Que teñan un bo solsticio!

O día 21, ás 15,59 hs., a posición do Sol respecto ao ecuador inicia o inverno. Que pasa coa distancia que hai entre o legal e o xusto?

A reclamación dunha familia en Canet de mar polo tratamento do castelán na escola do seu fillo levou ao líder da oposición a dicir que o Goberno está desobedecendo a sentenza xudicial favorable a unha protección máis estrita ao ensino deste idioma en Cataluña; podería acusarlo de varios delitos, por vulnerar o art. 3 e 27 da Constitución, ademais do art. 27 da Carta Europea dos Dereitos Humanos.

Pola súa banda, un fiscal de Xenebra veu establecer, logo de descartar unha misión rogatoria a Arabia Saudita para coñecer a orixe de 65 millóns de dólares de Juan Carlos I, que este non era encausable por un suposto delito de branqueo de cartos. Arquivada a investigación, a inviolabilidade de cando era rei en 2.008 xoga a favor da súa impunidade legal e, xa que logo, deixa para cada cal o xuízo moral que este asunto lle mereza, xunto coa exemplaridade da institución de que foi peza importante o emérito.

Noutra orde institucional, na “comisión Kitchen” que o Congreso de Deputados ten aberta para pescudar presuntas responsabilidades do partido que lidera actualmente a oposición no uso de fondos de xeito legal ou ilegal -e os “pufos” correspondentes- , o que se puideron ver e escoitar son habilidades de enquisadores e Rajoy para que, entre mil estrataxemas, quedase de manifesto a habilidade de manexar o silencio e que ninguén se decatase de nada, nin sequera de se eran ficción ou realidade os implicados e tres sentenzas xudiciais.

Desentendementos

Cada un destes asuntos ten detrás un conxunto de referentes lexislativos que, segundo sexa o xuíz, poden ter un veredicto xurídico ou outro, ambos perfectamente legais se a técnica xurídica é impecable. Estamos afeitos  a velo nun asunto que, como a prevención pública da pandemia, toca aínda máis directamente a protección da vida dos cidadáns, con diverxentes sentenzas nunhas ou outras Comunidades autónomas. Logo de corenta e tres anos da última restauración democrática, en 1978, temos encomendados ao desentendemento xudicial bastantes discordancias políticas ás que o sistema xudicial tampouco poñerá arranxo. Por iso seguiremos discrepando no que é xusto e o que é legal, amparados en que a lei é a democracia e que sen lei onde iriamos parar.

Adoita ser penoso, por tal motivo, seguir un debate parlamentario en que saian a relucir cuestións xudiciais duns ou outros partidos; por moi encumiadas que estean as institucións de que falan, cando din que son os alicerces do sistema é difícil non acordarse de Sansón e os alicerces do templo e que non se afaste a valoración relevante que deba asignarse á CE78. Entre outras cuestións pendentes, nos últimos tres anos volvéronse especialmente lamentables as decisións que afectaron a órganos principais do sistema xudicial, e aos desacordos vixentes respecto ao órgano central da xudicatura.

Aínda que cada cal poida pensar o que queira, nalgunhas instancias é dado advertir que prosegue a melancolía. Antes de 1789, cando o poder era incuestionablemente absoluto, os reis tiñan o seu “peto secreto” para xestionar asuntos que estimaban arriscados se se facían públicos ante os súbditos; non fosen decatarse de que non xustificaban a fidelidade que debían á misión que polo menos teoricamente tiñan encomendada de atender á súa “felicidade”. Xa empezara a ser arriscado xogar coa falta de seriedade nese campo cando no horizonte se empezaban a albiscar os “dereitos de xentes” e, con eles os primeiros indicios do que no último terzo do século XVIII ían ser “os dereitos do home e do cidadán”. Polo si ou polo non, os libros de educación de príncipes xa se encargaban de corrixirlles posibles caprichos.

Restricción mental

Para previrse das pretensións de igualdade cidadá, aínda que case só fóra ante a lei -e sen entrar en detalles de como se executaban nos tribunais-, tamén florecera unha doutrina que permitía a evanescencia ao falar de asuntos en que se puidesen prexudicar os intereses do que falaba. A “restricción de conciencia” era un artefacto de honesta mentira que os confesores menos rigoristas da moral confesional -nunha sociedade de cristiandade como era Europa, e España en particular- permitían e, ás veces, aconsellaban.

Polo albiscado estes días pasados, por moito que avancemos en non se sabe ben que, por estar vivos a finais de 2021, non parece que o ritmo dos comportamentos morais colectivos, a ética común e o seu reflexo en esixencias concretas da convivencia, progresen moito. Estas esixencias adoitan ser motivo de liorta permanente, especialmente cando incumben directamente a negocios, asuntos ou cuestións en que a ganancia e o interese económico dalgúns cidadáns non tan iguais como os demais andan por medio, que é case sempre. Poida que por iso mesmo, en situacións de risco como a que está suscitando a 6ª onda da Covid-19, as institucións a que corresponda deixen á elasticidade da nosa “responsabilidade” a resposta axeitada.

Agora que se achega o Nadal e parece que todos, guiados pola cíclica nostalxia dun imaxinado paraíso perdido, se senten inclinados a desexar o ben e a paz ao seu próximo, non estaría mal que, polo menos as institucións, tratasen de corresponder coa honesta exemplaridade de quen as rexen ao que demandan os que as sosteñen.

 Bo Nadal! Bo solsticio de inverno!

TEMAS: Exemplaridade política.- Restrición de conciencia.- Dereitos cidadáns.- O legal e o xusto.- Responsabilidade cidadá.

MMC (Madrid, 16.12.2021). 

Actualizar os Acordos co Vaticano?

A nova embaixadora no Vaticano pronto poderá certificar se o sistema educativo ha de seguir como se acordou en 1979.

O nomeamento de Isabel Celáa como embaixadora no Vaticano, entre os moitos comentarios que suscita, tanto respecto de a súa preparación para o cargo, como a se se trata ou non dun premio á súa traxectoria, sen dúbida traerá a colación a oitava lei orgánica sobre educación escolar que promoveu desde o Ministerio de Educación. Son notorias nesa lei, cuxo desenvolvemento curricular está en marcha, determinadas limitacións, das cales una das máis notorias é a da relación entre Ensino Público e Ensino Privado e, detrás, os Acordos do Estado Español co Vaticano.

Desde 1851… e antes

Mencionaranse os problemas de comunicación que lle xerou o pretender poñer en claro os límites da “liberdade de elección de centro” e, sobre todo, o reparto de recursos presupostarios que prescriba o entendemento do art. 27 da Constitución de 1978. Segundo se faga, a universalidade e a liberdade educativas terán un axuste ou desaxuste máis apropiados e, por conseguinte, unha equidade democrática propia ou impropia.

Con este nomeamento veñen ao recordo, tamén, non só as personalidades dalgúns dos embaixadores anteriores no mesmo destino, con disparidades como as que representan Gonzalo Puente Ojea e Francisco Vázquez, entre os nomeados polo PSOE, e sobre todo Marcelino Oreja, o muñidor dos Acordos de 1979, na etapa de UCD, que reiteraron aos eclesiásticos unha función “fundamental” -a palabra sae varias veces no documento- no sistema educativo español. E de máis atrás, apíñanse, así mesmo, os ministros de Educación que anteriormente houbo na etapa preconstitucional e da Transición, case todos ligados a organizacións eclesiásticas en que o confesionalismo católico tivo total hexemonía nese departamento ministerial. Despois de que Sainz Rodríguez lle dese un envorco ao “Segundo Ensino” en 1938, mudando incluso o nome da etapa a “Ensino Medio”, Joaquín Ruiz Giménez, que tratou de reorganizala en febreiro de 1953 logo de acordala cos bispos, negociar desde dous anos antes o Concordato que se rubricaría en agosto; a lista destes ministros ata a o goberno de Suárez é longa e, despois, aínda houbo outros significados na mesma onda, un deles ata ex-profeso nunha das congregaciones dedicadas ao ensino.

Quere dicirse que, en non poucos aspectos, o nomeamento de Isabel Celáa, ademais de seguir á inversa o camiño de Don. Joaquín, prosegue unha marcada tradición en que a educación española está intimamente relacionada cos obxectivos da Igrexa en España. Se se repasa o século XIX, cando en 1857 o ministro Moyano sacou adiante a primeira lei xeral do sistema educativo español, xa naceu condicionada polo que dicía o Concordato de 1851. O seu art. 1, recoñecía á Igrexa católica a exclusividade confesional da nación, e o art. 2 establecía que “a instrución nas universidades, colexios, seminarios e escolas públicas ou privadas de calquera clase, será en todo conforme á doutrina da relixión católica, e a este fin non se poñerá impedimento ningún aos bispos e demais prelados diocesanos encargados polo seu ministerio de velar sobre a pureza da fe e dos costumes, e sobre a educación relixiosa da mocidade aínda nas escolas públicas”. En compensación, o Vaticano, en plena segunda Guerra carlista, xa recoñecera en 1848 á raíña Isabel II como lexítima e, doutra banda, aceptaba a situación que se creou coa desamortización de moitos bens eclesiásticos. Pronto a Lei Moyano recoñeceu que as ordes relixiosas establecidas legalmente en España poderían abrir colexios de ensino (art. 153); aquel Concordato estivo vixente ata 1953 -en que se restauraron as relacións anteriores á Constitución de 1931- e, de entón acá, vimos debatendo sobre “liberdade de elección de centro”, cuestións dubitativas do currículo e outras perplexidades que segue tendo o sistema educativo español.

Aconfesionalismo e LOMLOE

O problema é que, con tales implicacións, a cantos aspiran a vivir nun país democrático, fáiselles difícil non ver no “aconfesionalismo” estatal con que se arroupou a presenza constitucional dos intereses eclesiásticos, unha intromisión inadecuada no sistema educativo posterior a 1978. Sen contar a do PP, herdeiro da antiga AP e as súas connotacións, a historia das políticas do PSOE neste terreo foi ambigua e dependente sempre de que, segundo estea na oposición ou no goberno, é tornadiza e oportunista; el deu carta de natureza aos colexios concertados na LODE (1985) e ao aumento do donativo á Igrexa na casiña do IRPF e, en virtude da súa xestión política, desde a Transición política ata o presente, se se quitan do medio os debates en torno á Relixión e ás implicacións do confesionalismo católico nas discusións e debates, pouca modernización real ten o sistema educativo; as faltas de acordos nos tan demandados “acordos” soan cada vez máis a unha historia decimonónica.

Malia que os crentes católicos practicantes están en mínimos históricos, o partido socialdemócrata gobernante, logo de terse apuntado en febreiro de 2018 a subscribir, na Comisión de Educación do Congreso, unha proposición non de lei en que se ían a “denunciar e derogar” os Acordos, no seu recente 40º Congreso acordou tan só “actualizalos”. Esta parece que vaia a ser, polo menos en parte, a xestión encomendada a Isabel Celáa no Vaticano.

De momento, se a LOMLOE vale para interpretar o alcance da súa nova actividade, as restriccións que propón esta lei a un esaxerado modo de executar as políticas educativas da LOMCE non han ter en conta que, no segundo nivel de decisións, as autonomías de tipo conservador na xestión controlan un 70% do alumnado, e teñen agora -como todas- un 10% máis de competencias curriculares. A cuestión principal con que se atopará Celáa ante o Vaticano seguirá sendo a da medida en que poderá defender o crecemento real da equidade no sistema educativo e, xa que logo, a fortaleza dunha educación pública para todos. Pode enrocarse na súa non defensa e, proseguindo a súa subordinación á privada, lles facilite o traballo aos conservadores cando volvan ao poder no Ministerio da madrileña rúa de Alcalá.

TEMAS. Acordos de 1979.- Concordato de 1953.- Concordato de 1851. Lei Moyano.- Liberdade de elección de centro.

MMC (Madrid: 09.12.2021)

Tralas COMPETENCIAS hai mundos implícitos non abordados

O problema de toda reforma educativa é a súa implementación; se non se cambian rutinas do pasado, o valor que engade ao sistema é anodino.

Tralos proxectos recentes para regular os currículos escolares da LOMLOE, non existe unha liña divisoria entre o mundo da vixilia e o dos soños. Supoñer logrados desenvolvementos que non existen nin se esperan, dá pé a non saber ben se se soña ou se está esperto.

Adoita presupoñerse que, por pasar por unha escola, un colexio ou un instituto -e non digamos se se ten acreditación universitaria-, sábese sobradamente sobre dos problemas educativos; adornado con mirada crítica cara a case todo o vivido na adolescencia, préstase a extrapolar inaxeitadamente unha experiencia. A simple distancia temporal aconsella prudencia ao tratar de entender como debera ser unha educación democrática agora mesmo; no xogo entran bastantes máis imponderables dos que o simple paso polo sistema escolar poida captar, uns de tipo institucional e outros moitos de carácter máis estrutural aínda, ata cun compoñente político ineludible, todo o cal pesa bastante máis que o rozamento individual coa escola.

Mellorar outra vez

Tampouco adoita ser moi distinto cando se oe ou le aos que, por razóns variopintas, están implicados na difusión de cada reforma. De entrada, xa é raro que, para Educar no século XXI, haxa estrañas coincidencias nas mensaxes dalgunhas editoriais e os obrigados por cargos administrativos ou políticos a difundir a boa nova que a actividade docente debe ter en conta. As razóns da mercadotecnia que ambas tramas administrativas poñen en xogo non xustifican tantas coincidencias como mostran na venda do novo produto.

Aínda por riba, os que teñan curiosidade polo pasado recente da educación española e non teñan alerxia a ler os prólogos das tropecentas reformas que houbo no ámbito escolar dos últimos cincuenta anos, sen ir máis atrás verán que os tópicos son, ademais, os mesmos de sempre e case intercambiables. Sempre son para “mellorar”, sempre porque o piden as novas circunstancias, e sempre co suposto de que haberá “recursos e materiais” para que aos docentes –“elemento central do sistema educativo”- lles resulte máis doado a nova configuración que se pretende dar á actividade na aula.

Nestes casos, a mensaxe que deixan os que falan ou escriben é a dos ventrílocuos obrigados a ser a voz do seu amo para que digan o que se debe dicir, sen que se noten as prevenciones e cautelas. É dicir, que xogan a modernizar o concepto da educación deixando que o precepto a cumprir siga practicamente idéntico a como está. Poida que esta sexa a razón pola que o sistema escolar que se pregoa agora seguirá estando toco e coxo en demasiados aspectos, porque a nova lei educativa -a oitava de rango orgánico logo da CE78- segue virando de modo excesivo en torno á repetición de vellas palabras xa existentes en vellos prólogos lexislativos. Non explica, con todo, que ingredientes principais -que todos saben fundamentais para que isto funcione-, non se toquen ou se encomenden a un futurible inespecífico, que ben pode ser un ano, unha década, corenta anos ou a eternidade.

Formación..Privada

É un xeito de proseguir coa tradición da desidia: o CAP (Certificado de Aptitude Pedagóxica) establecido para os profesores de Secundaria a Lei Xeral de Educación en 1970, estivo vigente ata que o Plan Bolonia obrigou en 2009 a transformalo, sen que gran parte de que aqueles que desde nestes doce anos tiveron obrigación de acreditar este requisito poidan certificar que atoparon a pedra filosofal para ser bos profesores. Esta última lei, ademais, xa se prevén cun ano de distancia para afrontar esta formación, e encomenda, xa que logo, ao voluntarismo de cada profesor, o éxito que poida ter na aula a súa ansiedade de reforma.

Máis aló da retórica, a ningunha das leis reformistas anteriores, preocupoulle a fondo a preparación axeitada do profesorado responsable de executalas na aula, nin se os seus excelsos obxectivos ían pasar de bonitas declaracións. A quen sempre motivaron moito, con todo, foi ás editoriais e as súas terminais operativas, que aproveitaron o fértil nicho dos cambios reformistas, para repetir o vizoso negocio da súa “colaboración privada”. Antes de que o Ministerio ou as Autonomías expliciten a súa decisión práctica de cambio, con medios reais para que os profesores e mestres xa se están implicando en sacarlle partido a esta ocasión.

As “caixas vermellas” da LOXSE, aínda que caras, saíron baratas se compara o seu custo cos recursos que houbese que mover para formar e dispoñer nos docentes suficiente masa crítica para xeneralizar en serio as implicacións que conlevaba “avaliar” no canto de “examinar”, “currículo” no canto de programa e, polo tanto, que era “educar” e non ser tan só “ensinante” ou “profesor” dunha materia ou asignatura. Agora, o emprendemento editorial xa está activando boa parte dos desexos de moitos afectados neste xogo, cando entón quedou coleando qué puidese implicar na flexibilidade interna dun centro o facer un “proxecto educativo”, traballar por “proxectos” ou, como fundamento, que cada docente dun claustro deixase de ser unha illa dun arquipélago raro, desconectado e amorfo xunto a outras illas, cada cal coa súa rutina, e ninguén se ocupe de se o que fai no aula é ou non acertado para que o valor real da súa achega colaborativa á eficacia do sistema sexa digna de ser considerada.

Competencias

Haberá dispostas xa novas burocracias que todo o mundo cumprimentará ata on-line, pero agora que se aposta por que as COMPETENCIAS polaricen as pretensións desta reforma, sen atender coherentemente aos demais ingredientes debidos, córrese o risco de repetir o pasado. Sen que quede claro cal é compensación que aos docentes lles vai a supoñer o esforzo por asumir o que deben implantar nas aulas, unha simple información como a que está empezando a circular seralles absolutamente insuficiente para implicarse. Cantos estean afeitos aos CONTIDOS da súa área de traballo -sempre os máis cruciais do sistema- e que os dos outros docentes tamén son fundamentais, seguramente entenderán que este organizador queda ao albur de imponderables aleatorios. Sen ir máis lonxe, a mercé de que encaixen ben -máis aló de novas formalidades- interrelacións as do puzzle que se pon en marcha para que o alumnado saia beneficiado. A traduións que esixe esta nova conceptualización do quefacer nas aulas, desde o Ministerio ás Autonomías darán múltiples claves de realismo; o paso seguinte, desde as versións autonómicas á implementación das súas virtualidades na vida real das aulas en cada centro, por desexable que sexa que se axuste e funcione ben, de momento non hai garantía. A situación parécese á que fixo sentir de cerca á Covid-19 nas súas distintas mutacións: Que pasaría se só tivésemos a “vocación” voluntarista dos mellores profesionais da medicina?.

TEMAS: LOMLOE.- Competencias educativas.- Formación do profesorado.- Cultura escolar.- Papel das editoriais.

MMC (Madrid: 01.12. 2021)

Os deseños curriculares como pretexto

Falar ou escribir sobre este asunto non sempre é signo de querer os mellores valores sociais para a escola de todos

É habitual, sobre todo en redes sociais, non dar conta de diversos prexuízos que se aceptan como dogma inamovible ao verter opinións. Montaigne dicía que adoitamos sorprendernos do que non coincide coas nosas credulidades e que, ata despois de ver que algo non é como imaxinaramos, cústanos cambiar. É moi frecuente, ademais, sobreentender que a nosa idea é a mellor para resolver unha cuestión e que, se non é coa nosa postura, son outros os que cegan o camiño da verdade. O problema é que, con tal actitude, o que poidan pensar ou dicir os demais non merece consideración ningunha.

Os selectos

Que hai opinións e opinións non é difícil de ver en asuntos educativos e, por suposto, á propósito de currículos como os que se están desenvolvendo para a LOMLOE. O rechamante, desde os anos noventa para acá, é que abundan as ocupadas na brincadeira máis ca na análise, lanzadas por supostos cazadores sorprendidos por “novidades” -un nome de mercería ata hai pouco- moi repetitivas do mesmo, pois sempre tenden a ridiculizar aspectos da transversalidade educativa como a equidade democrática e outras afíns. Dan a entender, deste xeito, que as actitudes sociais a coidar son competencia educadora das familias e, xa que logo, se o sistema educativo trata de ocuparse delas sería unha intromisión indebida. Seguen no ronsel de moitos pais que, nos anos 20, non querían que as súas fillas fosen á escola porque, se non era para escribir a un posible noivo non elixido polos pais, para que querían saber escribir? Non é raro por iso que, non hai moito, máis dun problema xere a Xeoloxía nun centro educativo por non coincidir as súas datacións coas da lectura literal do Xénese que facía o catequista de Relixión. A este paso, con tanta xente para a que estes asuntos son intanxibles e, ademais, “cuestión parental”, as escolas tal como se quixeron coa Ilustración sobrarán.

Poida que a formulación oficial dalgúns ítems nos currículos escolares últimos non sexa a máis literaria, pero non por iso carece de sentido que fagan explícito que, por exemplo desde Matemáticas, se poidan tratar, ao fío dos seus saberes instrutivos, outros propiamente educadores e evitar, de paso, que esta área sexa un punto negro para segregar alumnado. É mágoa que siga habendo persoas que consideren de boa educación ser indiferentes a que haxa un 40% de alumnos e alumnas que, sexa cal for o que lles ensinen e como se faga, sempre irán ben; talvez pensen que os seus fillos ou fillas xa naceron para ese lugar privilexiado da campá de Gauss e que así os manteñen no ranking dos selectos, á marxe de todos os demais.

No entanto, un sistema educativo que se prece de democrático ten obrigación de ocuparse tamén do outro 60%, se non é inxusto e non ten sentido que exista para privilexiar a unha minoría. Os que sosteñen como fundamento educador ese tipo de selección -tan dependente do capital cultural familiar en que se nace- adoitan dar por suposto que o que hai que ensinar e o como facelo é o de sempre. Nin lles importa que deba facer o sistema para remediar a desigualdade de partida, nin a mobilidade que a historia educativa haxa ter; no seu esquema mental, todas as variacións que houbo desde o século XIII son un retroceso, porque cada vez foi máis difícil invocar a unicidade da verdade e non seguir tratando de dominar a intelixencia dos demais. Se se vísen no apuro de ter que actualizar o seu relato, o constitucionalismo do seu punto de vista non pasaría do que a Constitución de Cádiz anunciou no art. 366: “En todos os pobos da Monarquía estableceranse escolas de primeiras letras, nas que se ensinará aos nenos a ler, escribir e contar, e o catecismo da relixión católica, que comprenderá tamén unha breve exposición das obrigacións civís”.

A campá de Gauss

E talvez fóra así se non houbese desde entón excesivo sufrimento inútil, do que Goya foi boa testemuña, que Castelao imitou sinalando o paso de Atila por Galicia. Antes de falar do currículo, os aprendices de bruxo deberían saber que o propio concepto de “currículum escolar” obrigatorio é un construto cunha historia curta, dos anos setenta a noventa para acá, en que pretendeu deixar fóra de xogo outros máis antigos como “programa” ou “exame”; sen cambiar nada real nas aulas -pois durante moitos anos seguiuse facendo case o mesmo-, impúxose na xerga xunto ao de “avaliación”. E parecido sucedeu -desde mediados os anos sesenta- con termos que, ao compás da tecnocracia dos plans de Desenvolvemento, explicitaron conexións latentes da educación coa economía produtiva; algúns, de signo taylorista, como “traballo por “obxectivos” e “proxectos”, outros de aire máis propiamente neoliberal, como traballo por “competencias” e similares, que centraron a eficiencia non en “educar”, senón no logro do “capital humano” máis apropiado para a competencia, como deixou ben explícito a LOMCE (2013). Esta é a inclinación máis afinada do sistema sobre a que non cabe o cachondeo, pois propicia a selección e o pasotismo sobre a parte baixa da campá de Gauss, esa enorme cantidade de alumnado que aínda que repita non titula e é carne de canón para a uberización da precariedade laboral.

Destas cuestións -e doutras igualmente reais que xeran contradicións hiperrealistas- os opinadores propicios á burla nada falan. Aínda que se se mira, non inventan nada; nos anos sesenta cando apareceu Acevedo ocupándose do Despiste nacional, na onda ética do que fixera en “o cárcere de papel” da Codorniz, ou Luís Díaz Jiménez coas súas Antoloxías do disparate, aínda nos oitenta -a pouco da Lei Xeral de Educación de Villar Palasí-, tiña graza rirse?, pero para chorar, porque había por medio un déficit escolar de tal calibre que os Pactos da Moncloa non tiveron máis remedio que certificar en 1977 a dificultade de varios centos de miles de menores de 14 anos para estar escolarizados; aqueles contrastes eran o oxímoron da retórica educativa de 40 anos. Agora, no canto de tanta xolda, cando a escolarizacíón é total merece a pena preguntarse, como fai Rafael Feito: Que fai unha escola como ti nun século como este? (Catarata: 2020), e igual interese teñen estudos relativamente recentes de Carmen Rodríguez sobre Políticas educativas nun mundo global (Octaedro: 2019) e Políticas educativas e xustiza social (2013). Proporcionan información relevante para ter criterio sobre a boa dirección que debería ter o currículo do alumnado e, ao tempo, se a formación que han de ter os que se encarguen dos procesos educativos nas aulas, é a axeitada ou se segue sendo para chorar.

O desdén

Por iso é penoso que os que desdeñan as esixencias dun ensino democrático actual traten de divertirse con estes asuntos. A partir de prexuízos decimonónicos sobreentenden que os dereitos humanos non teñen por que estar na escola e, como afirma Javier González, un mozo investigador de Murcia, nada obxectan a que a educación aínda siga, en 2021, “configurada como un servizo público impropio, como un servizo público de segunda categoría”, cando a súa outra rede, privada e concertada, “non está legalmente obrigada a escolarizar en zonas de difícil cobertura (como o medio rural), e na práctica consegue evadirse en moitos casos da súa obrigación legal de escolarizar ao alumnado con dificultades ou baixo nivel socioeconómico”. Nin sequera nos contos máis agres casa ben que un de cada tres cativos e cativas estea en risco de pobreza; Cantos máis deberán estar ao alcance de deseñadores de currículos educativos en que dea igual unha cultura escolar trasnoitada, para que dea máis risa?

TEMAS: Ensino democrático.- Currículo escolar.- Avaliación.- Servizo público impropio.- Xustiza distributiva.

MMC (Madrid: 24.11.2021).

Os insultos distintivos circulan demasiado en política

A palabra “aquelarre”, asociada a bruxería, expresa anceios segregadores, desleais coa CE78.

Se un non quere, non ve nada, deixa que todo siga igual, pero non por iso cambia “a realidade” no que teña de problemático ou desacougante para as nosas vidas. En tales casos, salvo que se queira partir de que nada é cognoscible nin merece a pena coñecerse nada, só cabe preguntarse que será “a realidade”, se algo que está máis acó dos nosos soños -que se soña a si mesma, como dixo Pedro Salinas-, ou se é un conxunto observable, analizable e interpretable para saber a que aternos ante algo que nos afecta queiramos ou non.

Capital cultural

Como non nacemos coa predeterminación de sabelo todo, e ímonos facendo aos poucos cun “capital cultural” do que vivimos, que sexa realmente “a realidade” ten moito que ver con como nos educaron. E claro que non todos temos o mesmo capital cultural, porque non todos tivemos a mesma sorte á hora de nacer. Con todo, hai partidarios de que prosiga a desigualdade de partida nos sistemas que dispoñamos para educar ás xeracións novas; non é raro, xa que logo, que aos sexan educados selectivamente na distinción, non lles guste o que non coincide cos soños en que os educaron. Ha de dicirse, ademais, que, por pura lóxica, non son poucos; case todas as xeracións anteriores a 1984 -en que empezou a normalizarse que non tiña sentido que a metade da humanidade fose educada separadamente da outra metade-, en todos os colexios e institutos, escolas e demais centros educativos españois educábase a diferenza. Cara a esa data, na etapa de Maravall no Ministerio de Educación, normalizouse a coexistencia de mozos e mozas nas mesmas aulas. Desde a Lei de Ensino Medio de 1938 en diante, todas e todos os que acadaron a ter praza escolar -non se esqueza que ata case o ano 90, non se acadou ter escolarizado a todo o alumnado inferior aos 14 anos-, foramos educados mirándonos como estraños; elas cos seus labores domésticos, e eles no seu fervor masculinizante, mentres o cura de Relixión alimentaba unha versión patriarcal de homes e mulleres. Non se esqueza tampouco que aínda en 2013, a LOMCE volveu a propugnar estas distincións, que aínda colean en colexios partidarios de que non se mesturen nenos e nenas .

É dicir, que os tabús inconfesos de moitas xeracións atrás están orgullosas da suposta naturalidade de que sigan reproducíndose estas cousas, como moi expresivas de “a realidade”. Non deberiamos, pois, estrañarnos demasiado de que haxa españois e españolas empeñados en demostrar, de modo oportuno e inoportuno, a súa extrañeza de ver mulleres dispostas a exercer os dereitos igualitarios que a CE78 lles recoñeceu e que leis posteriores -de rango orgánico algunhas- volveron a reiterar, concretar e ampliar. Esa independencia na igualdade parécelles demasiado, e gustaríalles recuar a como foron estas cousas antes, cando elas facían enxovais para xustificar o “servizo social”, ou cando antes de 1931 -e recuperado en 1976- nin votaban, porque o que estaba establecido era que debían ser sumisas, obedientes e menores de idade sempiternas, pendentes da casa e o marido. No século IV a. C., Aristófanes xa deixou escrito na Asemblea das mulleres como as vía a elas mellor preparadas para participar en política e administrar os bens comúns de todos. Talvez por ese temor, os máis pagados de si mesmos, cohibidos respecto de a suposta superioridade en que os educaron, aproveiten calquera circunstancia que lles depare “a súa realidade mental” para volver, volver e -como o tango triste- seguir volvendo a como sempre debían seguir sendo estas cousas.

Aquelarre

Este é o “aquelarre mental e cultural” resultante das estratexias educativas que, logo da LOECE de 1980, seguiron favorecendo os “idearios” privados e que aí seguen, en nome da “liberdade de elección de centro” como o máis “natural”, referendado por textos ancestrais descontextualizados para que todo confesionalismo lles dea máis razón. Sería desexable que os que pregoan o “PIN parental” e similares xeitos de educar na distinción, no caso de que queiran protexer ás súas fillas e fillos de todos os conspiradores do mal, lles lean polas noites as historias sobre o trato que a Inquisición daba ás que chamaban “bruxas”. No século XVII, procesos como o de Zugarramundi tiveron moita presenza política e cultural; tanta que o posible inventor do traslado do significado de “aquelarre” como terra de cultivo, a reunión satánica -de bruxas e brujos-, alcanzou a ter éxito co deslizamiento semántico; tanto que aínda soa mal cando políticos de agora mesmo usan esta palabra para falar de mulleres que deciden actuar conxuntamente na esfera pública.

A connotación que queren trasladar ao noso subconsciente é a de “bruxas” no seu sentido máis pexorativo. Antes de meternos nese xardín -en que ansían meternos- protéxanse lendo As bruxas de Salem, que Arthur Miller estreou en 1953, en pleno macartismo americano. Aproveitando a analoxía duns xuízos que, contra unhas supostas bruxas, habían ter lugar en Massachusetts en 1692, Miller advertía aos espectadores da súa obra teatral sobre os riscos do extremismo, os falsos testemuños e a intromisión desleal nas liberdades individuais, as que se se suprimen arruínan a vida da xente.

A “realidade”

Os cidadáns temos dereito a saber que opinan os nosos políticos sobre a “realidade”, e por moito éxito twiteiro que lles poidan deparar disparatadas alusiones a reunións como a que estes días fixo que algún amentando a palabra “aquelarre”, non teñen dereito a confundirnos. Se non saben que “realidade” convén á maioría dos españois e españolas ou teñen lapsus fortes como este, mellor sería que se calasen: empezan por esnaquizar a semántica, seguen coa sintaxe e acabamos todos feitos unha lea. Se estudaron en colexios tan selectos como din, proben a falar razonablemente e, no canto de dar voces resentidas, intercambien ideas, análises e solucións sobre a dura “realidade”. Se non nos toman por ignorantes, verán que todos gañamos en convivencia.

TEMAS: Macartismo.- Patriarcalismo.- Segregación.- Coeducación.- CE78

MMC (Madrid, 18.11.2021).

As palabras non son as cousas

As reformas das palabras son máis baratas que as dos problemas, permiten ata evadilos e dilatarlos, coma se non se puidese facer máis.

É vella a pregunta daquel xuíz a unha testemuña: “Viuno ou non o viu?”, á que este responde: “Por unha banda, xa ve, e por outro que quere que lle diga”, con evidente desconcerto para o interlocutor. Michael Foucault deixounos advertidos a mediados dos sesenta que as palabras e as cousas non sempre van ao unísono; é frecuente que as primeiras se usen para disfrazar e terxiversar as segundas, co cal a conexión para que as nosas neuronas armen un honesto coñecemento do que sucede, facernos cargo e decidir que facer, colapsa ou racha.

As palabras e as cousas

Este disfraz xa tivo clientes en Grecia e Sócrates pagou caro que houbese xente en disposición de torcer decisións graves a conveniencia. Non fai moito, o lingüista Lakoff deulle un repaso en 2007 a moitas das políticas neoliberais que levara a cabo Reagan e veu a advertir do coidado a ter cos marcos conceptuais das palabras; hai verdadeiros equipos de especialistas en terxiversar o sentido das máis prezadas e levalas a que signifiquen algo moi distinto do que en leal conversación cabe entender; xa que logo, Non penses que é un elefante, podes estar ante un trileiro que xoga coa túa inxenuidade.

Nos asuntos que tratan os políticos na prensa, no parlamento e na lexislación, este xogo mutante é incesante e merece a pena prestarlle atención. Acábase de ver, por exemplo, respecto da cuestión da “reforma laboral”, que se acabou centrando en se se trataba dunha “derrogación” -o que levaba consigo dar marcha atrás no que dispuxeran polo menos os dous gobernos anteriores-, para facer algo que fose supostamente máis xusto e adaptado á nova realidade do emprego, ou se se trataba dun lifting máis lixeiro, indeterminado e menos contundente: unha “actualización da normativa laboral”. Niso queda esta “reforma”, facendo viva unha vez máis a volatilidade semántica de “as palabras” respecto de “as cousas”, tan distintas no modo de chamarse na linguaxe chá por uns e por outros.

Esa vía de desencanto coas palabras iniciouse igualmente, entre outros moitos asuntos, con motivo das pensións, en que o núcleo verbal “acordo”, en repetición do tantas veces recordado “Pacto de Toledo”, volverá traer ao debate semántico quen paga máis, como se paga máis, os tramos a ter en conta á hora de percibir as pensións e, sobre todo, que relación va ter as pensións públicas coas de índole privada, tan queridas polos bancos e outros axentes sociais con gran peso no día a día da xestión do poder. O resultado do debate semántico xa se adiviña.

Acordos e desacordos

Vímolo respecto de os “Acordos do Estado Español coa Santa Sé”. A súa “reversión” entretivo a moita xente desde o ano 2013, por non mencionar a cantos, antes de 1976-79, se opuxeron a que se realizasen. O PSOE, logo de anunciar para o seu 40º Congreso a súa  “revisión”, tras moitos anos dando marcha atrás só alcanzou a concretar que tratará de “actualizalos”. Xa viramos como se apeaban da proposición non de lei a que se apuntaron na Comisión de Educación do Congreso o 22.02.2018; cos seus socios no “Goberno de progreso” acaban de esquecer que o documento dicía: “denunciar e derrogar estes Acordos”, porque continúan limitando ao sistema educativo -e as liberdades da sociedade civil- de xeito desacorde cun sistema democrático, igual que as coartaron os concordatos que rexeron a vida dos españois antes de 1975.

Con esa ética oportunista “de dicir hoxe unha cousa e mañá todo o contrario”, aos nosos políticos e opinadores impórtalles pouco a nada exemplar democracia participativa que pode exercitar a súa propia militancia. No campo educativo vén sucedendo -de sempre- algo similar. Non só é que a continuidade deses Acordos siga sendo un coadeiro para a non equidade educativa, como o foron aqueles concordatos, e que os recursos públicos se sigan empregando de modo desigual e ao servizo de intereses privados como na etapa franquista. A base conceptual que rexe as palabras usuais para mencionar asuntos e problemas neste campo se terxiversan e non teñen valor. Confesionalismo/ aconfesionalismo, Privada/ Pública, Liberdade/ Regulación, son pares que perden coherencia na confusión magmática da extensión semántica das palabras. Términos de dereito e igualdade -amparados polas grandes declaracións universais- como “segregación” ou “exclusión”, quedan no baleiro; puido verse, por exemplo, con motivo da “reconstrución da Covid-19”, en que as medidas decididas polo Parlamento para a Pública irán, “sen segregar”, tamén á Concertada, obviar que son dous conxuntos disxuntos que só comparten a codia dalgunhas formalidades.

Nominalismo reformista

Esta liña de gobernanza segue no fio do puro nominalismo escolástico, herdeiro do bizantinismo de andar a golpes por cuestións como “natureza”, “esencia” ou “persoa” desde os tempos de Teodosio o Grande no último terzo do século IV. Parece dar fundamento aos profesores de Filosofía, que, interesados en “axudar a pensar” non ven ben representada a súa presenza nos deseños curriculares que estes días se debaten no Consello Escolar e outros foros. A súa confianza nas reformas do sistema educativo merece loanza, igual que as de cantos docentes se ocupen de ver que hai do seu.

Pero, a estas alturas da oitava lei orgánica que xa regula o sistema escolar, a historia real das “reformas educativas” aconsella non ser fetichista e non crer que vaian en serio ao fondo dos asuntos. Na longa duración dos miles de veces que “plan de estudos” aparece no corpus lexislativo de educación -desde antes de 1857-
a súa “natureza anfibolóxica, crecentemente deitada a ser o contrario do que din que é, redúcese a administrar neolinguaxes en que os problemas estruturais que pivotan sobre o día a día das aulas públicas deixan a salvo ás outras, máis ou menos como as rebaixas (outra palabra viscosa onde as haxa).

TEMAS: Neolinguaxes.- Reformas.- Derrogacións.- As palabras e as cousas.-Acordos e desacordos.

MMC (Madrid: 10.11.2021

Hai profundidades e profundidades

Hainas que só perseguen que o que nos ocorre -aínda que non sexa xusto-, sexa inintelixible e nos resignemos á escuridade.

A apreciación ”profunda” dunha xuíza de Muros a propósito do afastamento dunha criatura desa poboación, deixou asombrado a todo o mundo. Podía poñer na balanza xustificativa calquera outra razón, pero ningunha máis elástica que a da “profundidade”, inintelixible como non sexa para cubicar a cantidade de auga que poida ter esa ría tan bela en comparación con calquera outra.

Profunda ficción

Esa suposta profundidade, mencionada en sentenza sen razóns de máis peso que o platonismo categórico de quen ten capacidade decisoria respecto ao futuro que espera a alguén, deixa moito que desexar no relativo a entender a “realidade” do que aconteza. Non se pode dicir que esa zona galega sexa das de suposta profundidade a que alude o tópico da Galicia profunda ou de calquera outra entidade xeográfica mental. A Barbanza é zona ben dotada de servizos, non moi afastada de Santiago, unha das cidades galegas mellor dotadas, e tampouco é das que estean en transo de “baleirarse”; as súas xentes, que viviron ata o presente de xeito razonablemente acorde coa súa contorna, non parecen dispostas a abandonar a súa ría ao ditado dunha xuíza.

Pode, en todo caso, que esta señora sexa unha eminente representante dunha vella teoría, avalada por non poucos filósofos, políticos e comunicadores, para quen “a realidade” é ficción e, polo tanto, adaptable ao imaxinario, nese caso ninguén pode recriminar a esta xuíza de nada salvo do estilo literario que poida empregar. Non é a primeira vez que sucede no mundo xurídico nin, tampouco, na vida de todo cidadán ou cidadá que, por unhas ou outras razóns, se viu forzado a distorsionar, facer restrición mental ou simplemente adornar algo que lle ocorreu ou lle vaia a ocorrer. Todo ten acollida nos xeitos que temos de ver e non ver, contar e non contar, emporcallar e xurar sen ser pillados en renuncio; é dicir, que hai moito onde empregar unha literaria lei do funil, aínda que repercuta na desigualdade de trato cos demais.

 Realidade e ideoloxía

O escenario político deste momento é rico en oportunidades para observar o uso recorrente desta lei. É un palco perfecto para non perder de vista como se ven uns ou outros e como ven ou non ven aos cidadáns -a todos, a ningún ou só a uns poucos- cando falan da vivenda, o recibo da luz, a propiedade privada, a reforma laboral, as máscaras ou, ata, a sentenza do Tribunal Constitucional sobre o imposto de plusvalía. Case todo implica recursos e diñeiro, e talvez por iso, entre outras razóns, todo, incluídas as propias institucións -como agora mesmo os cambios de cadeiras nos altos tribunais- admite múltiples versións, e todo, inevitablemente, ten dimensión política porque afecta a cuestións que nos afectan a todos.

Hai pouco, segundo Relixión digital do día 14, unha emisora ben coñecida acusaba a un medio xornalístico, tamén moi coñecido, de sesgo ideolóxico: “subordinar a verdade á ideoloxía e aos prexuízos” por prestar atención aos ilícitos de pederastia en que estaban incursos representantes dunha moi coñecida confesión relixiosa que, de sempre, na súa dinámica doutrinal -como todas as confesións do mesmo carácter- xoga ante os seus fieis con dous planos en continua relación: o corpo e a alma, o temporal e o espiritual e, de fondo, o dualismo metafísico de Aristóteles sobre do “ser”, a materia e a forma. Este material é tan sensible que permite evadir todo tipo de contidos a conta de nominalismos e metodoloxías proclives á ficción e, por suposto, a manipulación. A historia da humanidade produciu habilidades sobradas para que, incluso os algoritmos poidan ser adestrados sutilmente para que non nos decatemos de onde empeza a ficción nin onde acaba a realidade.

É difícil, xa que logo, modernizar a educación cando as palabras non significan o mesmo para uns e para outros. Neste sentido, a expectativa deste presente respecto ao futuro non ha de esquecer que a continuidade da exéxese restrictiva do art. 27 da CE78 mostra un sistema educativo formalmente diferente do preconstitucional, e con todo persistentemente conservador, por exemplo, en canto a soster privilexios privados que erosionan o valor democrático dunha rede pública apetecible para todos. Esta pauta tan firme ten, entre outros motivos, os acordos entre España e o Vaticano dos anos 1977-1979, o que explica o capítulo 6 do libro de Ángel Munárriz , Iglesia, S.A. mostrando en 2019 como a batalla política polo electorado máis conservador segue sendo rendible para esta peculiar “sociedade sen acción”, que vive de ter enquistado a eternidade no ensino público. Dous anos antes, Jurjo Torres analizara, en Políticas educativas y construción de personalidades neoliberales y neocolonialistas (Madrid: Morata), a contribución do sistema educativo -sobre todo nas súas redes privada e concertada- a esa actitude convivencial cos demais.

Modernidade e continuidade educativa

Nesta historia do presente con que temos que lidar, a forte conexión cultural dos anos franquistas coa educación actual obriga a non ignorar que as restricións educativas de entón seguen sendo propiciadas por selectos aliados dentro das institucións do Estado, que oen e non escoitan. Queren que aquel modelo dual en que o Estado tiña as mans atadas para dignificar a educación pública, siga primando aos que gozaron desde 1938 de subvencións moi xenerosas; desde 1985 han ter diñeiro público garantido e ansían que a súa rede de colexios medre máis aínda. Neste tempo de aparencia máis secular, o confesionalismo escolar ten axudas poderosas para ampliar as súas ansias monopolísticas e seguir limitando a rede pública de centros.

A deixación de 40 anos franquistas, alongada nos 43 do “aconfesionalismo” posterior á CE78, mostra unha “secularización incompleta” da vida política. A LOMLOE -oitava lei orgánica do sistema escolar- aprovéitaa para usar a anfiboloxía como forma literaria “profunda”. Téñano en conta cando se fale, por exemplo, de “calidade e excelencia educativas”, de “liberdade de elección de centro” e, sobre todo, de escolarizar ou educar.

TEMAS.- Neolinguaxes.- Confesionalismo.- Linguaxe política.- Rede pública de centros.- Acordos co Vaticano

MMC (Madrid, 27.10.2021).

A pobreza é a gran cuestión política

Sen unha xustiza distributiva, axeitada aos problemas reais, seguirá sendo a gran pandemia, máis perigosa que a que trouxo a Covid-19.

Volve algo que sempre estivo aí: a pobreza, e a Covid-19 mostrou máis a súa evidencia nos desequilibrios e fendas sociais existentes. Na sesión de control no Congreso, do mércores 20 de outubro, algunha das preguntas “conservadoras” ao Goberno “progresista” virou en torno a esta cuestión.

Pobreza e política

Os indicadores e as estimacións estatísticas esgrimidas, unidas ao ton agresivo de quen formulaba a pregunta, quería descualificar a suposta diferenza que divide políticamente a uns e outros; viña dicir: vaia progresía, os datos de pobreza seguen sendo malos e, xa que logo a acción deste Goberno falla de raíz. Unida a outras preguntas que desde esa mesma bancada e o seu sector máis ultra se formularon, orquestradas coa cuestión da subida da factura da luz, a secuencia discursiva inevitablemente tendía a que os que lle prestasen atención desde as súas casas entendesen que, ao fin, había quen atendían aos seus problemas. A lóxica debía levar a que o que correspondía facer aos “progres” que neste momento gobernan era dimitir e deixar os seus sillóns azuis a estes lúcidos deputados que se ocupaban de asuntos tan graves; e, a continuación, os oíntes debían ser consecuentes na boa elección do seu voto.

Os principais problemas da lóxica consisten en que esconden moitas trampas para quen no estea ao corrente do que sucede, fíanse das aparencias da bondade e non advirten os sofismas que pode esconder o mecanismo interno da proposición que lles queren vender. Nas feiras de antes, en que se mercadeaba con animais, crecepelos, apeiros de labranza e novidades de diverso alcance, sempre había “tratantes” ás veces organizados en gavillas mafiosas- que se encargaban de vender e comprar a conveniencia do seu peto, non á do campesiño que acudía a solucionar unha urxencia da súa unidade de produción. Aínda que todos facían o que podían para poder falar da feira ben aínda que lles fose mal, os enganos e estafas adxudicábanse case sempre, de modo racista e moi tópico, aos xitanos, de quen era fama, sobre todo, a súa boa man para vender burros. Aquela preocupación de non ser enganados non adoita verse na que temos no uso de recursos públicos; non se lles adoita prestar atención suficiente, e con frecuencia esconden fraudes solemnes, como sucede nalgúns que esperan sentenza xudicial con incerto destino. Debería preocuparnos que a pobreza, que a tantos usos se presta, siga dando pé a tratamentos máis aparentes que xustos.

O salariado

Un dos máis interesantes sociólogos dos últimos anos, Robert Castel, deixou dito que a pobreza -cos modos de ser soportada, tratada e comentada- é un dos indicadores mellores do bo ou mal goberno, como o é da sensibilidade dun determinado grupo humano. En As metamorfoses da cuestión social, deixou escrita en 1995 unha verdadeira crónica do salariado, é dicir, unha historia en que todos estamos concernidos porque incumbe a como a inmensa maioría da humanidade -tamén a que vive en España- foi e é tratada polo feito de ter que gañarse o sustento en condicións que case nunca estivo en igualdade para aceptar. O noso presente está implicado nesa Historia que estuda o pasado que -como sostiña outro gran Historiador, Braudel-, “se obstina en sobrevivir”. Se algo habemos ter sempre connosco, ademais dunha condición moitas veces precaria, é un mundo de excluídos, traballadores sen traballo, pobres asalariados e, por suposto, xeitos de tratar a pobreza duns e outros -incluídos os nosos limitados salarios ou pensións- cos correspondentes modos diferenciados de non vela, aliviala ou erradicarla. Neste transo, non é o mesmo a caridade que a beneficencia ou o altruismo. Invocando razóns distintas cada unha, non alcanzan todas xuntas a cubrir as carencias como só a Xustiza social -coa protección pública do Estado- pode facer. Concepción Arenal xa advertiu dese déficit que tiña o sistema de asistencia á pobreza en 1894.

Non é igual, aínda que poida parecelo, que alguén dea algo do moito que lle sobra para remediar a necesidade doutro, que o que un problema real continuado sexa atendido polas obrigacións colectivas, propias dun sólido Estado de Benestar e a súa Xustiza distributiva. A voluntarista esmola e o apáñese como poida, irmán, deixan que persista o problema e que a provechosa publicidade do xesto convértase en mérito de quen emprega a pobreza para o seu prestixio persoal ou corporativo. Non é tampouco o mesmo, xa que logo, o razonamiento e tratamento que se faga desta gran "cuestión social" -que dicían no século XIX- desde unha posición ideolóxica que desde outra. Casos hai, ata, en que o trato dado aos asuntos de pobreza serviu máis como freo ás demandas sociais -e da extensión a todos dos dereitos e liberdades democráticas-, que como solución reclamable ante as institucións públicas como "dereito perfecto".

Os pobres da rexión máis rica

Este trasfondo é o que non recoñecen moitos deputados e deputadas que tamén adoitan ser moi sensibles aos sacrosantos dereitos da propiedade privada, conculcados segundo eles cando se fala de impostos progresivos ou do que a propia CE78 dispón no art. 33. O seu medo a perder algo lévaos a tratar de “conservar” un mundo decimonónico, en que o só esforzo duns salarios de miseria, axudado pola caridade, por moi pura e desinteresada que fóra, só acrecentaba a visibilidade do problema. Díxollo Cánovas del Castillo en 1890, nunha notable conferencia no Ateneo madrileño: “Vaian, pois, concertadas, que é inevitable, a Economía política e a Moral, na Política económica das nacións, baixo a inexcusable inspección do Estado, como boas compañeiras, e para todo aquilo a que a caridade cristiá e o  seu remedo, o altruismo, non abonden”.

Ese discurso dun personaxe tan representativo no ámbito conservador, aquel dez de novembro, parece haber ter un éxito máis retórico que real. Un informe de CCOO de outubro de 2020: “A pobreza na Comunidade de Madrid” gobernada xa non se sabe desde cando por persoas do mesmo circuíto ideolóxico- mostra moi claras “as cifras da vergonza, ser pobre na rexión máis rica”. Estas vinte e seis páxinas deberían ser de obrigada lectura e estudo no ensino obrigatorio, especialmente no tocante a Historia actual, a que tan pouco presente está nas aulas. Axudaría a que o que se ensina na escola sexa relevante; a educación desigual que imparte, unida ao que ensinan as redes sociais, xa está facendo que a moitos nenos e nenas -de calquera Comunidade autonómica- se lles vaia o caletre en considerar se os da comunidade veciña  os rouban ou se os seus devanceiros tiñan unhas peculiaridades xenéticas excepcionais; arrogándose supostos dereitos de superioridade, nunca saberán que require unha convivencia lúcida e decente co próximo.

TEMAS: Pobreza.- Cuestión social.- Dereitos sociais.- Xustiza distributiva.- Educación pública.

MMC.- Madrid, 20.10.2021

Non se cansen, que é peor

O final da Covid-19 debería dispoñernos a situar a atención no que importa e non nas ocorrencias oportunistas.

Agora que a Covid-19 parece estar remitindo, a fin de semana longa do Pilar mostra que, entre feiróns varios, estamos bastante cansos e, ás veces, ata parece que perdamos o Norte. Viuse nas preguntas e respostas ao Goberno deste mércores día 13 no Congreso, onde o respecto mutuo, a agudeza no debate e o contacto co que de verdade sucede na rúa andan polos cerros de Úbeda. Nin parece que fose onte o día máis axeitado para apupos ao Goberno, nin hoxe o momento máis idóneo para non recriminalos.

Unidade?
A suposta “unidade” -que, nunha festa nacional como a de onte debía privilexiarse- entendida como en democracia debe ser a unión fronte aos problemas reais dos cidadáns, segue nos anaqueis da retórica, mesturada con rancores que non atopan satisfacción senón sentados nos sillóns azuis. Unha pena para todos, se o que se defende ou se critica tan rudamente só ten que ver co quítate ti, que me poño eu. Por certo, que uns e outros tiñan no que onte se viu nas rúas de Madrid, razóns sobradas para estar atentos; non vaia a repetirse pronto aquí, o que están tratando en Roma tralo ataque á sé do sindicato máis importante de Italia, unha expresión que á súa vez imitaba o que sucedera de 1919 a 1922 na mesma cidade.

Polos cerros de Úbeda andou a crise da vivenda que, fai uns días, logrou a promesa dunha lei específica en que se suscitaba limitar as ganancias que poidan xerarse á súa costa; nos ambientes conservadores pareceulles de tal dislate que reaccionaron de modo case idéntico a como o fixeron en marzo de 1900, con motivo da primeira lei que limitou o traballo aos menores de dez anos. Trataríase agora de concordar os arts. 33.2 e o 47 da CE78, pero segundo un dos líderes conservadores de relumbrón, cuns salarios como os que teñen hoxe os mozos, a vivenda está ao seu alcance. Á ignorancia da súa estrutura de salarios, que segundo unha enquisa recente (no Observatorio Social, xullo 2019), apenas permite que só un 26% dos menores de 29 anos poida facerse propietario dunha vivenda, sumaba un concepto da propiedade privada situado aínda no espazo sacralizado que había ter no século XIX e, aínda que a CE78 limitou esa posición, mostraba a gran hostilidade dos seus votantes -a quen di representar- á igualdade de todos no goce dos bens sociais indispensables. Poñía de manifesto, de paso, unha peculiar concepción do constitucional Estado de Benestar en que as pegadas dos tempos preconstitucionais están presentes con case todas as súas carencias, cando os emigrantes da nosa terra, que mandaban divisas desde Europa, non se crían o que o trato que alí recibían, por exemplo, se enfermaban ou levaban aos seus fillos á escola.

É rechamante que, en Educación, cando estamos estreando xa unha oitava lei orgánica do sistema escolar, esteámoslle prestando máis atención ao relativamente secundario -como detalles do posible currículo e similares aspectos de formalidades epidérmicas-, mentres no miolo do sistema aspectos como o peso e relevancia recoñecida do ensino público no conxunto, apenas cambiaron respecto da súa situación na transición democrática. O panorama existente permite repetir, ata, o que Jimeno Sacristán observaba 1989: “máis énfase en divulgar novos conceptos, novas linguaxes, que en suscitar políticas de cambio real”; é dicir: que as reformas “ou se fan realmente nas aulas ou resolverán poucos problemas do funcionamento do sistema educativo”.

Modernizar a Educación

Como se analiza en Modernizar la Educación (Editorial Mundiediciones), a Covid-19 volveu a poñer de manifesto que, mentres a precariedade do Estado é beneficiosa para uns poucos, só a fortaleza de este é o gran amparo de todos, especialmente dos máis pobres; esta pandemia fíxonos recoñecer o gran valor que, para diminuír a desigualdade, ha ter o esforzo de sanitarios e docentes. Pero ao mesmo tempo, puidemos ver que abondou que as expectativas deste curso 21-22 auspiciaran un tempo máis bonancible para que algunhas melloras que introduciu en ratios, en traballo de colaboración, e en proximidade ao trato personalizado dos que máis o necesitan, se cuestionasen de novo como inviables nalgunhas comunidades autonómicas en nome dunha “liberdade” que determina o mercado e non un dereito fundamental de cuxo cumprimento o Estado ha de ser garante.

Toca lidar coa decepción duns tempos de liberalización dos servizos, cuxos recursos pretenden atrapar múltiples entidades privadas con perspectiva de negocio e suposta axilidade facilitada por uns moi ben adestrados sistemas estatísticos sesgados nas súas aplicacións tecnolóxicas. As evidentes necesidades de que a escola pública se modernice fan prevalecer un control de competitividade contable, sobre a renovación profunda da súa actividade interna e o sentido que deba ter como dereito. Son moitos -ata grupos de aparencia innovadora- os que revisten de “interese xeral” iniciativas parasitarias dos recursos públicos en detrimento dun sistema de ensino acorde coa xustiza distributiva. E en sintonía, se confabulan coa semántica para sementar a confusión con palabras propicias aos seus intereses particulares: a anfiboloxía e o oxímoron tamén educación son rendibles, igual que en política, no consumo e na publicidade que os acompaña. Neste campo aplícanse a rendibilizar as variedades reticulares en que está subdividido o sistema educativo desde 1857.

Tal como ha ir a educación de todos ata agora, os que se empeñen en modernizala deberán partir de que avance realmente o sistema educativo en preparar a todos para o mundo actual. Unha sociedade democrática que comparta un código ético só é posible desde un sistema educativo sólido, comprometido coa boa educación para todos. De momento, igual que Nina, o personaxe entrañable de Galdós en Misericordia, haberemos de seguir dicindo:

“Non sei se me explico, digo que non hai xustiza, e para que a haiga, soñaremos todo o que nos dea a gana e soñando, un supoñer, traeremos acá a xustiza”.

TEMAS: Estado de Benestar.- Educación Pública.- Convivencia social.- Representación parlamentaria.- Unidade política.

MMC.Madrid, 13.10.2021.