un momento en que non se sabe o que se está dicindo nin facendo; impera –contra toda razón democrática- o salvar quen poida e o máis forte cree ter poder sobre o máis débil. Non outra cousa son os autoritarismos de diversos niveis de intensidade, nos  asuntos macro e micro sociais en que andamos.

Esta semana foi densa en episodios deste cariz e non parece que vaia a amainar neste Mar dos Sargazos. Nada está en calma e medra o número de enredos que como, as algas do xénero Sargassum e os desencontros que chegaron ao presente, enlean todo con tal maraña que impiden movementos acertados. Neste momento, no canto de andar, estamos parados oíndo a fachendosos campións da estupidez cuxo mérito é achegar palabras e xestos provocadores que inciten á violencia. Os desplantes e agresións xestuais da súa linguaxe corporal disputan co hiperbólico como desbaratar calquera forma de entendemento. O seu exceso empeza a ser incontrolable e pouco importa quen ten razón, como empezou o desconcerto e a que se deba tanto despropósito: o despropósito desgoberna tanto relato incoherente e impón arbitrariedades que toda a cidadanía xa está a pagar.

Non foi este o obxectivo da Constitución, tan invocada como desaproveitada. Non parece que sexa de recibo que, por razóns máis persoais que sociopolíticas propiamente tales, moitos que sentan no Congreso de Deputados, no Senado e noutras institucións representativas, cobren un soldo dos impostos de todos; algúns e algunhas acoden a estes espazos da palabra política armados de guións de insultos que algún sabio conselleiro lles escribiu para que insulten, descaradamente e sen razón, para tapar as súas hipocrisías. Esta estratexia xustificativa do apropiado de calquera medio para alcanzar o poder e que “o que poida facer que faga”, pode ser rendible entre adictos unicamente ás súas propias crenzas, pero degrada canto toca, por moita liberdade que invoque e nula educación política demostre. Como tamén o embarra toda esa politiquería pseudodemocrática dispoñible para que , en pleno despregamento de floripondios esperpénticos –xa ensaiados a mediados dos anos noventa- , os supostos árbitros das disputas preparen causas xudiciais vantaxosas pro domo sua. Non era isto o que se pactou en 1978.

Supremacismo ideolóxico

Desde que empezou o curso político e académico, esta tensión expresiva nas  cámaras de representación autonómica e nacional non cesou, e as cuestións que saíron a escena, ben sexa pola xestión de Cataluña, a inmigración, a vivenda, os orzamentos, a corrupción na xestión dos recursos, ou o posible mangoneo extractivo dos máis espabilados do lugar, non cesou de ser motivo  de escasas solucións. Estas pelexas cotiás ante a cidadanía, deixan en dúbida, de entrada, a liberdade de ser de dereitas, de esquerdas ou do centro; impiden a liberdade de conciencia e preveñen, a modo de censura e prohibición radical, contra canto disinta dun pensamento dogmático en case todo. Parece que volvese –ou non se foi- a inquisición conservadora doutrora, agora a berros, cun exército de fieis seguidores de opinións publicadas e retransmitidas baixo os preceptivos canons do insulto a unha intelixencia plural.

Quen invoca un constitucionalismo excluínte para humillar aos seus adversarios e quedarse con todo o pastel dunha patria súa e de ninguén máis, debería lembrar que ese ofendido orgullo bocalán foi  básico para que o nazismo tivese o mellor caldo de cultivo para impoñer o supremacismo ario; o lema “Deus connosco ” proporcionoulle convencidos votantes, certeiros en proporcionarlle toda a verdade e todo o poder. Non é idéntico o que sucede -a Historia non se repite aínda que se pareza sempre en canto a tropezos- , pero soa parecido o que seguimos vendo en directo en Palestina, Líbano e Israel, onde un sacralizado dogmatismo imperialista non para de levarse por diante persoas e bens sen fin. Parecido é tamén canto sucede en Ucraína, espazo que a Historia da pasado disputa coa racionalidade democrática hoxe posible. E o mesmo acontece en media Europa, onde a doutrina Meloni acerca da emigración está a impoñer criterio a gran parte da propia UE, a socialdemocracia inglesa e ao pretendente Feijóo. De engadido, estas dúas semanas que faltan ata as eleccións americanas van seguir deslizando cara á insignificancia a semántica das palabras que tanto motivaron sempre aos defensores da liberdade e igualdade dos humanos. A Declaración Universal dos Dereitos Humanos non axuda a entender os leva e trae publicitarios dos contendentes, nin parece que vaia orientar as decisións de quen desempate as previsións demoscópicas. 

En 1940, John Dewey xa advertira en Liberdade e cultura, que o risco para a democracia non estaba tanto nos totalitarismos doutros, canto nas actitudes favorables aos factores que neses países lles outorgaron a vitoria estruturando “a disciplina, a uniformidade e a confianza” en líderes dese cariz. Pasaron 84 anos, pero é un bo aviso para navegantes entretidos na escuma do que se ve e se oe. Ulises, en situación similar, atouse ao mastro da súa nave para non deixarse seducir polo canto das sereas.

 

TEMAS: Democracia.- Liberdade de expresión.- Pluralidade política.- Autoritarismo.- Lealdade institucional.

 

MMC (Madrid: 21.10.2024).